به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، سرکار خانم رویا باقری استاد و پژوهشگر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها سال گذشته طی حکمی از سوی سرکار خانم سیده زهره برقعی به سمت «مدیر تحصیلات تکمیلی جامعةالزهرا سلام‌الله‌علیها» منصوب شد. این مسئولیت جدیدالتأسیس بوده و اخیرا در ساختار آموزشی این مؤسسه قرار گرفته است.
بر همین اساس، گفت‌وگویی با خانم رویا باقری داشته ایم که در ادامه می‌خوانید:
سؤال: شیوه آشنایی شما با حوزه و جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها به چه صورت بود و تا چه مرحله‌ای تحصیل کردید؟
خانم باقری: سال ۱۳۶۰ ازدواج کردم و به قم آمدم. سال دوم دبیرستان را در قم خواندم. مدیر مدرسه‌ام بسیار اصرار داشت که دوره دبیرستان را به پایان رسانده و وارد تحصیلات دانشگاهی شوم، اما من علاقه بسیاری به تحصیل در حوزه داشتم.
پیش از اینکه وارد جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها شوم، در کنار برادر و همسرم برخی دروس را مرورکردم و تا سیوطی را خواندم، سال اول از آزمون جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها باز ماندم، اما سال بعد شرکت کردم و قبول شدم.
داوطلب شرکت در مقطع سطح سه رشته تاریخ بودم و قبول هم شدم، اما این رشته به حد نصاب نرسید، به همین جهت در رشته فقه و اصول وارد شدم و البته تحصیل در این رشته را به فال نیک می‌گیرم. از طرفی پس از چند سال، در پژوهشگاه کارگروه‌های پژوهشی از جمله کارگروه پژوهشی تاریخ راه‌اندازی شد و طی جلسات و برنامه‌ریزی‌های مختلف با اساتید مهم تاریخ از جمله حجج اسلام و المسلمین جعفریان، یوسفی غروی، محرمی، میرمعینی و مرحوم پیشوایی که سهم بزرگی در حوزه‌های علمیه دارند، یک دوره ۹ ساله برگزار شد که در این دوره شرکت کردم. یک اتفاق خوبی که در این دوره آموزشی رقم خورد، این بود که اکثر اساتید مطرح در رشته تاریخ که در قم حضور داشتند، در طول یک ترم محتوای پایان نامه‌های سطح سه خود را برای ما ارائه کردند و همین کمک بزرگی در ایجاد نگاه تحلیلی به گزارش‌های تاریخی برای ما بود.
مدت‌ها منتظر و پیگیر راه‌اندازی سطح چهار رشته تاریخ در جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها بودیم و برای آن خیلی تلاش کردیم، اما مجوز و زیرساخت‌های آن فراهم نشد. به همین علت در دوره دکترای رشته تاریخ اهل بیت علیهم‌السلام که در جامعة المصطفی (بنت الهدی) ارائه می‌شد، شرکت کرده و از طرف جامعةالزهرا سلام‌الله‌علیها، بورسیه شدم.
سؤال: ایجاد انگیزه چقدر در جذب طلاب مؤثر است؟
خانم باقری: داشتن انگیزه قوی برای طلبه شدن بسیار مهم است، هنگامی که مروری بر گذشته و فرآیند تحصیل خود می‌کنم، بیشتر به این اصل معتقد می‌شوم که انگیزه در این موضوع، حرف اول را می‌زند؛ ما باید بتوانیم داوطلبانی را که انگیزه بالا و توانایی خوبی برای ورود به عرصه علوم دینی دارند، جذب کنیم و اصل را بر این قرار دهیم که نخبگان و استعدادهای برتر جذب شوند تا ان‌شاءالله زودتر به شکل‌گیری تشکیلاتی از بانوان تراز انقلاب که مدنظر هست، برسیم.
سؤال: اساتید تأثیرگذار شما در زمان تحصیل چه کسانی بودند؟
خانم باقری: آن زمان مثل حالا نبود، تعداد اساتید خانم توانا و متخصص در رشته‌های مختلف در آن حد نبود و بیشتر اساتید ما، آقایان بودند.
