خبرگزاری حوزه | مفهوم “انتقام” در قرآن کریم به معنای انتقام شخصی و فردی نیست؛ بلکه به معنای اجرای عدالت الهی و بازگرداندن حق به حق‌دار است. این مفهوم در قرآن به طُرق مختلف و در زمینه‌های متنوعی مطرح شده است. آموزه‌ی قرآنی انتقام با مفاهیمی مانند عدالت، حقوق بشر، و دفاع از مظلوم در ارتباط است و بسیار فراتر از یک واکنش احساسی و همراه با کینه و تشفّی دل بوده، ولذا بر اساس حق طلبی، عدل و حکمت و تأدیب دشمنان اسلام و احقاق حقوق مظلومان بایستی صورت بگیرد.

به برخی از آموزه‌های قرآنی در زمینه انتقام می‌توان اینگونه اشاره داشت؛ “خداوند به عنوان خالق و مالک انسان، حق انتقام از ظالمان را دارد و در نهایت، عدالت الهی برقرار خواهد شد.” ، ” قرآن به مسلمانان اجازه می‌دهد تا در برابر ظلم و ستم از خود دفاع کنند و انتقام بگیرند” و “طبق قرآن انتقام باید در چارچوب عدالت و پرهیز از ظلم مضاعف باشد”.

با بررسی مضامین آیات قرآنی متناظر، انتقام در قرآن را در دو عنوان کلی “انتقام الهی” و “انتقام انسانی” می‌توان دسته بندی نمود که خون‌خواهی و انتقام گرفتن از ستمگران صهیونیست که امروزه جنایتکارانه مردم مظلوم فلسطین و غزه را قتل عام می‌کنند و فرماندهان و رزمندگان مقاومت را حتی در ایران مقتدر ترور می‌کنند؛ به حکم انتقام الهی و به قواعد انتقام انسانی، محکوم به خونخواهی و انتقام ما هستند؛ چراکه به حکم قرآن این خون‌خواهی یک وظیفه و تکلیف الهی بر دوش ماست.

از این روست که رهبر حکیم انقلاب اسلامی، فرمان خون‌خواهی و مجازات سخت آمران و عاملان شهادت مجاهد بزرگ فلسطینی دکتر اسماعیل هنیه و دیگران شهدای عزیز جبهه مقاومت را صادر نمودند. و به زودی صهیونیست‌های ساکن سرزمین‌های اشغالی در قالب تروریسم دولتی اسرائیل، مظهر شرارت و جنایت علیه بشریت در روزی زمین هستند، مزه تلخ و پشیمان کننده‌ی انتقام سخت الهی را به وسیله انسان‌های مومن و مجاهد فی سبیل الله خواهند چشید. و این انتقام و خون‌خواهی همه‌جانبه‌ی ایرانیان از خون پاک مردم مظلوم غزه و فلسطین و شهیدان جان‌فدای جبهه مقاومت، به یاری خداوند به نابودی این ظالمان تروریست و پاکسازی ارض مقدس از لوث وجود منحوس آنها منجر خواهد شود.

انتقام الهی در قرآن کریم

خدایی که رحمان و رحیم و رئوف برای بندگان و مومنان است؛ برای کافران و ظالمان “ذو انتقام” یعنی صاحب انتقام است. خداوند به عنوان خالق و مالک همه چیز، حق انتقام از ظالمان را دارد. به طور کلی آیات بسیاری از قرآن کریم، به صورت مستقیم و غیرمستقیم به موضوع انتقام و عدالت می‌پردازند اما در این نوشتار به دو آیه بسنده می‌کنیم:

آیه اول: در سوره شریفه ابراهیم، آیه مبارکه ۴۷ در این باره آمده است: “فَلا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ ذُو انتِقامٍ “؛ “مپندارید که خداوند وعده‌ای را که به پیامبرانش داده است تخلّف می‌کند، زیرا قطعاً خداوند شکست‌ناپذیر و صاحب انتقام است”. این آیه به وعده‌های الهی به پیامبران اشاره می‌کند و تاکید دارد که خداوند به وعده‌های خود وفا خواهد کرد. همچنین بر قدرت و توانایی خداوند در مجازات و انتقام از ستمکاران تاکید شده است.

آیه دوم: سوره شریفه سجده، آیه مبارکه ۲۲ “وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُککّرَ بِآیاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْها إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنْتَقِمُونَ”؛ “و کیست ستمکارتر از کسی که به آیات پروردگارش تذکّر داده شود، ولی از آنها اعراض نماید؟ البتّه ما از تبهکاران و مجرمان انتقام می‌گیریم.” این آیه به کسانی که به آیات خدا و پیامبرانش ایمان نمی‌آورند و از راه راست منحرف و منصرف می‌شوند، هشدار می‌دهد. خداوند به صراحت اعلام می‌کند که از مجرمان انتقام خواهد گرفت.

