خبرگزاری حوزه | در عرفات هنگامیکه آدم به عرش نگریست و نام های مقدس پنجگانه را دید و جبرئیل آنها را به او تلقین کرد که ای آدم! بگو: یا حمید بحق محمد! و یا عالی بحق علی! و یا فاطر به حق فاطمه! و یا محسن بحق الحسن! و یا قدیم الاحسان بحق الحسین ـ علیه السلام ـ ! هنگامیکه نام پنجمین آنان را به زبان آورد، سیلاب اشکش جاری شد و قلبش خاشع گردید و گفت: چرا یاد و نام پنجمین آنان، قلبم را می شکند و سیلاب اشک را جاری می سازد؟ جبرئیل در بیان علت آن به مرثیه سرایی حسین ـ علیه السلام ـ پرداخت و آدم و فرشتگان نیز شنیدند و گریستند...(1)

ماه ذی الحجه از ماههای شریفه است و چون این ماه داخل می شد صلحای صحابه و تابعین اهتمام عظیم در عبادت می کردند و دهه اول آن ایامش ایام معلومات است که در قرآن مجید ذکر آن شده است و در نهایت فضیلت و برکت است. و از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مرویست که عمل خیر و عبادت در هیچ آیاتی نزد حقتعالی محبوب تر نیست از این دهه و از برای این دهه اعمالی است.(۲) شب نهم از لیالی متبرکه و شب مناجات است و توبه در آن شب مقبول و دعا مستجاب است و کسی که آن شب را به عبادت به سر آورد اجر صدو هفتاد سال عبادت داشته باشد و اعمالی نیز برای آن شب ذکر شده است.(۳)

اما روز نهم روز عرفه است و از اعیاد عظیمه است اگر چه به اسم عید نامیده نشده است و روزی است که حقتعالی بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود خوانده و موائد جود و احسان خود را برای ایشان گسترانیده و شیطان در این روز خوار و حقیر و رانده تر و برای او خشمناک ترین اوقات خواهد بود و روایت شده است که حضرت زین العابدین ـ ـ علیه السلام ـ شنید در روز عرفه صدای سائلی را که از مردم سئوال می نمود، فرمود به او وای بر تو آیا از غیر خدا سئوال می کنی، در این روز و حال آنکه امید می رود در این روز برای بچه های در شکم آنکه فضل خدا شامل آنها شده و سعید و خوشبخت شوند.(۴)

اما بیان این مطلب که چرا این روز، عرفه نامیده شده است، در خصوص وجه تسمیه این روز مبارک بیانات متعددی وجود دارد که به بیان برخی از آنها می پردازیم:

۱. از امام صادق ـ علیه السلام ـ در حدیثی نقل شده است که فرمود خداوند متعال جبرئیل را به سوی آدم فرستاد و گفت ای آدم توبه کننده از خطایش و صبر کننده بر بلایش، همانا خداوند مرا به سوی تو فرستاده تا بر تو مناسک چنانی را بیاموزم که به سبب آنها پاک می شوی پس از آن دست او را گرفت پس او را به بیت برد و خداوند بر وی آبری فرو فرستاد و به محل بیت سایه انداخت و ادامه حدیث تا آنجا که فرمود سپس او را به عرفات برد و او را آنجا نگهداشت و به او گفت آنگاه که آفتاب غروب کرد هفت مرتبه به گناهت اقرار کن و هفت مرتبه از خدا آمرزش و توبه بخواه پس آدم چنین کرد و از این جهت عرفه نامیده شد برای اینکه آدم به گناهانش اعتراف کرد و برای فرزندانش سنت شد آنجا به گناهانشان اقرار می کنند همان طور که آدم اعتراف کرد.(۵)

۲. گفته شده است که عرفه نام کوهی است در سرزمین مکه که حاجیان یکی از اعمال حج خود را در روز نهم ذی الحجه در آنجا بجا می آورند لذا این روز را عرفه نامیدند.(۶)

۳. از حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ روایت شده که فرمودند: مسمی ذلک الیوم یوم العرفه یعنی ان امیرالمومنین عرف رسول الله روز عرفه، عرفه نامیده شد به جهت اینکه حضرت رسول الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ حضرت علی ـ علیه السلام ـ را در این روز به مردم معرفی نمود.(۷) و در روایات به طور متواتر آمده است که آیه ولایت در این روز نازل شد.(۸)

۴. برخی دیگر با استناد به این روایت که وقتی جبرئیل حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ را به سوی عرفات فرستاد به او فرمود: پس بشناس در آن مناسکت را و اعتراف کن به گناهانت، وجه تسمیه این روز را معرفت و شناخت مناسک و اعتراف به گناهان در این روز دانسته اند.(۹)

از برای این روز اعمالی چند ذکر شده است: اول غسل، دوم زیارت امام حسین ـ علیه السلام ـ که برابر با هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد بلکه بالاتر است و احادیث فضیلت زیارت آن حضرت در این روز متواتر است و اگر کسی توفیق یابد که در این روز در تحت قبه مقدسه آن حضرت باشد ثوابش کمتر از کسی که در عرفات باشد نیست بلکه زیاده و مقدم است و کیفیت زیارت آن حضرت در باب زیارات کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی(ره) آمده است.

