به گزارش خبرگزاری حوزه، حوزه‌های علمیه در طول تاریخ کانون پرورش طلاب و محصلین و اساتید و علمای بزرگ بوده اند که همواره در تلاش و جهد و علم و تقوای خود توانسته اند در جامعه تأثیر شگرفی بگذارند و بسیاری از مردم را به راه حق هدایت کنند. یکی از این علما، آیت‌الله حاج شیخ محمد جعفری اراکی است. نوشتار پیشرو به زندگی نامه این عالم بزرگوار می‌پردازد:

آیت الله حاج شیخ محمد جعفری اراکی در اسفند ماه سال ۱۳۱۰ شمسی در منطقۀ کَرَهرود اراک متولد شد، پدرش مرحوم حاج شیخ حسن جعفری اراکی از روحانیون منطقه و مادرش مرحوم فاطمه سادات میر اشرفی از زنان پرهیزکار و نیک روزگار خویش بود. اجداد پدری وی جملگی از روحانیون و بزرگان دینی بودند. جد اعلای وی نیز مرحوم آخوند مُلا جعفر بود که در سالیان دور از شهر خوانسار به کرهرود اراک هجرت نموده بود.

دوران تحصیل:

وی، پس از دوران دبستان از سن یازده سالگی و در سال ۱۳۲۱ شمسی وارد حوزۀ اراک شد و تحصیلات حوزوی خود را در مدرسه معروف حاج محمد ابراهیم اراک آغاز کرد. پس از پایان مقدمات در سال ۱۳۲۵ شمسی به حوزۀ علمیه قم رفت و سپس بعد از پایان سطوح عالی برای تکمیل دروس حوزوی و درس خارج فقه و اصول در سال ۱۳۳۱ شمسی راهی عراق و شهر نجف می‌شود تا از اساتید آن سامان بهره بگیرد. لازم به ذکر است آیت الله جعفری اراکی در زمان حضور در قم توسط آیت الله شیخ عبدالنبی اراکی مُلبس به لباس روحانیت می‌شود.

اساتید:

از اساتید وی در حوزه علمیه شهر نجف می‌توان به آیت الله میرزا باقر زنجانی (یک دوره درس خارجه اصول)، آیت الله شیخ حسین حلی (خارج فقه)، آیت الله میرزا حسن یزدی (درس خارج فقه)، آیت الله سیدعبدالهادی شیرازی (درس خارج فقه)، آیت الله خویی (درس خارج فقه و اصول به مدت ۲۵ سال)، امام خمینی (درس خارج فقه به مدت ۱۴ سال) و آیت الله سید جمال الدین گلپایگانی در عرفان و سلوک نام برد.

دوستان و هم بحثی‌ها:

آیت الله جعفری اراکی به علت روحیه جامعی که داشت با بسیاری از علما و فضلای شهر نجف و قم آشنا بود و ارتباط داشت و با بعضی از آن علما و بزرگان هم بحث بود. از هم‌بحث‌های وی، می‌توان به حضرات آیات حاج سید باقر خوانساری، حاج آقا مصطفی خمینی، حاج شیخ حسن صافی اصفهانی، حاج سید محمد علی موحد ابطحی، حاج سید عبد الرسول شریعتمدار جهرمی، حاج شیخ جواد کربلایی، شهید حاج شیخ احمد انصاری قمی، حاج شیخ محمد غروی قزوینی نام برد که علاوه بر مباحثه روزانه، جلسات بحث علمی هفتگی داشتند. از دوستان صمیمی دیگر وی نیز می‌توان به مرجع عالی قدر آیت الله سیستانی و آیت الله نصر الله شاه آبادی، آیت الله مهدوی کنی و آیت الله محی الدین انواری نام برد.

آیت الله جعفری اراکی درکنارآیت الله مهدوی کنی وآیت الله محی الدین انواری

آیت الله جعفری اراکی در کنار آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی

فعالیت‌ها:

الف) فعالیت‌های سیاسی:

آیت الله جعفری اراکی به سبب روحیۀ انقلابی که داشت از قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ شمسی حمایت و پشتیبانی کرد. همچنین با عده‌ای از فضلای شهر نجف فعالیت دسته جمعی علیه رژیم طاغوت و حمایت از امام راحل ایجاد کرده بودند، که یکی از ثمرات این فعالیت گروهی ملاقات با مراجع آن زمان از جمله آیت الله خویی، آیت الله میرزا باقر زنجانی، آیت الله حکیم و آیت الله شاهرودی برای گرفتن امضای آن مراجع برای مرجعیت امام رحمه الله علیه به جهت جلوگیری از اعدام امام راحل بود.

