به گزارش خبرگزاری حوزه، چندی است که معاونت پژوهشی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور اقدام به تأسیس دبیرخانه حمایت از طرح‌های پژوهشی کرده تا بتواند با حمایت‌های مادی و معنوی طرح‌های پژوهشی طلاب که شامل کتب و پایان‌نامه‌ها می‌شود را سازماندهی نماید.
همچنین این دبیرخانه درصدد است تا با ایجاد هم‌افزایی میان مراکز پژوهشی حوزوی ضمن جلوگیری از موازیکاری بتواند بر قوت علمی این پژوهش‌ها بیافزاید. ما نیز برای بررسی این موضوع گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام محسن محمدی، دبیر دبیرخانه حمایت از طرح‌های پژوهشی معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور داشتیم که در ادامه متن آن تقدیم حضور علاقه‌مندان می‌شود.
بفرمایید حمایت از طرح‌های پژوهشی در چه قالبی خواهد بود و آیا تاکنون چنین حمایت‌هایی وجود داشته است؟
نکته نخست این است که دبیرخانه حمایت از طرح‌های پژوهشی در نیمه دوم سال ۱۳۹۹ فعال شده و این رویه پیش‌تر در حوزه وجود نداشته است. به همین دلیل این اقدام کاملاً جدید است.
نکته دوم این است که حمایت از پژوهش‌هایی که در قالب کتاب و پایان‌نامه صورت می‌گیرد، خواهد بود. از این‌رو مقالات و نشست‌های علمی جزو برنامه‌های حمایتی نیست، مگر این که خروجی آن در قالب کتاب باشد.
البته پیش‌تر در حوزه علمیه، آثار مکتوب برگزیده در قالب جشنواره علامه حلی و کتاب سال انتخاب و با اهدای هدایایی تجلیل می‌شدند. از این‌رو حمایت‌های پیش بینی شده برای آثار پژوهشی جدید است.
سالانه در حوزه‌های علمیه شاهد آرشیو پایان‌نامه‌های مختلفی در قفسه‌ها هستیم، شما برای گرفتار نشدن طرح‌های پژوهشی در این پروسه، چه تدابیری اندیشیده‌اید؟
درست است که یکی از محورهای حمایتی ما حمایت از پایان‌نامه‌هاست ولی برای این‌که این پایان‌نامه‌ها در فضای عینی جامعه مورد استفاده قرار گیرد، تدابیری اندیشیده‌ایم.
در ساختار دبیرخانه ۲۵ کمیته تخصصی داریم که هر کمیته افزون‌بر مدیر کمیته، ۴ عضو علمی نیز دارد و کار این کمیته‌ها بررسی آثار و طرح‌هاست.
در مرحله نخست کمیته‌ها براساس معیارها و ملاک‌هایی، اولویت‌های پژوهشی را مشخص کرده‌اند که تمامی این اولویت‌ها جهت مراجعه عموم طلاب در سایت معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه بارگذاری شده است و پایان‌نامه‌ها باید در راستای این اولویت‌ها باشند تا از آن‌ها حمایت صورت گیرد.
در حوزه‌های علمیه پایان‌نامه‌های فراوانی تدوین می‌شود، ولی همه این‌ها برای حمایت در دستور کار ما نیست. بلکه ما اولویت‌های پژوهشی را تعیین کرده‌ایم تا کتاب‌ها، پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌ها براساس اولویت‌ها تهیه شود.
ملاک تعیین اولویت‌ها چه سازوکاری بوده است؟
اولویت‌ها براساس پاسخگویی به نیازهای حوزه، جامعه و نظام اسلامی تنظیم شده است. یعنی نیازسنجی و مسأله‌شناسی ما براساس نیازهای این سه عرصه بوده است. از این‌رو موضوعاتی که کمیته‌ها برای پایان‌نامه‌ها اولویت‌بندی کرده‌اند براساس موضوعات روز و مورد نیاز است که اکنون در واقعیت عینی و میدانی جامعه با آن مواجه هستیم.
باید توجه داشته باشیم کتاب و پایان‌نامه‌ای که در راستای موضوعات روز باشد اصطلاحاً مشتری خاص خودش را دارد. به همین دلیل ما نیز از جهت مادی و برنامه‌ریزی پژوهشی برای پایان‌نامه‌ها خط و مشی خوبی را در نظر گرفته‌ایم تا کارهایی ارائه شود که جنبه علمی و عملی‌اش حفظ شود.