ما دوره سطح سه فقه و اصول را که الان در چهار سال می‌خوانند، در ۷ سال خواندیم. حجت‌الاسلام والمسلمین سنایی، حجت‌الاسلام والمسلمین مویدی، حجت اسلام و المسلمین خدامی، حجت‌الاسلام والمسلمین دیانی از جمله اساتید فقه و اصول ما بودند. در دروس جنبی نیز از محضر خانم‌ها مقصودی، توحیدی، ساسانی، سبحانی و ... بهره‌مند شدیم.
سؤال: چگونه وارد عرصه تدریس و پژوهش شدید؟
خانم باقری: اساتید برای ما جایگاه خاصی داشتند و قول آنها برای ما حجت بود. ما خیلی درس می‌خواندیم و در دوره‌های آموزشی مختلف شرکت می‌کردیم، یکی از اساتید توصیه کردند علاوه بر تحصیل در عرصه‌های دیگر همچون تدریس و پژوهش هم ورود پیدا کنم و این توصیه ایشان تا به امروز آویزه گوش من است.
ابتدا وارد تدریس صرف و نحو شدم، صرف ساده، عوامل، هدایه و ... را تدریس می‌کردم؛ تا یک روز دوباره همان استاد توصیه کرد که به تدریس دروس جنبی دیگر هم بپردازم، به همین خاطر به عرصه تاریخ که مورد علاقه‌ام بود، ورود پیدا کردم و در امتحان تدریس قبول شدم و در رشته‌های تاریخ معاصر، تاریخ اسلام، تاریخ ایران باستان، تاریخ ائمه، تاریخ تشیع و همچنین در دبیرستان و دانشکده هدی و دانشگاه فرهنگیان، مدرسه معصومیه و دیگر حوزه‌های علمیه شهرستان‌ها، تدریس داشتم.
تدریس در کنار تحصیل را اصل می‌دانم، یعنی اگر ما برای طلبه‌ها به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که در دوره سطح چهار، همزمان با تحصیل به عنوان کارورزی به تدریس بپردازند، برکات زیادی به همراه دارد.
در بخش پژوهش، برنامه‌های پژوهشی خوبی در دوران مسئولیت خانم برقعی، جناب آقای لطیفی، خانم تاجیک، مرحوم ضمیری، آقای اسعدی و سپس در زمان خانم غروی و در نهایت خانم حقانی صورت گرفت که نتیجه آن تلاش‌ها تأسیس پژوهشگاه مطالعات اسلامی در جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها به مدیریت مرحوم دکتر علیپور و در حال حاضر حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم زاده است.
سؤال: هم اکنون طرح آموزش پژوهش‌محور در جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها مورد توجه قرار گرفته است، نظر شما در این باره چیست؟
خانم باقری: بخش پژوهش در آموزش بسیار مهم است و به نظرم پیدا کردن دید پژوهشی برای طلبه باید در فرآیند آموزش اتفاق بیفتد نه جای دیگر. ورود طلاب در امور پژوهشی باید در دوران تحصیل اتفاق بیفتد و نباید آموزش ما به گونه‌ای باشد که طلبه تازه بعد از فارغ‌التحصیلی نسبت به امور پژوهشی دستش خالی باشد و نیاز به گذراندن دوره‌های متعدد آموزشی کارورزی پژوهش داشته باشد.
طلبه ما باید چندمنظوره باشد، یعنی بتواند پاسخگوی نیازهای همه مخاطبان جامعه باشد، البته تخصص‌پروری هم بسیار مهم است و باید به این موضوع توجه ویژه شود، مکتب ما مکتب جعفری است و افتخار آن را داریم که شاگرد مکتب حضرت امام باقر و امام صادق علیهماالسلام هستیم، دانشگاهی که حضرت امام محمد باقر علیه‌السلام بنیان نهادند و امام صادق علیه‌السلام و امامان بعدی از آن بهره‌برداری کردند، دانشگاه متخصص‌پرور بود.
هنگامی که مردی شامی به امام صادق علیه‌السلام گفت می‌خواهم با شما مناظره کنم، حضرت فرمودند با یکی از شاگردان من مناظره کن، مرد شامی اصرار داشت با خود حضرت مناظره کند، امام صادق علیه‌السلام فرمودند: اگر شاگرد مرا شکست دهی، انگار که مرا شکست دادی. امام برای هر یک از علوم از جمله ادبیات عرب، فقه، مسائل اعتقادی و غیره شاگرد متخصص خود را برای مناظره معرفی می‌کنند و این، اعتمادی است که استاد به شاگرد متخصص خود دارد.