آیت الله جعفری به هنگام تبعید امام خمینی به عراق و ورودشان به شهر نجف در استقبال از ایشان حضور فعالی داشت. این عالم به سبب علاقه‌ای که به امام خمینی رحمة الله علیه داشت از زمان حضور مرحوم امام در شهر نجف تا هنگام هجرت امام از شهر نجف همواره در درس خارج و نماز جماعت به امامت ایشان شرکت می‌کرد. این علاقه به ایشان تا بدان جا بود که هنگام حضور امام در شهر نجف، وی به همراه تعداد دیگری از علما و فضلای شهر نجف از جمله آیات اخوان مرعشی و صافی اصفهانی به خدمت آیت الله سید محمد تقی بحر العلوم که آن موقع امام جماعت مسجد شیخ انصاری بود رسیدند و از ایشان تقاضای اقامۀ نماز ظهر توسط امام خمینی در این مسجد کردند و آیت الله بحر العلوم نیز مسجد شیخ انصاری را برای اقامه نماز ظهر در اختیار امام راحل گذاشتند و خود به مسجد شیخ طوسی که در نزدیکی منزل‌شان بود رفتند و بعدها امام راحل در این مسجد (مسجد شیخ انصاری) نیز همواره درس خارج تدریس می‌کردند.

خود آیت الله جعفری اراکی در این رابطه بیان می‌کند: «در شهر نجف مسجدی معروف به مسجد شیخ انصاری است که در آن زمان یکی از بزرگان به نام مرحوم آسید محمد تقی بحرالعلوم در آنجا نماز می‌خواند. در نزدیکی منزل ایشان مسجدی به نام شیخ طوسی وجود داشت که به تازگی امام جماعت آن به رحمت خدا رفته بود و مسجد بدون امام جماعت بود. به همین دلیل بنده به همراه برخی دیگر از علما از جمله آقایان اخوان مرعشی، صافی اصفهانی، آسید محمدرضا اشکوری خدمت آقای سید محمد تقی بحر العلوم که شخصیت زاهد و متقی بود رفتیم و به او گفتیم که مسجد مجاور شما بدون امام جماعت است اگر امکان دارد شما برای خواندن نماز به این مسجد بروید تا امام خمینی امام جماعت مسجد شیخ انصاری شوند».

مسجدشیخ طوسی

امام خمینی درحال نمازدرمسجدشیخ انصاری

نمازجماعت به امامت امام خمینی درمسجدشیخ انصاری

نمازجماعت به امامت امام خمینی درمسجدشیخ انصاری

نمایی از داخل مسجدشیخ طوسی

امام خمینی درحال تدریس در مسجدشیخ انصاری

ب) فعالیت‌های علمی:

وی هنگامی که در شهر نجف ساکن بود مشغول تحصیل و تدریس کتب مختلف دینی و فقهی بوده و در درس اساتید بزرگ آن زمان شهر نجف از جمله امام خمینی و آیت الله خویی شرکت می‌کرد؛ آیت الله جعفری در سال ۱۳۶۲ شمسی در شهر نجف درس خارجه فقه خود را آغاز نمود. محل تدریس وی، غالباً در مسجد شیخ انصاری و مسجد هندی در شهر نجف بود. سپس بعد از هجرت به ایران و سکونت در شهر تهران پس از تقاضاهای مکرر آیت الله مهدوی کنی به مدرسه علمیه مَروی رفت و در آن مدرسه نیز به تدریس درس خارج فقه و اصول مشغول شد. تدریس وی، در آن مدرسه باعث رونق علمی آن مدرسه علمیه شد، به طوری که طلاب زیادی از مناطق مختلف تهران به مدرسه علمیه مروی می‌آمدند تا از محضراین استاد استفاده کنند.

آیت الله جعفری اراکی در سن ۵۰ سالگی در شهر نجف در حال مطالعه برای تدریس دروس حوزوی

ج) فعالیت‌ها و مسئولیت‌های کشوری:

پس از انقلاب علی رغم خواست امام خمینی مبنی بر تقبل بعضی از مسئولیت‌ها، ترجیح داد به فعالیت‌های درسی و علمی خود از جمله بحث و تدریس و تألیف بپردازد.