این دو، تنها نمونه‌هایی از آیات قرآن هستند که به موضوع انتقام الهی از مجرمان اشاره دارند. مفهوم انتقام الهی در قرآن به معنای انتقام‌جویی شخصی نیست، بلکه اجرای عدالت الهی و پاداش دادن به نیکوکاران و کیفر دادن به بدکاران است. هدف از بیان این آیات در قرآن، صرفاً انذار و ترساندن مردم نیست، بلکه آگاه‌سازی و هدایت انسان‌ها به سوی راه راست و پرهیزدادن آنها از گناه و ظلم و ستم است.

مفاهیم کلیدی “عدالت الهی” و “انتقام از ظالمان” در مضمون این آیات قرآنی هویدا است؛ اینکه خداوند به هر کس به اندازه اعمالش به عدل خودش پاداش یا کیفر خواهد داد و خداوند از کسانی که ظلم و ستم می‌کنند، انتقام خواهد گرفت.

انتقام الهی در دنیا و آخرت

بر اساس آیات قرآنی خداوند قادر و متعال نه تنها در عالم آخرت از مجرمان و ظالمان انتقام می‌گیرد بلکه در همین دنیا نیز مجازات‌هایی را برای آنها اعمال می‌کند:

۱. انتقام الهی در دنیا مجازات‌های دنیوی: قرآن کریم به صراحت به مجازات‌های دنیوی برای مجرمان و ظالمان اشاره می‌کند. این مجازات‌ها می‌تواند شامل بلایای طبیعی، بیماری‌ها، فقر و حتی مرگ زودرس باشد. گرچه خداوند ممکن است در برخی موارد مجازات ظالمان را به تأخیر بیندازد، اما این به معنای چشم‌پوشی از گناهان آن‌ها نیست. خداوند در قرآن به صراحت اعلام می‌کند که از مجرمان انتقام خواهد گرفت، اما زمان و نحوه این انتقام را اراده الهی تعیین می‌کند. مجازات‌های دنیوی علاوه بر اینکه کیفر عمل ظالمان است، می‌تواند برای دیگران نیز عبرتی باشد تا از ارتکاب گناه و ظلم پرهیز کنند.

۲. انتقام الهی در آخرت عذاب اخروی: قرآن کریم به صراحت به عذاب‌های سخت و دردناکی اشاره می‌کند که در آخرت برای کافران و گناهکاران در نظر گرفته شده است. این عذاب‌ها بسیار شدیدتر و پایدارتر از مجازات‌های دنیوی هستند و شامل حسابرسی دقیق، عذاب قبر، آتش جهنم، و… می‌شود. در آخرت، اعمال هر فرد به دقت مورد حسابرسی قرار می‌گیرد و هر کسی به اندازه اعمال خود پاداش یا کیفر خواهد دید.

بنابراین بر اساس آیات قرآن، خداوند هم در دنیا و هم در آخرت از مجرمان و ظالمان انتقام می‌گیرد. مجازات‌های دنیوی می‌تواند شامل بلایا، بیماری‌ها و شکست‌ها و مانند اینها باشد و هدف از آن عبرت دادن به دیگران و بازگرداندن انسان‌ها به راه راست است. اما عذاب اخروی بسیار شدیدتر و دائمی‌تر است و برای کسانی در نظر گرفته شده است که توبه نکرده و به گناهان خود ادامه داده‌اند.

خداوند در مجازاتِ ظالمان حکیم است و هدف او انتقام‌جویی نیست، بلکه اصلاح جامعه و هدایت انسان‌ها به سوی سعادت است. خداوند به بندگانش فرصت توبه می‌دهد و اگر کسی از گناهان خود توبه کند و به سوی او بازگردد، خداوند گناهانش را می‌آمرزد. و لذا با توجه به رحمت و مغفرت خداوند، هر گناهکاری می‌تواند به امید آمرزش او باشد و از خداوند طلب مغفرت کند.

انتقام انسانی در قرآن کریم

در قرآن کریم، علاوه بر واژه “انتقام” که به شکل مستقیم به کار رفته است؛ مفاهیمی مانند “قصاص”، “جزا”، “عقاب” و “واکنش در برابر ظلم”، به طور گسترده مورد بحث قرار گرفته است. قصاص؛ به معنای برابر قرار دادن مجازات با جرم است. جزا؛ به معنای پاداش یا کیفر عمل است. عقاب؛ به معنای مجازات گناهکار است. دفاع از خود؛ قرآن به مسلمانان اجازه می‌دهد تا در برابر ظلم از خود دفاع کنند. مفاهیمی مانند “عدل”، “قسط”، “حق‌الناس”، “قصاص” ، “دیه” و “حدود” می‌توانند به عنوان پایه‌هایی از مفهوم انتقام و خون‌خواهی در نظر گرفته شوند.

از آیاتی که به انتقام الهی دلالت دارند و آیاتی که به نوعی به انتقام انسانی اشاره دارند، می‌توان برای خون‌خواهی و انتقام از دشمنان اسلام و قاتلان شهیدان و ظالمان بر مسلمانان، الهام گرفت. به دو آیه شریفه از این آیات مهم قرآن که با موضوع انتقام انسانی مرتبط هستند، اشاره می‌کنیم:

آیه اول: خداوند در سوره مائده، آیه شریفه ۴۵ می‌فرماید: “وَ کَتَبْنَا عَلَیْهِمْ فِیهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الأَنفَ بِالأَنفِ وَ الأُذُنَ بِالأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصَاصًا فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَّهُ وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ ” ؛ “و در آن (تورات) بر آنان نوشتیم که نفس به قاتل نفس و چشم به چشم و بینی به بینی و گوش به گوش و دندان به دندان و جراحات قصاص است، پس هر کس در آن بخشش کند، کفاره ای برای اوست و کسی که به حکمی که خدا نازل کرده حکومت نکند، آنان ستمکارانند.”

آیه دوم: و در سوره مبارکه توبه، آیات شریفه ۱۲۳-۱۲۴ می‌فرماید: ” فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ أَشَدُّ شِدَّةً وَ أَلْحَحُ فِی الْعِدَاوَةِ وَ اللَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ یُخْفُونَ لَکُمْ مَا یُظْهِرُونَ لِأَنْفُسِهِمْ وَ یُخْفُونَ بَغْیًا أَکْبَرَ إِنَّ اللَّهَ یُنبِئُکَ مِنْ أَمْرِهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ بِالصُّدُورِ” ؛ “پس با پیشوایان کفر بجنگید که آنان سخت‌ترین مردم در دشمنی و پافشاری بر آنند و کافران اهل کتاب آنچه را که بر خود آشکار می‌سازند بر شما پنهان می‌دارند و کینه بزرگ‌تری مخفی می‌دارند، خداوند تو را از کار خود آگاه می‌کند و خداوند به آنچه در سینه‌هاست داناست”.

آیات قرآنی مرتبط با انتقام و خون‌خواهی انسانی به طور کلی به آیاتی که به مجازات مجرمان و حفظ امنیت جامعه اشاره دارند. این آیات نیز بر عدالت الهی و اینکه هر کسی به اعمال خود پاداش یا کیفر خواهد دید، تأکید دارند.

در مواردی خاص، قرآن به مسلمانان اجازه می‌دهد تا در برابر ظلم و ستم از خود دفاع کنند. انتقام در قرآن با شرایط و محدودیت‌هایی همراه است و باید در چارچوب قانونِ شرع و عدالت باشد و نباید به انتقام‌جویی شخصی منجر شود.

نقش شیعیان در خون‌خواهی مظلومان فلسطینی

بر مبنای باورهای اسلامی و در راستای آموزه‌های قرآنیِ “خون‌خواهی و انتقام” و “کمک به مظلومان و مقابله با ظالمان”، شیعیان و ایرانیان در طول تاریخ همواره در برابر ظلم و ستم ایستادگی کرده و از مظلومان دفاع نموده‌اند.

این روحیه عدالت‌خواهی و انسان‌دوستی، باعث شده است که شیعیان به ویژه علما و پیشوایان مذهبی از همان ابتدای تأسیس نامبارک رژیم جعلی اسرائیل در سراسر جهان به ویژه در ایران اسلامی نسبت به مسأله فلسطین حساسیت ویژه‌ای نشان دهند و در حمایت از مردم مظلوم فلسطین اقدامات مختلفی را انجام دهند.

شیعیان همواره به عنوان یک مکتب و مذهب بزرگ و تأثیرگذار در جهان اسلام، نقش مهمی در حمایت از مردم مظلوم فلسطین ایفا می‌کنند. این حمایت‌ها همان جلوه‌های خون‌خواهی و انتقام است که نه تنها به نفع مردم فلسطین است، بلکه به نفع کل جهان اسلام و بشریت نیز خواهد بود.

