سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»به منظور تبیین وتشریح اصطلاحات علم کلام به ارائه برخی اصطلاحات دراین زمینه جهت استفاده پژوهندگان ومحققان می پردازد.
*تعریف علم و کلام
تبیین و دفاع از عقاید دینی و پاسخ به شبهه ها از وظائف اصلی علم کلام است. استاد شهید مطهری با توجه به وظائف علم کلام، این علم را این گونه تعریف می کند:«علم کلام علمی است که درباره عقائد اسلامی، یعنی آنچه از نظر اسلام باید به آن معتقد بود و ایمان داشت، بحث می کند؛ به این نحو که: آنها را توضیح می دهد، درباره آنها استدلال می کند، از آن دفاع می نماید».
* علم کلام جزء اولین دانش های همگام ظهور اسلام
با توجه به تعریف یاد شده از علم کلام می توان به اهمیت و ضرورت آن پی برد. بنابراین باید کار علم کلام را تبیین اصول وعقائد دینی، اثبات آنها از روش های مختلف و پاسخگویی به شبهات و اعتراضات مخالفان دانست. با این بیان روشن می شود که علم کلام جزء اولین دانش هایی است که در همان سال های اول ظهور اسلام شکل گرفت.
متکلمینی که در طول تاریخ، رسالت خود را تبیین و تثبیت عقاید دینی، پاسخگویی به سؤالات و اعتراضات مخالفان و به طور کلی ارائه قرائتی عقلانی و قابل قبول از دین می دانستند. شخصیت های بزرگی درطول تاریخ اسلام به علم کلام اشتغال داشته اند، برخی از آنها به دلیل اقتران زمانی، با ائمه معصومین(ع) نیز در ارتباط بوده و درمحضر ایشان تلمذ کرده اند. اهمیت موضوعات کلامی به گونه ای بود که از گذشته تا کنون در حوزه های علمیه این علم مورد توجه جدی طلاب علوم دینی بوده است.
*ضرورت وجود اصطلاح نامه های کلامی
بحث های کلامی در طول تاریخ از گستردگی خاصی برخوردار بوده است. امروزه با توجه به حجم گسترده مباحث کلامی و وجود کتاب ها ی مختلف و متنوع در این علم، برای باز یابی اطلاعات به صورت سریع الوصول، وجود اصطلاح نامه ضروری است. معمولا اصطلاح نامه ها، با هدف رده بندی انجام می پذیرد و کاربرد آن برای دست یابی آسان و سریع به محل بایگانی پرونده ها، یا جایگاه بررسی یک موضوع است. یکی دیگر از فایده های اصطلاح نامه ها، دستیابی به ویژگی ها و احکام عملی یک دانش خاص است.
* اصطلاح ابداع و معنای آن
نخستین اصطلاحی که در این مقوله تبیین می شود ابداع است. ابداع ،یکی از صفات الهی است که به معنای ایجاد آفرینش بدون الگوی پیشین است. ابداع به معنای احداث و ایجاد چیزی است که به ماده و زمان مسبوق نباشد. این واژه وقتی در مورد خدا به کار می رود، به معنای ایجاد چیزی است بدون نیاز به ابزار ماده، زمان و مکان؛ و این امکان تنها به خداوند اختصاص دارد. ابداع به این معنا هم در آیات قرآن قابل استخراج است و هم در سخنان معصومین.
*فرق ابداع و احداث
ابداع به معنای ایجاد بدون وجود الگوی قبلی است، اما احداث یعنی ایجاد شی از شی که آن را تکوین می نامند. احداث وقتی است که شی مایه قبلی داشته باشد.
حکما قائل هستند که هیچ چیز در طبیعت ابداعی نیست؛ همه تکوینی و احداثی هستند، اما اشیایی نیز ابداعی اند و در حقیقت ایجادشان صرف ایجاد است نه ایجاد شی از شی به عقیده اینان عقول مجرده از این نوع است.
البته نفس چنین نیست در مورد طبیعت هم اگر همه موجودات و کل آن را در نظر بگیریم، بازهم نسبت به ذات باری ابداعی است. طبیعت از چیزی به وجود نیامده و برای آفریدن آن ماده و الگوی قبلی وجود نداشته است.
منبع:فرهنگ اصطلاحات علم کلام
