به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه در خراسان شمالی، دانش‌بنیانی به‌عنوان نوع جدیدی از ثروت‌افزایی و کسب سرمایه از علم و فناوری، در کشورهایی که دانش‌پایه هستند و عناصر و شاخص‌های آن را دارند، تبدیل به اقتصاد اصلی شده است و اقتصاد آن‌ها را به اقتصاد دانش‌بنیان تبدیل کرده است.
واژه‌شناسی دانش‌بنیان
«دانش‌بنیان» ترکیبی از دو کلمه دانش و بنیان است. دانش در لغت به معنای دانستن، دانایی، علم، معرفت، بینش و حکمت است؛ و بنیان نیز در لغت به معنای بن، پایه، مبنا، اساس، بنیاد، پی، شالوده و بنا است. درمجموع دانش‌بنیان به معنای بناها و بنیادهای متکی بر اصول، شاخص‌ها و زیرساخت‌های علمی و معرفتی است.
در تعریف خارجی با رویکرد عام و حداقلی، دانش‌بنیان (Knowledge-based) توصیفی است در مورد شرکت، شغل و مانند آن‌ها که بر اساس به‌کارگیری ایده به اطلاعات پی‌ریزی شده است؛ اما در تعریف‌های بومی می‌توان به این ابعاد اشاره کرد: از منظر دینی دانش‌بنیان به معنای عملِ علمی است. رسول گرامی اسلام (ص) در حدیثی می‌فرمایند: «مَن عَمِلَ عَلی غَیرِ عِلمٍ کانَ ما یُفسِدُ أکثَرَ مِمّا یُصلِحُ»(المحاسن، ج ۱، ص ۳۱۴)-کسی که بدون شناخت عمل کند، خراب کردنش بیشتر از درست کردن اوست. به عبارتی دیگر عملی که مبتنی بر بنیان‌های شناختی و علمی نباشد بیش از آن مقداری که اصلاح کند، خراب می‌کند.
امام کاظم (ع) نیز در باب ارزش و اهمیت عمل آگاهانه می‌فرمایند: «قَلیلُ العَمَلِ مِنَ العاقِلِ مَقبولٌ مُضاعَفٌ و کثیرُ العَمَلِ مِن أهلِ الهَوی و الجَهلِ مَردودٌ»(تحف العقول، ص ۳۸۷)- عمل اندک دانشمند پذیرفته و ارزش آن افزون می‌شود و عمل بسیار اهل هوس و نادانی مورد پذیرش و ارج‌گذاری واقع نمی‌شود.
همچنین امام صادق (ع) می‌فرمایند: «العامِلُ عَلی غَیرِ بَصیرَةٍ کالسّائرِ عَلی غَیرِ الطَّریقِ و لا یَزیدُهُ سُرعَةُ السَّیرِ مِنَ الطَّریقِ إلاّ بعداً»(أمالی الصدوق، ص ۵۰۷)- عمل‌کننده بدون بینش، همچون کسی است که در بیراهه رود و چنین کسی هر چه تندتر رود، از راه دورتر می‌افتد.
از منظر بومی، دانش‌بنیان به معنای پی‌ریزی و بناگذاری‌های مبتنی بر پژوهش‌های کاربردی و توسعه‌ای، ارائه خدمات تخصصی و مشاوره‌های خدمات علمی، تحقیقاتی و فنی، تولید محصول با فناوری نوین، انجام خدمات نظارتی بر پروژه‌های پژوهشی، اجرایی و مشارکت مشاوره‌ای، ارائه خدمات توسعه کارآفرینی، ایجاد مراکز رشد و خدمات ایجاد و توسعه کسب‌وکار، ارائه خدمات توسعه محصولات جدید، تشخیص فرصت‌های کارآفرینی، انجام خدمات توسعه فناوری، انجام خدمات ورود کسب‌وکارها به بازار بین‌المللی و جهانی کردن آن‌ها و برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های توسعه کارآفرینی در سطوح محلی ملی و منطقه‌ای است.
از منظر مصداقی، اطلاق کلمه دانش‌بنیان بر شرکت‌ها و مؤسساتی که از آن‌ها به‌عنوان شرکت‌های دانش‌بنیان نام برده می‌شود، به معنای شرکت‌ها و مؤسسات خصوصی یا تعاونی است که به‌منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوری برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم‌افزارهای مرتبط، تشکیل می‌شود.
درمجموع و در یک تعریف تفصیلی، دانش‌بنیان به معنای تأکید و تمرکز بر عملِ علمی و آگاهانه و بهره‌گیری از دستاوردها، اندوخته‌ها و تجربیات علمی، بینشی و معرفتی که پی‌ریزی عقل معاش، رفتارهای اقتصادی و تأمین نیازهای امروز و آینده جامعه را دنبال می‌کند.