سوم بعد از نماز عصر پیش از آنکه مشغول به خواندن دعاهای عرفه شود دو رکعت نماز بجا آورد در زیر آسمان و اعتراف و اقرار کند نزد حق تعالی به گناهان خود تا فایز شود به ثواب عرفات و گناهانش آمرزیده گردد پس مشغول شود به اعمال و ادعیه عرفه که از حجج طاهره ـ علیهم السلام ـ روایت شده است و آنها زیاده از آن است که در این مختصر ذکر شود. لکن ما به مقداری که این گنجایش آن را داشته باشد نقل می کنیم شیخ کفعمی در مصباح فرموده مستحب است روزه روز عرفه برای کسی که ضعف پیدا نکند از دعا خواندن و مستحب است غسل پیش از زوال و زیارت امام حسین ـ علیه السلام ـ در روز و شب عرفه و چون وقت زوال شد زیر آسمان رود و نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نیکو به عمل آورد و چون فارغ شود دو رکعت نماز بجا آورد در رکعت اول بعد از حمد توحید و در رکعت دوم بعد از حمد قل یا أیها الکافرون بخواند بعد از آن چهار رکعت نماز گذارد و در هر رکعت بعد از حمد توحید پنجاه مرتبه بخواند. سپس تسبیحاتی که مروی از رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است را صد مرتبه بخواند که سید ابن طاووس در کتاب اقبال الاعمال ذکر فرموده است.

و سوره توحید را صد مرتبه و صلوات بر محمد و آل محمد را صد مرتبه بخواند و اعمال دیگری که در کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی ـ رحمة الله علیه ـ ذیل اعمال روز عرفه بیان شده است مراجعه فرمائید.

از جمله دعاهای مشهور این روز دعای حضرت سید الشهداء ـ علیه السلام ـ است که در روایت آمده است که حضرت در عرفات از خیمه بیرون آمدند با گروهی از اهل بیت و فرزندان و شیعیان با نهایت تذلل و خشوع پس در جانب چپ کوه ایستادند و روی مبارک را به سوی کعبه گردانیدند و دستها را برابر رو برداشتند و مانند مسکینی که طعام طلبد این دعا را خواندند.

الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع و... که در کتاب مفاتیج الجنان آمده است. مراجعه فرمائید. (۱۰)

این روز ادعیه و اعمال بسیار دارد و بهترین اعمال در این روز دعا است و در تمام ایام سال این روز شریف به جهت دعا امتیازی دارد و دعا از برای برادران مؤمن از زنده و مرده بسیار باید کرد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ اقبال الاعمال، سید ابن طاووس (ره)، نشر موسسه تاریخ العربی، چاپ بیروت.

۲ـ کلیات مفاتیح الجنان، حاج شیخ عباس قمی (ره).

پی نوشت ها:

۱. الخصائص الحسینیه ( ویژگیهای امام حسین ـ علیه السلام ـ شیخ جعفر شوشتری ، ترجمه علی کرمی، ص۲۴۴، نشر حاذق.

۲. کلیات مفاتیح الجنان، تألیف ثقة المحدثین، مرحوم شیخ عباس قمی، (ره)، مترجم مرحوم استاد مهدی الهی قمشه ای، انتشارات فاطمة الزهرا ـ سلام الله علیها ـ قم، ص۵۰۶.

۳. همان، ص۵۱۱.

۴. همان، ص۵۲۲.

۵. اصول وافی، ج۲، ص۳۰۹، حاج شیخ محمد علی شرقی، دارالکتب الاسلامیه، طهران، بازار سلطانی.

۶. کتاب مجمع البحرین، ج۵، ص۹۵، فخرالدین طریحی، المکتبة المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریة.

۷. غایة المرام، سید بحرانی، ج۱، ص۵۴ و ۸۸.

۸. مصباح الهدایة فی اثبات الولایة، سید علی بهبهانی، ص۳۳۱.

۹. کتاب مجمع البحرین، ج۵، ص۹۵، فخر الدین طریحی، المکتبة المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریة.

۱۰. کلیات مفاتیح الجنان، تألیف ثقة المحدثین، مرحوم شیخ عباس قمی (ره) مترجم مرحوم استاد مهدی الهی قمشه ای، انتشارات فاطمة الزهراء ـ سلام الله علیها ـ قم، ص۵۲۷.

۱۱. منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، انتشارات دارالحدیث، حدیث شماره ۶۴۲۱، ص۵۸۷، باب هوس.

منبع: مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم