خبرگزاری««حوزه»، مهمترین دلیل ایجاد کتابخانه های دیجیتالی فراهم نمودن شرایطی است تا ارائه اطلاعات بهتر از گذشته امکان پذیر باشد. کتابخانه های دیجیتالی، مؤسسات یا سازمان هایی هستند که منابع مختلف شامل منابع انسانی و تجهیزات مورد نیاز برای ارائه خدمات کتابخانه ای مثل فهرست نویسی، رده بندی، اطلاع رسانی، روابط بین کتابخانه ای، مواد آموزشی، منابع کتابخانه ای و دیگر خدمات را با استفاده از شبکه های پرسرعت مهیا می سازند.کتابخانه های دیجیتال از دهه 1990 به تدریج گسترش خود را شروع کردند و در یک تحول سریع امروزه انواع این کتابخانه ها حداقل در بیش از 115 کشور جهان دیده می شود.

مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی که متصدی سازمان دهی منابع علوم اسلامی بوده و تدوین اصطلاح‌نامه‌های جامع علوم اسلامی، فرهنگنامه ها و نمایه سازی منابع علوم اسلامی ( در موضوعات مختلف و اصلی این حوزه)  را پیگیری می‌کند، و با ورود به این عرصه، و بر همین مبنا منابع را در کتابخانه دیجیتالی فهرست نویسی و از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی و پایگاه کتابخانه دیجیتالی دسترس پذیر نموده است.

سید مالک طباطبایی کارشناس کتابخانه دیجیتال مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی به تشریح فعالیت های این کتابخانه پرداخته  که در ادامه می آید:

کتابخانه دیجیتالی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی از چه زمانی آغاز به فعالیت کرده است؟

با پی گیری های مدیر و کارشناسان مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی از سال 1382 بحث ایجاد کتابخانه دیجیتالی در حوزه علوم و فرهنگ اسلامی در دفتر تبلیغات اسلامی مطرح و برنامه های مطالعاتی مرتبط توسط کمیته ای متشکل از افراد در دو طیف متخصصان محتوا و متخصصان فنی تشکیل شد.

در واحد کتابخانه دیجیتال چه اقداماتی صورت می گیرد و این واحد به چه صورتی فعالیت می کند؟

مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی شامل سه گروه پژوهشی  و دو اداره است که بخش کتابخانه دیجیتالی زیر مجموعه اداره نظام های اطلاعاتی می باشد و وظایف گوناگون را در سازماندهی اطلاعات عهده دار می باشد، از جمله کارهای نو که در حوزه کتابخانه دیجیتالی در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی انجام می شود، استفاده از اصطلاح نامه ها به جای سر عنوان های موضوعی برای توصیف محتوای موضوعی اشیای محتوایی منابع دیجیتالی است که امکان انجام جستجوهای مفهومی را هم برای کاربران به وجود آورده است.

کتابخانه دیجیتال در کل حاوی چه اطلاعات و منابعی است؟

کتابخانه الکترونیکی، سازمانی است حاوی منابع خاص که نگه داری آنها، دارای ارزش زیادی بوده و لذا در آن راهکارهایی جهت گزینش، سازماندهی، ارائه دسترسی‌های کنترل شده، امکان توزیع، حفظ یکپارچگی و اطمینان از ماندگاری مجموعه اطلاعات در طول زمان، پیش بینی شده است که سهولت دسترسی به منابع و مقرون به صرفه بودن آن، امکان تبادل اطلاعات و منابع موجود با دیگر سازمان ها را فراهم می کند.

 کتابخانه دیجیتال واحدی است که بر اساس یک خط‌ مشی و ساختار مدون اقدام به گزینش، فراهم ‌آوری، ذخیره‌سازی و اشاعه انواع اطلاعات به صورت دیجیتال برای مخاطبان خود می‌ کند، در این کتابخانه امکانات دسترسی فکری، تفسیر، توزیع و نگه داری بی‌عیب و نقص منابع مذکور فراهم شده‌ است.

از چه امکانات و توانمندی هایی برخوردار است؟

گرد آوری ذخیره و سازماندهی اطلاعات، کمک به انتقال مقرون به صرفه اطلاعات، در دسترس قراردادن سریع منابع سازماندهی شده، تاثیر قابل توجه در سرمایه گذاری روی ساختار رایانه ای و ارتباطی و ارتباط قدرتمند و همکاری فی ما بین جوامع پژوهشی و آموزشی از جمله امکانات کتابخانه دیجیتالی است.

اشیای محتوایی کتابخانه دیجیتالی اسلامی به چه صورت سازماندهی می شود؟

برای نخستین بار در ایران، فهرست نویسی منابع الکترونیکی بر اساس فصل نهم قواعد فهرست نویسی انگلو - امریکن در این مرکز مطرح شد و کارشناسان مرتبط آموزش دیدند و در پی آن فهرست نویسی منابع کتابخانه دیجیتالی مرکز بر اساس استاندارد یاد شده آغاز شد. کار نوینی که در کتابخانه دیجیتالی مرکز انجام شد، استفاده از اصطلاح نامه برای توصیف محتوای موضوعی اشیای محتوایی منابع دیجیتالی بود. چون اصطلاحات در قالبى نظام‏مند، طبقه‏ بندى مى‏شود، به صورتى که از حاکم به تابع، از عام به خاص و از بالاترین رده به پایین‏ترین رده، مجموعه اصطلاحات یک علم را در یک کلاف سلسله‏اى، تنظیم کرده و نمایش مى ‏دهد و به صورت ساختار واحدی جهت استفاده در فهرستنویسی قرار می گیرد.

