به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدپارسانیا، استاد حوزه و دانشگاه طی سخنانی در نشست "علم و عقل در قرآن" از سلسله نشست‌های قرآنی شب‌های ماه مبارک رمضان که در دفتر آیت الله یعقوبی در قم برگزارمی‌شود، اظهارداشت: قرآن "تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ"، روشنگر و کتاب هدایت الهی است. قرآن کتاب پیامبر خاتم(ص) برای عصرها و نسل هاست. هر کس از موضع خود، پرسشی به قرآن عرضه می‌کند و پاسخ را از قرآن می‌گیرد.

استاد حوزه و دانشگاه درباره موضوع نشست، افزود:مفهوم عقل و علم از مفاهیم بسیار کلیدی هستند. هر جامعه، فرهنگ، تاریخ و تمدنی را بر اساس تعریفی که از علم و عقل دارد و بر اساس اقبال به علم یا عقل، می‌توان شناخت.

وی درباره جایگاه علم در عصر جاهلیت عنوان کرد: قرآن، جامعه پیش از اسلام را جامعه علم نمی‌دانست بلکه جامعه جهل معرفی می‌کرد. جامعه جاهلی برخی چیزها را علم می‌دانستند. "علم الانساب" علم مهمی در شبه جزیره بود. اگر نَسَب کسی در ماه حرام مشخص نبود به او حمله می‌کردند و مالش را غارت می‌کردند؛ این کار خلاف قوانین نبود چون حق و حقوق و جایگاه متعلق به روابط بین اقوام بود.

حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا افزود: توحید و معرفت النفس در این جامعه، علم نبود و ارزش و جایگاهی نداشت. اگر کسی به این علوم می‌پرداخت، باید دور از جامعه و در غار زندگی می‌کرد.

وی درباره مفهوم عقلانیت در غرب گفت: در تمدن غرب معنای خاصی از عقلانیت به نام عقلانیت ابزاری وجود دارد. با این مدل از عقلانیت، تمدن غرب ایجاد شد و عقلانیت‌های دیگر رفت و معنای خاصی از علم پدید آمد.

استاد حوزه و دانشگاه درباره تکرار کلمه "عقل" و "علم" در قرآن اظهار داشت: هشتاد بار کلمه عقل به صورت فعل در قرآن به کار رفته است. "عقل" به صورت‌های مختلف و با جملات "کسانی که تعقل می‌کنند" و توبیع به اینکه چرا تعقل نمی‌کنید و ... در قرآن آمده. از سوی دیگر شاید بیش از هزار بار کلمه علم به صورت فعل و اسم مصدر و ... در قرآن به کار رفته است.

وی درباره معنای عقل در قرآن گفت: عقل در قرآن قوه‌ای است که انسان با آن حقایق را ادراک می‌کند. عقل، ابزار و منبع درک است؛ همانگونه که حس این گونه است. عقل قوه‌ای است که محصول آن علم است. گاهی در قرآن عقل به عنوان قوه‌ای معرفی شده که برای علم نیست بلکه برای کار و فعل است.

حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا در تشریح دیدگاه فلاسفه غرب درباره عقل اظهار داشت: از دیدگاه فیلسوفان جهان مدرن، عقل فعالیت ذهنی انسان است. عقل عینک است که با آن جهان را می‌توان دید. عقل نوری نیست که جهان را نشان می‌دهد. از دیدگاه فیلسوفان غربی ما با عقل به جهان، صورت می‌دهیم. بخشی از فیلسوفان غرب می‌گویند که ما چیزی به نام عقل نداریم؛ درک انسان از طریق حس است و آنچه که با چشم ببینیم مورد قبول است.

وی افزود: حس گرایان می‌گویند انسان قوه عقل ندارد و مفاهیم عقلی نداریم بلکه ملاک حس است. لذا معاد و فوق طبیعت در حیطه حس نیست. هر چیزی که معانی حسی نداشته باشد، مهمل است. برخی از فلاسفه غرب می‌گویند عقل داریم اما عقل قوه‌ای نیست که از عالم خبر دهد. عقل متعلق به سوژه و فاعل شناسا است؛ عقل متعلق به خودمان است و به جهان خارج ربطی ندارد.