دانش‌بنیان کردن یک پدیده، با هدف شناسایی فرصت‌های کارآفرینی، توسعه کاربردیِ علم و فناوری، ایجاد هم‌افزایی علم و ثروت و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه، به ویژه در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده‌های بالا، مبتنی بر اصول و شاخص‌های سبک زندگی اسلامی صورت می‌گیرد.
به‌عبارت‌دیگر، دانش‌بنیان به معنای تأکید و اهمیت دادن به توزیع و کاربرد دانش، اطلاعات و ایده‌های نو در ارتباط با پدیده‌های مختلف (اقتصادی سیاسی نظامی امنیتی و...) و نیز عناصر و عوامل مرتبط با آن‌ها (از قبیل سرمایه‌گذاری تولید توزیع شاخص‌ها و...) به فراخور نیاز است.
ویژگی‌ها دانش‌بنیان‌ها
1) هم‌افزایی علم و ثروت؛
2) توسعه صنعت دانش‌محور؛
3) تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه؛
4) ایجاد ارزش‌افزوده‌های فراوان؛
5) تأکید بر پژوهش‌های کاربردی و توسعه‌ای؛
6) تولید محصول با فناوری نوین؛
7) ارائه خدمات مربوط به توسعه علم و فناوری؛
8) توسعه محصولات جدید؛
9) تشخیص و بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینی؛
10) برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های دانش‌پایه در سطوح مختلف؛
11) توجه به محیط بین‌الملل و جهانی کردن محصولاتِ دانش‌پایه؛
انواع و اقسام مصادیق دانش‌بنیان‌ها
1. شرکت‌های دانش‌بنیان
2. اقتصاد دانش‌بنیان
3. صنایع دانش‌بنیان
4. کالاهای دانش‌بنیان
5. خدمات دانش‌بنیان
6. محصولات دانش‌بنیان
7. فناوری‌های دانش‌بنیان
8. فعالیت‌های تجاری دانش‌بنیان
9. تولیدات دانش‌بنیان
بازیگران شش‌گانه اقتصادهای دانش‌بنیان
بسته به نوع تعامل با اقتصاد دانش‌بنیان، افراد و گروه‌هایی ذیل بازیگران اصلی هستند و رشد و بلوغ آن‌ها کمک و تأثیر مستقیم در رشد و بلوغ این اقتصاد در کشور دارند. این بازیگران عبارت‌اند از:
(1) استارتاپ‌ها (کسب‌وکارهای نوپا که فناورمحور و سایبرشکل هستند).
(2) شتاب‌دهنده‌ها
که در مراحل اولیه عمر کسب‌وکارهای نوپا (استارتاپ‌ها) به آن‌ها کمک می‌کنند. شتاب‌دهنده‌ها ساختارهای منسجم و مشخص در جهت حمایت و توسعه کارآفرینی نوآورانه و دانش‌بنیان هستند که با هدف کمک به کوتاه کردن روندهای راه‌اندازی و توسعه یک کسب‌وکار نوپا، کمک در جهت بالا بردن کیفیت محصولات و خدمات و ثبات مالی کسب‌وکار نوپا، آموزش‌وپرورش استارتاپ‌های پذیرش شده، مشارکت در فرآیند فشردهٔ توسعه کسب‌وکار نوپا برای یک مدت محدود (حداکثر ۶ ماه)، ارائه مربیگری (منتورینگ) و راهنمایی و مشاوره از کارآفرینان پیشکسوت و باتجربه به کارآفرینان، فعالیت می‌کنند.
(3) پارک‌های علم و فناوری
پارک‌های علم و فناوری ساختاری هستند حمایتی برای کمک به رشد و توسعه علم و فناوری در جامعه و ایجاد ثروت بر پایه دانش از طریق کمک به ایجاد و رشد شرکت‌های فناور. تعمیق ارتباط بین دانشگاه‌ها، سازمان‌های تحقیقاتی، واحدهای تولیدی و مراکز تصمیم‌گیری دولتی برای توسعه فناوری و علوم کاربردی، ازجمله اهداف ایجاد و توسعه پارک‌های علم و فناوری است.
از طرف دیگر پارک‌های فناوری به‌عنوان ابزار جلب شرکت‌های مبتنی بر فناوری پیشرفته در سطح بین‌المللی شناخته می‌شوند و علاوه بر آن محملی برای جذب متخصصان و دانشمندان و توسعه فعالیت کارآفرینان می‌باشند.