د) آثار و تالیفات:

وی، آثار مختلفی در زمینه‌های مختلف علمی از جمله فقه و اصول و اخلاق دارند که متأسفانه هیچیک از آنان چاپ نشده‌اند. بعضی از آثار آن بزرگوار عبارتند از:

۱. مباحث فقه (از ابتدای طهارت تا دیات که حاصل اِفادات درس خارج فقه در مدرسه علمیه مروی می‌باشد، به صورت کتاب خطی غیر مطبوع)

۲. مباحث اصول (یک دوره کامل اصول که حاصل افادات درس خارج اصول معظم له در مدرسه علمیه مروی است به صورت کتاب خطی غیر مطبوع)

۳. تقریرات درس خارج فقه و اصول آیت الله خویی

۴. تقریرات درس خارج فقه آیت الله میرزا باقر زنجانی

۵. کنوزالمطالب فی کشف رموزالمکاسب (شرح نو بر مکاسب شیخ انصاری) تألیف حجت الاسلام والمسلمین محمد مهدی اسلامی که بر اساس دروس آیت الله جعفری اراکی نگارش شده است.

شاگردان:

از محضر آیت الله جعفری اراکی طلاب زیادی بهره بردند که بسیاری از آنها از اساتید مهم حوزه و مربیان جامعه اسلامی هستند از جمله شاگردان ایشان می‌توان به افراد ذیل نام برد:

۱. حجت الاسلام و المسلمین سید جواد شهرستانی (داماد و نماینده تام الاختیار آیت الله سیستانی در ایران)

۲. آیت الله شیخ محسن اراکی (عضو مجلس خبرگان رهبری و از اساتید حوزه علمیه قم)

۳. آیت الله سید باقر مُهری (از علما و اساتید حوزه علمیه قم و شهر نجف)

۴. حجت الاسلام و المسلمین شیخ عبدالحسین تهرانی (فرزند حاج آقا مجتبی تهرانی از اساتید حوزه علمیه تهران)

۵. حجت الاسلام و المسلمین سید علی نبوی (از اساتید حوزه علمیه تهران)

۶. حجت الاسلام و المسلمین شیخ عبد الرسول زاهد قمی

۷. حجت الاسلام و المسلمین شیخ عبدالله لنکرانی (فرزند آیت الله شیخ مجتبی لنکرانی)

۸. حجت الاسلام و المسلمین سید محمد جلالی

۹. حجت الاسلام و المسلمین شیخ نبیل‌عَلوان

آیت الله جعفری اراکی درکنارشاگردش حجت الاسلام والمسلمین نبوی درمجلس روضه حضرت زهرا در منزلشان واقع درتهران

هجرت به ایران و سکونت در شهر تهران:

آیت الله جعفری اراکی در دهه ۵۰ شمسی بارها از طرف حکومت وقت عراق (حکومت بعثی‌ها) جهت ترک عراق و رفتن به کشور خویش اخطار گرفته بود، اما هر بار که تصمیم بازگشت به ایران را داشت علما و مراجع آن زمان از جمله امام خمینی (ره) وی را از بازگشت به ایران باز می‌داشت و نهی می‌کرد تا آنجا که امام خمینی بازگشت وی به ایران را نامشروع می‌دانست، لذا تا پیروزی انقلاب اسلامی با تحمل بسیاری از فشارها در شهر نجف و کشور عراق ماند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دهه ۶۰ شمسی به خاطر فشارهایی از جانب حکومت بعث به طلاب علوم دینی مخصوصاً طلاب ایرانی و همچنین ترس از جان فرزندان خویش، تصمیم به ترک عراق و حضور در موطن خویش گرفت که با مخالفت حکومت بعث مواجه شد ولی در نهایت توانست جواز خروج خویش از کشور عراق را بگیرد. سرانجام آیت الله جعفری اراکی پس از سپری کردن سه دهه در حوزه شهر نجف و کسب اجازه اجتهاد از علمای آن حوزه بزرگ و عظیم و پس از سال‌ها تحصیل و تدریس و سکونت در شهر نجف لاجرم در آذر ماه سال ۱۳۶۵ شمسی شهر نجف و کشور عراق را به مقصد ایران ترک کرد.