از سوی دیگر چون کمیته‌های علمی خودشان اولویت‌ها را بررسی و تعیین کرده‌اند، از نظر علمی و محتوایی نیز زمینه حمایت فراهم شده است. حتی اعلام آمادگی کرده‌ایم در صورتی که افراد بخواهند به آن‌ها استاد راهنما و مشاور نیز معرفی می‌شود. چرا که گاهی موضوعات خوبی انتخاب می‌شود، ولی چون استاد راهنما و مشاور ندارد، کار پیشرفت چندانی نمی‌کند.
در جمع‌بندی این بخش از مطالب باید بگویم دبیرخانه برای راحتی پژوهشگران هم موضوع‌شناسی و مسأله‌شناسی داشته است، چرا که انتخاب موضوع خودش دغدغه مهمی به شمار می‌آید و هم حمایت مادی و علمی از پژوهش‌ها خواهد داشت. حمایت مادی پرداخت حق الزحمه و حمایت علمی معرفی استاد راهنما و مشاور خواهد بود. در زمینه چاپ پایان‌نامه‌ها در آثار علمی معتبر نیز در حال گفت‌وگو هستیم.
تاکنون به چه میزان موفق به استخراج موضوعات شده‌اید؟
۲۵ کمیته تخصصی در مرحله نخست حدود ۲ هزار نیاز را مسأله‌شناسی و نیازسنجی کردند. سپس این موضوعات بررسی، پالایش، حذف، اضافه و ترکیب شد تا این‌که نهایتاً ۲۵۰ موضوع انتخاب شد. در بحث موضوع‌شناسی فرآیند علمی خوبی طی شد. نیازسنجی‌ها نیز افزون‌بر این‌که توسط کمیته‌ها صورت گرفت، از مجموعه‌های علمی مختلف نیز کمک گرفته شد. بنابراین موضوعات در تعامل حوزه با مراکز و نهادهای مختلف علمی کشور انتخاب شده‌اند.
همچنین دبیرخانه کار خود را منحصر در اولویت‌های اعلام شده، نکرده است، بلکه اگر موضوع پژوهش یا پایان‌نامه‌ای خارج از اولویت‌های اعلام شده باشد، ولی جدید یا به روز باشد نیز پس از بررسی و تأیید مورد حمایت قرار می‌گیرد. بیشتر موضوعات اولویت‌بندی شده نیز در عرصه اجتماعی و فضای عمومی جامعه است.
راهکار شما برای اجرایی شدن موضوعاتی که بر روی آن کار می‌کنید، چیست؟
سیاست اصلی دبیرخانه پاسخگویی به نیازهای جامعه، حوزه علمیه و نظام اسلامی با رویکرد مسأله محوری است، یعنی باید مشخص شود هر موضوعی قرار است کدام مسأله‌ی این سه حوزه را حل کند. به همین دلیل نخست طرح مسأله، سپس طرح تحقیق در راستای پاسخ به آن مسأله صورت می‌گیرد. بنابراین مباحث ما کاملاً کاربردی و ناظر به نیازهای عینی جامعه است. اولویت‌بندی‌ها نیز براساس همین رویکرد انتخاب و اجرا می‌شود.
نگاه شما در انتخاب موضوع صرفاً فقهی است یا از ظرفیت علوم انسانی اسلامی نیز بهره می‌برید؟
فقه یکی از کمیته‌های ۲۵گانه ماست و رویکرد ما در بقیه کمیته‌ها دینی و اسلامی است. یعنی یکی از ملاک‌ها ما طرح موضوعات با رویکرد دینی و اسلامی است، به همین دلیل کمیته‌های ما شامل جامعه‌شناسی، اقتصاد، مدیریت، رسانه، فضای مجازی، حقوق… با نگاه اسلامی و دینی می‌شود. البته مباحث میانرشته‌ای در کمیته‌های مختلف مطرح می‌شود، همانند فقه اجتماعی، فقه حقوقی، فقه سیاسی و… ولی رویکرد ما در تمامی موارد فقهی نیست.
در نگاه فقهی شما فقه نظام چه جایگاهی دارد؟
در زمینه فقه، نگاه ما به مسائل براساس فقه نظام یا فقه پویا است. رویکرد ما مسأله‌محوری و پاسخ به نیازهاست و برای رسیدن به این اهداف باید به سمت رویکرد فقه نظام حرکت کنیم.