اساتید نسبت به طلبه‌ها مسئولیت سنگینی بر دوش دارند. اگر هر برنامه‌ای با طرح و بررسی همه ابعاد آن تعریف و عملیاتی شود، مشکلی نخواهیم داشت. اگر تعامل و برنامه‌ریزی درست باشد، خروجی مناسبی خواهد داشت.
سؤال: نظر شما درباره ورود بانوان به جایگاه‌های مدیریتی و سپردن مدیریت نهادهای حوزوی بانوان به خود بانوان چیست؟
خانم باقری: من این موضوع را نقطه عطفی در تاریخ جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها می‌دانم که رهبر معظم انقلاب مدظله العالی نقش مهم و اصلی را در این زمینه داشتند و حمایت‌هایی که از سوی مسئولان و طلاب در این مسئله شد.
قبل از هر چیز باید بگویم در این مباحث نگاه جنسیتی ندارم. نکته دیگر این که قرار است بانوان به عرصه‌های اجتماعی ورود پیدا کنند. ورود به عرصه‌های اجتماعی ملزوماتی دارد و آن ملزومات حریم‌ها، محدوده‌ها و ارزش‌هایی است که باید پایبند باشیم.
این سؤال را از سه زاویه می‌توان پاسخ داد: مخاطبان، خود مدیر و عرصه بیرونی.
- وقتی مسئول مرکزی که مخاطبان آن بانوان هستند، از جنس خود ما باشد، ما را بهتر درک می‌کند. یعنی درک درست موضوعات و مسائلی که بانوان با آن دست به گریبان هستند.
- موضوع ارتباطات آسان در تمامی روابط درون‌سازمانی با مخاطبان خاص خود
- طرح مسائل و کارویژه‌های بانوان که یک مرد شاید نتواند خوب درک کند که زنان با چه جنس از مسائلی درگیر هستند.
- نشان دادن استراتژی نظام در خصوص جایگاه زنان؛ این که زن بودن محدویت‌آفرین نیست، خوب ما هر چقدر این را در بیان بگوییم تا در عمل اثبات نشود، تبدیل به باور نخواهد شد.
- از طرفی خود آن مدیر بهتر می‌تواند با مخاطبان خود ارتباط بگیرد و برای آنان برنامه‌ریزی کند.
- یک بحث دیگر، نمود و بازتاب مدیریت بانوان در سطح بیرونی و بین المللی است. حضور یک بانو در رأس مؤسسه علمی که به عنوان بزرگترین حوزه علمیه بانوان در جهان تشیع است، خیلی مهم است.
- جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها یک محیط بسته نیست و در تعامل با دیگر مراکز داخلی و در سطح بین‌المللی است. مطرح شدن این مدیریت باعث می‌شود که بانوان ما در تراز مدیران دیگر اعم از مرد و زن قرار بگیرند که بازتاب خوبی خواهد داشت.
- در عرصه بین‌الملل، تبلیغات سوء دشمن در فضای مجازی علیه اسلام و زنان مسلمان وجود دارد و اگر یک مدیر مدبّر خانم در این جایگاه داشته باشیم، تبلیغاتی که علیه جمهوری اسلامی و نقش زنان در انقلاب اسلامی است، خنثی می‌شود.
- با توجه به حضور خانم برقعی در مدیریت جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها، یک فضای اعتماد به نفس در میان مسئولان، کارمندان و همچنین در سطح طلاب ایجاد شده است که به فال نیک می‌گیریم.
سؤال: با توجه به اینکه مدیریت تحصیلات تکمیلی به عنوان یک مسئولیت جدیدالتأسیس در ساختار آمده است، اهمیت این جایگاه و خلأهایی که وجود داشته، چیست؟
خانم باقری: قبل از این مسئولیت، به عنوان مشاور آموزشی تربیتی فعالیت داشتم که به توصیه حجت‌الاسلام والمسلمین سجودی معاون آموزشی تربیتی وقت، با مشکلات و نقاط قوت و ضعف بخش‌های مختلف مجموعه آشنا شدم و ضمن آشنایی بیشتر با مدیران گروه‌های علمی، ستاد اساتید، مسئولان و همکاران بخش آموزشی و تربیتی و رصد آسیب‌ها و مشکلات، به دنبال راهکار و برنامه‌ریزی مناسب جهت اجرایی و عملیاتی شدن این راهکارها بودم و در حقیقت، یک دوره کارورزی محسوب می‌شد.