آیت الله جعفری اراکی سپس برای ملاقات با امام خمینی (ره) به شهر تهران آمد و چند روزی را در تهران سپری کرد در همین ایام آیت الله مهدوی کنی که از دوستان او بود به دیدارش آمده و از وی درخواست کرد که در مدرسه علمیه مروی (که در آن زمان تولیت آن مدرسه را آیت الله مهدوی کنی بر عهده داشتند) تدریس کند. آیت الله جعفری که قصد مراجعت به شهر قم و تدریس در حوزه آن سامان را داشت، در ابتدا نپذیرفت اما با اصرار آیت الله مهدوی کنی و بعضی دیگر از علمای تهران مواجه شد.

وی پس از ترک تهران به مشهد و زیارت امام هشتم مشرف می‌شود و در مقابل ضریح مطهر امام هشتم، استخاره برای تدریس و سکونت در شهر تهران می‌کند که جواب استخاره خوب آمد و در شهر تهران سکونت کرد و به تدریس و شاگرد پروری مشغول شد؛ خود وی، درباره این موضوع چنین می‌گویند: «چند روزی که در تهران بودم برخی از دوستان به دیدار ما می‌آمدند و یک شب که آقای سید باقر حکیم و آقای مهدوی کنی به ملاقاتم آمده بودند، خیلی با ما گرم گرفتند و بعد از چند روز دوباره آقای مهدوی کنی به دیدار بنده آمدند و گفتند امام (ره) تولیت و مسئولیت حوزه علمیه مروی را به من سپردند و خواستند تا آنجا را مجدداً احیا کنم و اقدام به جذب طلبه نمایم. لذا به من گفتند چون استاد نداریم در تهران بمانید و در راه اندازی حوزه مروی به ما کمک کنید.

اما از آنجایی که بنده قصد ماندن در تهران را نداشتم، ولی به جهت اصرار آقایان برای تعیین تکلیف به مشهد و زیارت امام رضا (ع) رفتم و بعد از زیارت استخاره‌ای کردم و خوب آمد و اتفاقاً آیت الله بهجت در آنجا حضور داشتند و استخاره را به ایشان نشان دادم و ایشان فرمودند خوب است و در تهران بمانید. آیت الله جعفری اراکی پس از سکونت در شهر تهران ابتدا در مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار قدیم) مشغول به تدریس شد و پس از بازسازی مدرسه علمیه مروی و تکمیل امور آن مدرسه، به آنجا رفت و تا به امروز در آن مکان مشغول به تدریس می‌باشد.

آیت الله جعفری اراکی درحال گرفتن استخاره

آیت الله جعفری اراکی در آئین افتتاحیه سال تحصیلی مدرسه علمیه مروی درکنارآیت الله مهدوی کنی

آیت الله جعفری اراکی در مجلس عزاداری اهل بیت در مدرسه علمیه مروی درکنارآیت الله باقری کنی

آیت الله جعفری اراکی درکنارآیت الله مهدوی کنی وحجه الاسلام والمسلمین رئیسی و تعدادی از طلاب مدرسه علمیه مروی

آیت الله جعفری اراکی دریکی ازامتحانات طلاب برای ملبس شدن به لباس روحانیت

نمایی ازمدرسه علمیه مروی

ویژگی‌های اخلاقی و دلباختگی به اهل بیت:

این عالم متقی از دوران نوجوانی و ابتدای طلبگی مقید به تهجد و نماز شب هست و همواره یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح از خواب بیدار شده و به تهجد و شب زنده داری می‌پردازد و معمولاً یک جز قرآن کریم را تلاوت می‌کند و پس از فریضه صبح مقید به خواندن زیارت عاشورا است. در زمانی که در شهر نجف اشرف بود پس از تهجد هر روز به زیارت حرم حضرت امیرالمومنین مشرف می‌شد و نماز صبح و زیارت عاشورا را آنجا می‌خواند از دیگر ویژگی‌های آیت الله جعفری اراکی، مقید بودن به نماز اول وقت است به طوری که هنگام سکونت در شهر نجف ظهرها در مسجد شیخ انصاری نماز را به امامت امام خمینی (ره) اقامه می‌کردند و شب‌ها برای فریضه مغرب و عشاء در مسجدی به امامت آیت الله سید محمد تقی بحر العلوم نماز اقامه می‌کردند. آیت الله جعفری به هنگام اقامت در کشور عراق هر شب جمعه به کربلا و زیارت سالار شهیدان مشرف می‌شد. وی به سبب ارادتی که به صدیقه طاهره حضرت فاطمه (س) دارد همواره در فاطمیه اول به مدت سه شب در منزل‌شان مجلس روضه برقرار است، و این مجلس حدود نیم قرن است که ادامه دارد. حضور منظم در دروس عرفانی آیت الله سید جمال الدین گلپایگانی و بهره‌مند شدن از محضر آن عارف سالک و طی نمودن مراحل سیر و سلوک از ایشان شخصیتی عارف و پاک و بدون هوا و هوس ساخته تا بدان جا که به تعبیر برخی علما و فضلا وی فقیهی زاهد و عارفی گمنام است که قدرشان مجهول است.