با توجه به اینکه فهرست نویسی منابع الکترونیکی کتابخانه دیجیتالی برای اولین بار در ایران اجرا شد آیا مورد استقبال مراکز دیگر نیز قرار گرفته است؟ و یا شما آموزش های لازم را در اختیار مراکز و نهادهای دیگر قرار می دهید؟

مراکز دیگری مانند مؤسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان، سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت (ع) اصفهان، مؤسسه دارالحدیث و چند مرکز دیگر از شیوه مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی الگو گرفتند و توسط کارشناسان این مرکز آموزش دیدند که آنها هم از این روش استفاده می کنند.

فعالیت ها و محصولات این مرکز می تواند به عنوان الگوی مناسبی برای زمینه های مرتبط در علوم کتابداری و اطلاع رسانی در ایران مورد استفاده قرار گیرد. ساختار، رویکردها و فرایندهای این مرکز برای تولید و تهیه ابزارهای استاندارد و سیستم های اطلاعاتی، می تواند مورد توجه اشخاص حقیقی و حقوقی حرفه ای در حوزه مدیریت اطلاعات و مدیریت فناوری اطلاعات در کشور باشد.

چه فعالیت های جدیدی در زمینه تقویت کتابخانه دیجیتالی مرکز صورت گرفته است؟

کار جدید دیگری که در کتابخانه دیجیتالی مرکز انجام شد، استفاده از اصطلاح نامه های تدوین شده مرکز برای توصیف محتوای موضوعی اشیای محتوایی منابع دیجیتالی است. چون اصطلاحات در قالبى نظام‏مند، طبقه‏ بندى شده، که به ساختار واحدی جهت استفاده در فهرستنویسی قرار می گیرد.

فهرست نویسی کتابهای منتشره بوستان کتاب دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، آثار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و پژوهشکده های وابسته  و کتاب های ره توشه راهیان نور آثار منتشره اداره اطلاع رسانی و تبلیغ نوین معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی در کتایخانه از فعالیت های دیگر ما در این واحد می باشد علاوه بر این برای هریک از آنها پایگاهی مجزا در سایت مرکز قرارداده شده که به راحتی قابل دسترسی می باشد.

از جمله کارهای انجام شده ارائه پایان نامه های مراکز مهم حوزوی کشور از جمله: حوزه علمیه قم، حوزه علمیه مشهد، مؤسسه امام خمینی(ره)، جامعه المصطفی العالمیه و مراکز دیگری که در زمینه علوم و معارف حوزوی فعالیت دارند، در کتابخانه دیجیتالی با عنوان پایگاه پایان نامه های حوزوی می باشد که فهرست نویسی گردیده همراه با چکیده و بعضی از موارد 20 صفحه ای از هر پایان نامه آورده شده که امکان جستجو براساس موضوع ، عنوان و شخص پدید آور می باشد.

تا کنون چه منابعی و با چه دامنه موضوعی در کتابخانه دیجیتالی مرکز قرار گرفته است؟

منابع موجود در کتابخانه دارای موضوعات مختلف اسلامی مانند: اخلاق اسلامی، اصول فقه، حقوق، حدیث، کلام و فرق ، رجال، علوم قرآنی،تفسیر ، مسائل جدید کلامی، تاریخ، منطق، سیاست، عرفان، فلسفه و اهل بیت(ع) و... است.

تا کنون حدود 48000 رکورد منابع الکترونیکی اعم از کتب ، مقالات و پایان نامه براساس فهرست نویسی توصیفی و تحلیلی  موضوعی درکتابخانه دیجیتالی بر اساس اصطلاح نامه های تدوین شده در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی ساماندهی شده که  به صورت تمام متن موجود است حدود 26460 عنوان کتاب، 3553عنوان مقاله و 18000 عنوان پایان نامه می باشد که جهت ارائه به دوستداران علم دانش که در حال حاضر در نرم افزار کتابخانه دیجیتالی قابل دسترسی می باشد و در آینده انشاءالله با افزودن منابع بیشتری اطلاعات کتابخانه غنی تر خواهد شد.

علاقمندان چگونه می توانند از منابع موجود در کتابخانه دیجیتالی استفاده کنند؟

منابع از طریق آدرس کتابخانه dl.islamicdoc.com براساس موضوع، پدید آورنده، عنوان، ناشر و .... قابل دسترسی به متن می باشد. همچنین از طریق آدرس سایت مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی www.islamicdoc.org  نیز به صورت بسته های موضوعی در اختیار کاربران قرار داده می شود و چنانچه از طریق موتورهای جستجو مانند گوگل و... نیز جستجو گردد دسترسی به متن امکان پذیر است.