یکی از آسیب‌های مشهود در این بخش، جزیره‌ای بودن آموزش و حتی کل جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها بود که همه مسئولان و صاحبنظران به این امر انتقاد داشتند. اگر چندمنظوره‌ای بودن در بخش‌های مختلف مورد توجه قرار گیرد، موازی‌کاری و جزیره‌ای عمل کردن بخش‌های مختلف جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها از بین می‌رود. فردی که در رأس یک مجموعه مسئولیت دارد، همانند یک نخ تسبیح است که می‌تواند با نظارت و مدیریت مناسب، همه را در کنار هم نگه دارد و اگر نخ تسبیح باز شود، باعث پراکندگی و جزیره‌ای شدن می‌شود. این مسئولیت جدید در ساختار باعث هماهنگی و تعامل بیشتر و در نتیجه برنامهریزیها دقیق‌تر و اجرایی شدن امور می‌شود.
در این ساختار، گروه‌های علمی و مراکز تخصصی دو بال و بازوی قدرت تحصیلات تکمیلی جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها هستند که باید با هم هماهنگ و همسو بوده و تعامل مناسب داشته باشند.
ما ۹ گروه علمی و ۵ مرکز تخصصی داریم؛ گروه‌های علمی به عنوان قلب تپنده و نبض ساختار عمل می‌کنند و در انجام فعالیت‌های علمی، ظرفیت و جایگاه بالایی دارند. ما گروه‌های علمی آموزشی و پژوهشی را در مجموعه داریم که جلسات مشترک آنها افزایش یافته است.
مراکز تخصصی هم کارهای اجرایی را انجام می‌دهند و از آنجا که برنامه‌ها و حجم کارها زیاد است، این مسئولیت جدید می‌تواند باعث تعامل و همکاری مناسب این دو بازو شود.
در ذیل مدیریت تحصیلات تکمیلی، اداره فرهنگی و قرآن و حدیث و همچنین اداره برنامه‌ریزی درسی و اداره پژوهش و پایان‌نامه‌ها را داریم که با توجه به این ساختار می‌توان برای پایان‌نامه‌ها که یکی از دغدغه‌های ما است، برنامه‌ریزی کرد.
سؤال: بسیاری از طلاب و پژوهشگران در نمایشگاه تخصصی حوزوی که در مسجد مقدس جمکران برگزار شد، درباره عناوین و چکیده پایان‌نامه‌های سطح سه و چهار جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها سؤال می‌کردند، در این بخش چه برنامه‌ای دارید؟
خانم باقری: ان‌شاءالله با استقرار اداره پژوهش و پایان‌نامه‌ها در بخش تحصیلات تکمیلی، حضور جدی‌تری در این نمایشگاه‌ها خواهیم داشت. به نظر بنده فقط بحث پایان‌نامه نیست، علاوه بر پایان‌نامه‌ها باید طرحنامه‌های تفصیلی سطح چهار هم به نمایش گذاشته شود. طلبه برای نگارش طرحنامه رساله سطح چهار، زمان زیادی را صرف می‌کند و این طرحنامه‌ها ارزش علمی بالایی دارند که باید مورد توجه قرار گیرند. طلبه‌های سطح دو و سه نیز می‌توانند در جلسات دفاعیه طرحنامه‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های علمی شرکت کنند تا با موضوعات پایان‌نامه‌ها و رساله‌های علمی سطح سه و چهار بیشتر آشنا شوند.
طلاب سطح سه و چهار باید به عنوان ارائه‌دهنده، ناقد، دبیر علمی نشست و یا حتی مستمع در نشست‌های علمی و کرسی‌های ترویجی حضور داشته باشند و اساتید می‌توانند یکی از فعالیت‌های طلاب را تهیه گزارش از این نشست‌ها در نظر بگیرند و همه این‌ها را می‌توان در نمایشگاه ارائه داد.
سؤال: برنامه‌های راهبردی، کلان‌برنامه‌ها و کلان‌پروژه‌های پیشنهادی شما در این مسئولیت جدید چیست؟
خانم باقری: یکی از کارهای بنده هنگام قبول این مسئولیت، ارائه برنامه‌های پیشنهادی خود بود که در دو بخش برنامه‌های درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تقسیم می‌شوند.