آیت الله سیستانی وآیت الله سیدرضی مرعشی در مجلس روضه حضرت زهرا درمنزل آیت الله جعفری در شهر نجف اشرف

مجلس روضه حضرت زهرا دربیت آیت الله جعفری باحضورآیت الله سیستانی وتعدادی ازعلماوفضلاحوزه شهر نجف

آیت الله جعفری اراکی در حال صحبت با آیت الله سیستانی بعدازمجلس روضه در منزلشان

ازدواج و فرزندان:

ایشان در سال ۱۳۳۶ شمسی با خانواده‌ای متدین فردوسی (رضوی) خوانساری در شهر اراک وصلت کرد، همسرش بانویی عفیفه و پاک دامنی بود، این بانوی پرهیزکار در سال ۱۳۹۶ شمسی دار فانی را وداع گفت و در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی مدفون شد. وی دارای شش فرزند پسر و یک فرزند دختر هست، اسامی فرزندان به این ترتیب است:

۱. حجت الاسلام و المسلمین مجتبی جعفری (امام جمعه و مسئول فرهنگی و دینی اهل بیت انگلستان و داماد آیت الله حاج آقا نصرالله شاه آبادی)

۲. حاج عبدالمهدی جعفری (به شغل آزاد مشغول هستند)

۳. متعلقۀ حاج محمد بختیاری

۴. حاج عبدالهادی جعفری (به شغل آزاد مشغول هستند)

۵. حاج عبدالرسول جعفری (به شغل آزاد مشغول هستند)

۶. حاج محسن جعفری (به شغل آزاد مشغول هستند)

۷. مهندس محمدرضا جعفری (از مدیران شهرداری تهران)

آیت الله جعفری اراکی به همراه فرزند خویش حجت الاسلام والمسلمین شیخ مجتبی جعفری اراکی

مراسم تشییع متعلقه آیت الله جعفری اراکی و اقامه نماز بر پیکر ایشان توسط آیت الله امامی کاشانی

ایشان هم اکنون در شهر تهران ساکن هستند و در مدرسه علمیه مروی مشغول تدریس و تحقیق و پرورش شاگردان مکتب جعفری هستند.

آیت الله جعفری اراکی درکنارآیت الله مهدوی کنی وایت الله اصطهباناتی

آیت الله جعفری اراکی درحال عمامه گذاری طلاب مدرسه علمیه مروی

آیت الله جعفری باتعدادی از طلاب مدرسه علمیه مروی

آیت الله جعفری درکنارآیت الله مهدوی کنی

آیت الله جعفری درکنارآیت اله مهدوی کنی وآیت الله سعادت مصطفوی

آیت الله جعفری اراکی درکنارآیت اله سیدرضی شیرازی

آیت الله جعفری درکنارآیت الله فاضل استرآبادی

آیت الله جعفری درکنارآیت الله سیدابراهیم خسروشاهی

آیت الله جعفری اراکی درعیادت ازمقام معظم رهبری درکنارآیت الله جلالی خمینی

آیت الله جعفری اراکی در مراسم عمامه گذاری طلاب مدرسه علمیه مروی درکنارآیات محسنی گرکانی خسروشاهی واصطهباناتی

«تهیه و تنظیم محمد مهدی اسکندری»

منابع:

۱. مصاحبه با فرزند آیت الله جعفری (حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ مجتبی جعفری اراکی)

۲. مصاحبه خبرگزاری تسنیم با آیت الله جعفری

۳. مصاحبه خبرگزاری قدس آنلاین با آیت الله جعفری

۴. مقاله دکتر هادی انصاری (راجع به زندگانی آیت الله جعفری)

۵. مصاحبه هفته نامه حریم امام با آیت الله جعفری (شماره ۴۸۲)