(4) مراکز رشد
مرکز رشد (انکوباتورها)، یکی از ابزارهای رشد اقتصادی است که به‌منظور حمایت از کارآفرینان تحصیل‌کرده تأسیس می‌شود و با ارائه امکانات و تسهیلات عمومی، زمینه پا گرفتن شرکت‌های جدید را فراهم می‌کند. استفاده از مراکز رشد، امروزه به‌عنوان یکی از ابزارهای پذیرفته شده برای تبدیل خلاقیت‌ها و دستاوردهای علمی و تحقیقاتی به محصولات قابل ارائه به بازار و توسعه کارآفرینی محسوب می‌شود.
(5) سرمایه‌گذاری خطرپذیر (وی‌سی‌ها)
سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا VC که مخفف Venture capital بوده و از آن با عنوان‌های «سرمایه‌گذاری جسورانه» یا «سرمایه‌گذاری کارآفرینی» نیز نام می‌برند، عبارت است از تأمین سرمایه برای شرکت‌ها و کسب‌وکارهای نوپا (استارت آپ ها) و کارآفرین و عموماً دانش‌بنیان که مستعد جهش و رشد ارزش هستند. این شرکت‌ها در مراحل ابتدایی رشد و تکامل اقتصادی خود، مورد توجه سرمایه‌گذارانی هستند که با وارد کردن سرمایه، شکاف سرمایه و کمبود نقدینگی شرکت‌های کارآفرین را جبران کرده و در گروه سهام‌داران آن‌ها قرار می‌گیرند. سرمایه‌گذار خطرپذیر با مدیریت فعالانه، برنامه‌ریزی و انتقال تجارب در افزایش قیمت سهام این شرکت‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند. رونق و توسعه فعالیت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر موتور محرکه و محور اصلی رشد محصولات جدید و نوآوری در عرصه فناوری است. در ایران یکی از حلقه‌های مهم مفقوده در زنجیره کارآفرینی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر است و کمتر سازمان و شرکتی را می‌توان یافت که به‌طور کامل شاخص‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر را رعایت کرده باشد.
(6) نیروی انسانی متخصص و خلاق
نیروی انسانی متخصص و خلاق رکن اصلی این اقتصاد است. هرچقدر کمیت و کیفیت این مغزافزارها بیشتر باشد، قوام اقتصاد دانش‌بنیان آن کشور استوارتر است. البته زیرساخت‌ها و سایر موارد در این نوع اقتصاد تأثیرگذارند ولی رکن اصلی همین نیروی انسانی است.
اصلی‌ترین راه تحقق شعار سال، ایجاد زیست‌بوم (اکوسیستم) فناوری
زیست‌بوم‌های فناوری، ظرف‌هایی هستند که باید هدایت و مشاوره (منتورینگ) شرکت‌های دانش‌بنیان را انجام نمایند. زیست‌بوم‌های فناوری در درجه اول دانشگاه‌ها هستند که دانشگاه‌های کشور ما، در سطح منطقه تراز اول هستند. پس ما درزمینهٔ تولید علم و پرورش نیروی انسانی ما زیرساخت و امکانات را در اختیار داریم. مرحله بعدی پارک‌های علم و فناوری‌اند، یعنی جاهایی که ایده‌هایی را که در محیط‌های علمی و پژوهشی و دانشگاهی تولیدشده است، تبدیل به محصول می‌کنند و چرخه تجاری‌سازی را شکل می‌دهند. بحمدالله ما در کشور پارک‌های خوبی داریم، هر استانی یک پارک دارد و بعضی از استان‌های ما دو پارک دارند؛ البته در برخی ارتقا کیفی داشته‌ایم و در بعضی صرفاً شروع به کار بوده است.
در کنار این‌ها، مراکز رشد باید فعالیت کنند. ما مراکز رشد خوبی هم داریم که در دل دانشگاه‌ها، مراکز علمی و پژوهشی و پارک‌ها مستقرند و وظایف خود را درزمینهٔ منتورینگ و جذب و ارتقا و آموزش نیروی انسانی متخصص انجام می‌دهند.
از دیگر بازیگران می‌توان به موضوع شتاب‌دهنده‌ها اشاره کنیم که در کشور رشد خوبی گرفته‌اند که البته باید در رسته‌ها و رشته‌های مختلف افزایش پیدا کنند.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر، ابزار و کمک‌کننده‌های جدیدی هستند که به این زیست‌بوم اضافه شده‌اند. وی‌سی‌ها درواقع صندوق‌های جسورانه‌ای اعم از افراد، شرکت‌ها و مؤسساتی هستند که استارتاپ‌ها یا مراکز رشد را شناسایی می‌کنند و سرمایه و آورده خودشان را در آن‌ها تزریق می‌کنند و در کنار تزریق سرمایه، می‌توانند نقش منتورینگ هم داشته باشند تا سرمایه‌ای که ریسک کرده‌اند و در این موضوع گذاشته‌اند، بازده داشته باشد.
انتهای پیام/
نرگس پورهوشیار