در برنامه‌های پیشنهادی برون سازمانی و همکاری آموزشی با مراکز همسو، موضوعاتی چون تفاهم‌نامه‌ها، مبادله طلبه و فراگیران، مبادله استاد، بازدیدهای علمی و تعامل علمی آموزشی با انجمن‌های حوزه ارائه شده است.
در برنامه‌های پیشنهادی درون سازمانی بر اجرای طرح آموزش پژوهش‌محور تأکید دارم که طرح آن قبل از ورود بنده به این مسوولیت نوشته شده و امید است به زودی اجرا شود. همچنین اجرای برنامه‌محوری در تمام بخش‌ها و جلوگیری از موازی‌کاری، توسعه رشته‌های تحصیلی، توسعه مراکز تخصصی، شناسایی طلاب دارای ظرفیت تدریس، تقویت بنیه علمی اساتید و آسیب‌شناسی فرآیند آموزش در این بخش پیشنهاد شده است.
توجه به کاربردی بودن پایان نامه‌ها، طراحی نظام موضوعات تحقیق به منظور پیشنهاد به طلاب، همکاری با معاونت پژوهش و پژوهشگاه در بخش‌های مختلف مانند نشریات، همایش‌ها، جشنواره‌ها و کنگره‌ها، کرسی‌های ترویجی و آزاداندیشی و همچنین تفاهم‌نامه‌ها، توجه به ظرفیت‌های طلاب غیرحضوری و بین الملل از موضوعات پیشنهادی است.
سؤال: به عنوان سؤال آخر، برای رسیدن بانوان طلبه به بانوی تراز انقلاب اسلامی چه پیشنهادی دارید؟
خانم باقری: هر وقت به این مسئله می‌رسم قلبم درد می‌گیرد و متأثر می‌شود که این همه سال گذشته و ما کجای کار هستیم.
امام زمان عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف می‌فرمایند: «فی ابنته رسول الله لی اسوه حسنه»؛ همین بس که حضرت زهرا علیهاالسلام الگوی امام عصر ما هستند. ببینید اصلا نگاه جنسیتی نیست؛ حضرت زهرا علیهاالسلام در عرصه‌های مختلف برای همه مردان و زنان الگو هستند و ما برای اینکه طلبه‌ها را به این الگو نزدیک کنیم، باید ببینیم چه کردیم و چه برنامه‌ریزی باید داشته باشیم.
ما باید بعد عبادی، سیاسی، خانوادگی، اجتماعی، علمی و همه ابعاد زندگی حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها را مورد بررسی قرار دهیم، متأسفانه گزارش‌ها درباره حضرت زهرا علیهاالسلام خیلی کم است، اما همین گزارش‌های کم، همه ابعاد را به ما نشان می‌دهد.
اخیرا رشته رشته تاریخ و سیره اهل بیت علیهم‌السلام؛ گرایش حضرت زهرا علیهاالسلام به عنوان رشته و گرایش درسی مطرح و مجوز آن گرفته شده و فرآیند آن در حال انجام است، امید ما به این دوره است و امیدواریم بتوانیم بانوان جامعه را به آن الگو نزدیک کنیم.
ما برای الگوگیری باید هم جنبه آسمانی و هم جنبه انسانی اهل بیت علیهم‌السلام را لحاظ کنیم و ایشان را در کنار خود بگذاریم، اینکه می‌گویند ما کجا و حضرت زهرا علیهاالسلام کجا، درست نیست؛ ایشان مادر، همسر و دختری نمونه بودند و ما در همه ابعاد می‌توانیم از آن حضرت الگو بگیریم و برنامهریزیها باید به گونه ای باشد که طلبه را به جایگاه آن حضرت نزدیک کنیم.
حضرت زهرا علیهاالسلام در بعد علمی و تخصصی پاسخگوی نیازهای زمان خود بود، طلاب ما هم باید بتوانند پاسخگوی نیازها و سؤالات زمان خود باشند، اگر طلبه بخواهد پاسخگو باشد، باید مهارت تبلیغ، تحقیق، تدریس، را ضمن تحصیل و کلاس‌های درس کسب کند. ما محتوای آموزش را به او می‌دهیم، اما اینکه عملیاتی و اجرایی کند باید به او میدان دهیم و استاد در اینجا خیلی نقش دارد. ما باید مباحث نظری و نحوه کاربردی کردن مباحث را به طلبه‌ها آموزش دهیم.