استاد حوزه و دانشگاه همچنین در ادامه گفت: آیات قرآن، عقل را قوه‌ای می‌داند که جهان را می‌شناسد اما غربی‌ها می‌گویند این قوه متعلق به خود انسان است که جهان را صورت می‌دهد نه اینکه صورت جهان را بشناسد. در جهان غرب چیزی به نام عقل وجود ندارد بلکه عقلانیت وجود دارد و عقلانیت، محصول کار انسان است. انسان موجودی است که برای اهداف خود ابزارهایی می‌سازد؛ یک سری ابزارها سخت، و یک سری ابزارها نرم هستند. یکی از ابزارها، عقلانیت است و عقلانیت از جامعه‌ای به جامعه دیگر فرق می‌کند. لذا چیزی به نام عقل نداریم.

وی درباره محصول عقلانیت غربی گفت: وقتی که فلاسفه غرب، عقل را اینگونه معنی می‌کنند خروجی آن علم می‌شود و علم، محصول کار است. برخی از آنان حس گرا هستند و می‌گویند حس، جهان را نشان می‌دهد. اگر شناخت با حس نباشد علم شامل آن نمی‌شود. علم، معرفتِ آزمون‌پذیر است که جهان را می‌شناسد و هر چیزی که آزمون‌پذیر نباشد علم نیست. علم، کشف حقایق جهان است و کشف جهان فقط با حس است و هرچه که به حس نیاید داستان سرایی و کار ذهن است. علم؛ فیزیک، شیمی، روانشناسی و جامعه شناسی است البته به شرطی که با روش تجربی قابل آزمون باشد. برای نمونه خداشناسی از دیدگاه آنان علم نیست و جزء فرهنگ است. این‌ها عقلانیت است اما علم نیست. علم، دانش تجربی و آزمون‌پذیر است.

حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا درباره جایگاه علم و عقل در قرآن گفت: موضع قرآن خیلی روشن است. عقل، قوه درّاکه انسانی است که حقایق را می‌شناسد، حق را از باطل تشخصی می‌دهد و معرفتی که به دست می‌آورد علم است. البته کاربرد مفهوم علم در قرآن خیلی وسیع است و عقل یکی از منابع معرفت علمی برای انسان‌ها است. ما با حس، عقل و خیلی از امور دیگر علم بدست بیاوریم. نه اینکه همه معرفت‌ها و علوم از طریق حس یا عقل باشند. حوزه علم خیلی وسیع می‌باشد و ابزارهای علم هم در قرآن وسیع است.

وی تأکید کرد: همانگونه که نگاه به طبیعت و حیوانات، به انسان علم می‌دهد اما معرفت علمی فقط به حس ختم نمی‌شود. قرآن کتاب علم و نور است. توحید هم علم است و شناخت مبدأ و معاد هم علم است. این‌ها صورتی نیست که ذهن انسان به جهان ارائه دهد.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه از دیدگاه قرآن، علم محدود به شناخت حسی و عقلی نمی‌شود اظهار داشت: مفهوم علم، مفهوم مقدسی است. " هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ "علم منشأ تفاوت درجات انسان‌ها است و منزلت انسان‌ها هم فرق می‌کند.

وی با اشاره به جایگاه علم در جامعه گفت: هر جامعه و فرهنگی را با توجه به تعریفی که از علم دارد می‌توان شناخت. هر جامعه و فرهنگی یکسری مفاهیم کلیدی دارند که هویت آنها با آن مفاهیم شکل می‌گیرد. مفاهیم کلیدی و بنیادی قرآن، همان مفاهیمی است که بیشتر در آن بکار رفته است.

حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا اضافه کرد: محوری‌ترین مفهوم در قرآن حق سبحانه تعالی و کلمه جلاله الله است. مرحله بعد چند کلمه است که یکی از آنها علم است. علم به دانش حسی و تجربی محدود نمی‌شود. علم فراتر از این‌ها است. علم مسیر حرکت انسان به سوی خداوند و مسیر توسعه وجود انسان است. ما به سوی خدا می‌رویم به سوی وجودی که به ما نزدیک‌تر است. این مسافتِ گذر از زمین و زمان است. لذا مرگ آگاهی جدید است و از ابزارهای علم، مرگ است. مرگ، فوت نیست بلکه وفات است.

وی در پایان گفت: وقتی که پیامبر(ص) را تکریم می‌کنیم می‌گوییم که او معلم است و آمده تا بیاموزد. شاید کمتر کلمه‌ای مثل علم در اسلام قداست داشته باشد و عالم به خاطر علم مقدس است. علم در جهان جدید ابزار تسلط انسان برای پیش‌بینی حوادث طبیعی است. در این دیدگاه سخن از مبدأ و معاد و حشر و نشر و خدا، پندار می‌شود و علم نیست. بنابراین آنان معنای سخیفی از معرفت را تحت مفهوم علم آورده‌اند.

۳۱۳/۱۷