فقه نظام نیز یک بحث میانرشته‌ای است که در کمیته‌های مختلف ظهور و بروز پیدا می‌کند، لذا در کمیته‌های مختلف علوم انسانی اسلامی چون رویکردمان دینی و اسلامی است، لاجرم به سمت فقه نظام حرکت می‌کنیم. شاید براساس اهداف و رویکردهایی که اتخاذ کرده‌ایم بتوان گفت دبیرخانه در راستای فقه نظام در حال حرکت است.
در کمیته فقهی ما نیز موضوعات انتخاب شده در راستای فقه نظام و فقه پویا و پاسخ به نیازهای روز است.
مقداری درباره چشم‌انداز دبیرخانه بفرمایید.
دبیرخانه تازه تشکیل شده و ما برای برقراری ارتباطات علمی مقداری نیازمند زمان هستیم، ولی با این وجود با توجه به گستره کاری که برای خود ترسیم کرده و کمیته‌های تخصصی را شکل داده‌ایم، در حال عبور از یک دوران مقدماتی هستیم. یعنی حوزه علمیه دارای پژوهشگاه غیر متمرکز باشد که در آن مباحث ساختار سنگینی در نظر گرفته نشود.
امیدواریم ارتباطات علمی دبیرخانه و معاونت پژوهش حوزه به همین شکل متمرکز و گسترش داشته باشد تا در سال ۱۴۰۰ برخی منشورات و آثار را چاپ و منتشر کنیم.
بنابراین چشم‌انداز ما این است که بتوانیم فعالیت‌های دبیرخانه را توسعه دهیم و با توجه به پژوهش‌هایی که با هدف پاسخگویی به نیازها، چالش‌ها و مسائل مختلف نظام و اجتماع صورت می‌گیرد، حلقه وصل و پل ارتباطی میان حوزه و جامعه و نظام اسلامی باشیم. امیدواریم این نهال کوچکی که تازه غرس شده بتواند میوه‌های شیرینی را برای جامعه علمی کشور داشته باشد.
در حوزه‌های علمیه شاهد فعالیت مجموعه‌های پژوهشی مختلفی هستیم، شما برای جلوگیری از موازی کاری چه اقداماتی خواهید داشت؟
این نکته مهمی که فرمودید مدنظر دبیرخانه بوده است. به همین دلیل بخش مهمی از فعالیت‌های دبیرخانه مرتبط با مراکز حوزویست. در قم مراکز متعدد پژوهشی وجود دارد که ظرفیت بسیار خوبی به شمار می‌آیند، چرا که دارای ساختاربندی و سازمان یافتگی پژوهشی خوبی هستند.
ما با توجه به اولویت‌بندی و نیازسنجی که در موضوعات پژوهشی داشته‌ایم، تلاشمان این است که مراکز پژوهشی را در راستای این اولویت‌ها سازماندهی کنیم. یعنی به مراکز اعلام می‌کنیم هر مجموعه‌ای در این راستا فعالیت داشته باشد از حمایت‌های دبیرخانه بهره خواهد برد.
هدفمان نیز این است اولاً از فعالیت‌های جزیره‌ای جلوگیری کنیم. دوماً، با اتخاذ یک مدیریت منسجم در تولید محتوا از موازیکاری جلوگیری کنیم. سوماً، حمایت‌هایی از بخش‌ها و مراکز پژوهشی حوزوی داشته باشیم.
معتقدیم تا از مراکز پژوهشی حمایت نشود، نمی‌توان مدیریتی نسبت به آن‌ها داشت و این حمایت می‌تواند مقدمه‌ای برای مدیریت، هم‌افزایی و سازماندهی این مراکز در راستای بهبود وضعیت، بهره‌وری حداکثری و جلوگیری از کارهای موازی شود.
به عنوان پرسش پایانی اگر جمع‌بندی از مطالبتان دارید، بفرمایید.
در حوزه‌های علمیه فعالیت‌های پژوهشی مختلفی از سوی طلاب به صورت خودجوش صورت می‌گیرد، به همین دلیل اگر از این افراد حمایت‌های مادی و علمی صورت گیرد، می‌توانند فعالیت‌های پژوهشی خود را بهتر و گسترده‌تر انجام دهند و تشکیل دبیرخانه حمایت از طرح‌های پژوهشی نوید فصل جدیدی در این بخش را می‌دهد. درخواست ما از همه طلاب و حوزه‌های علمیه تعامل بیشتر با دبیرخانه است.