شیعیان جهان بر این باورند که خون‌خواهی و دفاع از مظلومان و مبارزه با ظلم و ستم، یک وظیفه دینی و شرعی است. مظلومیت بی‌سابقه و بی‌نظیر مردم فلسطین از دلایل حمایت همه جانبه‌ی شیعیان جهان به ویژه ایرانیان است؛ چراکه مردم فلسطین قریب به هشتاد سال است که تحت ظلم و ستم رژیم صهیونیستی قرار دارند و حقوق اولیه آن‌ها به شدت پایمال شده است.

از سویی مبارزه با رژیم صهیونیستی به عنوان یکی از نمادهای مقابله با استکبار جهانی شناخته می‌شود و حمایت از فلسطین به معنای مبارزه با استکبار است و مسأله فلسطین، یک مسأله مشترک برای همه مسلمانان است و حمایت از فلسطین باعث تقویت وحدت و انسجام در جهان اسلام می‌شود.

خون‌خواهی در مکتب تشیع، فراتر از یک واکنش احساسی صرف، یک تکلیف شرعی و اجتماعی محسوب می‌شود. همان طوری که گفته شد این مفهوم ریشه در آموزه‌های قرآنی، متون ادعیه و زیارت و روایات ائمه اطهار (علیهم السلام) دارد.

خون‌خواهی شهیدان مقاومت که در مسیر و آرمان حسینی هستند، همان امتداد خون‌خواهی مکتب و حماسه حسینی است؛ بنگریم این فراز زیارت عاشورای حسینی: “از خدا می‌خواهم که به من توفیق دهد تا خون‌خواهی تو را در رکاب امام منصوری از اهل بیت محمد (ص) انجام دهم” را که از لزوم پرورش و آمادگی شیعیان به انتقام “خون خدا” خبر می‌دهد و با فراز ” این الطالب بدم المقتول بکربلا” در دعای شریف ندبه، ما را به راهبرد اساسی و همیشگی “خونخواهی حضرت ثارالله (علیه السلام) رهنمون می‌سازد که “یالثارات الحسین” شعار منتقم نهایی، امام مهدی موعود (عج) خواهد بود.

استمرار راهبرد خون‌خواهی از سوی شیعیان

با نگاه راهبردی” خون‌خواهی” نه انتقام یکباره که به معنای پیگیری احقاق تمام حقوق مظلوم از طریق مقابله با ظالم و در راستای برقراری عدالت است. بنابراین طبق این تعریف از خونخواهی، انتقام گیری از دشمنان جنایتکار و خونخواهی شهیدان جبهه مقاومت، ابعاد گسترده‌تری پیدا می‌کند و یک وظیفه دینی و ملی و انسانی تلقی می‌شود. و در این جهت قصاص قاتلان و مقابله به مثل کردن با راهبرد خون در مقابل خون، تنها بخشی از ابعاد خونخواهی و انتقام است و این امر بایستی در ابعاد مختلف تا آزادسازی سرزمین مقدس و احقاق همه حقوق فلسطینیان و مظلومان عالم ادامه پیدا کند.

اما نقش‌های خون‌خواهی و انتقام گیری که از دست هر مسلمان و ایرانی بر می‌آید، نیز متفاوت است و هر کسی به سهم خود بایستی به وظیفه خونخواهی که ولی امر مسلمین جهان بر دوش ما نهادند عمل کنند:

اعتراض و مداومت در حضور تظاهرات و راهپیمایی‌های حمایت از فلسطین و جبهه مقاومت، ارسال کمک‌های مالی و نیازهای زندگی انسانی، انجام فعالیت‌های رسانه‌ای طریق رسانه‌های مختلف مانند تلویزیون، رادیو، روزنامه و فضای مجازی برای اطلاع‌رسانی و ایجاد روشنگری و بیداری اسلامی و جهانی درباره وضعیت مردم مظلوم فلسطین، رایزنی، ارتباط گیری و گفتگو با شخصیت‌های سیاسی و مذهبی و آزادگان جهان برای جلب حمایت از سرزمین و مردم فلسطین، برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌های مختلفی را در حمایت از فلسطین و حمایت مستشاری و نظامی و تجهیزاتی هر چه بیشتر از مبارزان فلسطینی، نمونه‌هایی از وظایف ملی و فردی هر مسلمان و هر ایرانی در راستای استمرار خون‌خواهی است که در مجموع می‌تواند، انتقام گیری واقعی با نابودی رژیم صهیونیستی و بازگشت فلسطینیان به سرزمین مادری خویش را رقم بزند.

حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی