به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد تقی سبحانی در نخستین پیش‌نشست همایش «معنویت‌های نوظهور و معنویت اسلامی مقایسه و نسبت‌سنجی» که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، حلقه‌ای از زنجیره عرصه مطالعات جدید معنویت را مورد توجه قرار داد و اظهار داشت: در این همایش امیدواریم بتوان چارچوب نظام و منظومه معنایی و معرفتی از معنویت اسلامی را ارائه نماییم؛ در این صورت شاهد تحولات جدی و نهضت علمی و معرفتی برای برطرف‌سازی خلأ اساسی علمی در حوزه مطالعات اسلامی خواهیم بود.
وی در ادامه بر اهمیت باز شدن باب گفت‌وگو و بررسی چالش‌ها و تبیین سرمایه‌های علمی و معنوی تأکید و به مقوله اصل معنویت، نگرش کلی معنویت و رابطه الهیات و معنویت با یکدیگر اشاره کرد و اذعان داشت: همواره نیازمند نقد جدی و بازخوانی‌های مجدد برای رسیدن به فهم‌های بهتر هستیم.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت با بیان این که معنویت در سایه وحی قرآنی و تفسیر معصومانه اهل‌بیت علیهم‌السلام، صورت‌بندی خاصی را به انسان عرضه می‌دارد، خاطرنشان ساخت: وحی هدیه و فراوری آسمانی برای معنویت انسان است؛ نشان‌دادن معنویت در بعد وحیانی و جایگاه و صورت‌بندی وحی از معنویت برای جامعه دینی و اسلامی بسیار راهگشاست.
وی ضمن اشاره به منظومه‌های معنویت در قرآن کریم، با بیان این که باید از مبانی معنویت در قران کریم سخن به میان آورد، خاطرنشان ساخت: در تفسیر قرآن کریم در حوزه معنویت از معارف روشن اهل‌بیت علیهم‌السلام بهره می‌گیریم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی چارچوب و پارادایم قرآن کریم در تبیین مقوله معنویت را موردتوجه قرار داد و با تأکید بر این که باید نگرش قرآن کریم به اساس معنویت را به‌خوبی بشناسیم، اظهار داشت: قرآن کریم مجموعه‌ای از مؤلفه‌های اساسی را در حوزه معنویت اسلامی یادآور می‌شود که صورت‌بندی معنویت را می‌توان از طریق این مؤلفه‌ها شناخت.
این استاد حوزه افزود: قرآن کریم برای سیروسلوک و حرکت انسان به قله‌های معنویت، مسیرها و فرایندهای ویژه‌ای را پیش روی انسان ترسیم و راه را از بیراهه نشان داده، در مسیر رفتن در سنگلاخ‌های مهم و اساسی معنویت گام‌ها، اجزاء و مناسبات را به تصویر می‌کشد.
وی ورود در جزئیات را یکی از زیباترین و شگفت‌آورترین عرصه‌های معارف قران کریم توصیف کرد و با بیان این که اگر منظومه معنویت به سلوک دقیق و جزئی دست نیابد و بشر نتواند در این مسیر اجزا را بازشناسی کند، تمام اقدامات در حوزه معنویت ناکام خواهد ماند.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت بر اهمیت فهم مبانی معنویت شناسی قران کریم تأکید و بازشناسی دستاوردهای معنویت قرآن را مهم ارزیابی نمود و اذعان داشت: معنویت، نقطه سکونت گاه حیات معنوی انسان و آرامش گاهی که آدمی در آنجا به کمال، بهجت و سرور و آرامش می‌رسد را نشان می‌دهد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی در بخش دیگری از سخنان خود، ضمن تبیین چارچوب‌های معنویت شناسی قرآن کریم، به واژه‌شناسی معنویت و روحانیت اشاره کرد و ابراز داشت: اصطلاح معنویت و روحیات در زبان فارسی و عربی به‌صورت متفاوت استفاده می‌شود.
وی با بیان این که واژه الروحیه به معنای معنویت، واژه‌ای جدید است، خاطرنشان ساخت: در امور معنوی همیشه تعلق به امر متعالی و دلبستگی وجودی به حقیقت متعالی و فرائی وجود دارد. یکی دیگر از مؤلفه‌های واژگانی معنویت مسئله حقیقت به معنای دقیق کلمه آن؛ یعنی جوهره و گوهر حیات و هستی است و همیشه در نهضت‌های معنویت خواه گرایش به چنین حقیقت و بعدی از حیات انسان مدنظر است.
این استاد حوزه با اشاره به این که ریشه اساسی نظام واژگانی معنویت مسئله‌ای به نام حقیقت است که انسان در آن به دنبال چیزی فراتر از نمادها و نمودهای ظاهری است، اظهار داشت: انسان در حوزه معنویت که قرآن کریم در صورتی بسیار عالی آن را مطرح نموده، نسبت به حقیقت و امر متعالی همیشه نوعی سرسپردگی دارد و این سرسپردگی فراتر از نوعی وابستگی است.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت افزود: انسان خود را در مقابل حقیقت متعهد و مسئول می‌داند؛ لذا انسان معنوی انسان وظیفه‌مندی است که همواره به دنبال دریافت حقیقت واقعی و متعالی است، تا با او پیمان و عهد ببند و با او رازونیاز کرده، واسپاری وجودی کند؛ انسان فراتر از دلدادگی‌های عادی به دنبال نوعی تعهد وجودی است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی تصریح کرد: اگر مبانی و مقومات معنویت را بشناسیم و سلوک معنوی قرآن را بدانیم و به سفره معنوی آیات الهی و محصولات آن توجه داشته باشیم، تازه به معنا و مفاهیم معنویت در قرآن خواهیم رسید.
سخنران این نشست علمی ضمن تعریف معنویت در قرآن کریم از طریق چند واژگان کلیدی، افزود: وقتی قران کریم را در نگاه مطالعات معنوی دنبال می‌کنیم، یکی از واژه‌های کلیدی و محوری در مسئله معنویت ایمان است؛ ایمان در هسته شبکه واژگانی معنابخش معنویت در قرآن جای دارد.
وی با تأکید بر این که قرآن کریم برای انسان معنوی در تمام ساحت‌ها، مقوله‌ای کنشمند معرفی می‌کند که تا آن کنش اتفاق نیفتد انسان در ساحت و میدان معنویت نمی‌افتد، اظهار داشت: پرتاب انسان در ساحت معنویت با کنش‌هایی اتفاق می‌افتد که از دیدگاه قرآن کریم، مهم‌ترین آن ایمانی است که انسان را در ایستگاه آغاز معنویت قرار می‌دهد.
این استاد حوزه عبودیت را مهم‌ترین کلیدواژه بعد فرایندی و امتداد جاری معنویت در قرآن دانست و اظهار داشت: عبودیت مبتنی بر مفهوم دقیق و عمیق قرآنی، همه ساحت‌های حیات را پوشش می‌دهد و عمیق‌ترین نوع رفتار و مواجهه انسان با حقیقت است. عبودیت، عمیق‌ترین شیوه درگیری مستمر و پیاپی انسان با حقایق عالم از مبدأ تا منتهاست.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی یقین را مهم‌ترین کلیدواژه تعریف معنویت در قرآن توصیف کرد و اظهار داشت: آن چیزی که معنویت در نهایت به انسان عرضه می‌کند و انسان را به خاستگاه حقیقی معنوی می‌رساند، رسیدن به‌یقین است. رسیدن به‌یقین قله معنایی معنویت در قران کریم است.
وی با تأکید بر این که قرآن کریم معنویت را اساس، حقیقت و نقطه مطلوب حیات زندگی انسان توصیف می‌کند، خاطرنشان ساخت: جریان عبودیت در حیات که با ایمان و کنش ایمانی آغاز شد، به معنای عالی آن به‌یقین ختم می‌شود؛ این اصل حیات است و تمام امور دیگر حیات انسانی در خدمت آن قرار می‌گیرد.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت با بیان این که روایات معصومین علیهم‌السلام در ذیل آیات شریفه، جریان عبودیت و معنویت را به‌خوبی تبیین می‌کنند، اظهار داشت: از دیدگاه قران کریم، جریان معنویت جریان مختص به انسان و جن نیست؛ بلکه سراسر هستی از آغاز تا پایان، همه موجودات درگیر و در گرو معنویت قرار دارند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی حرکت پرجوش‌وخروش و پرخیزش کل هستی با جریان عبودیت را موردتوجه قرار داد و اذعان داشت: قرآن کریم زمانی که انسان را به عبودیت دعوت می‌کند، به جریان پرخروش هستی اشاره می‌کند؛ صراحت آیات با گوناگونی تعابیر انسان را به این حقیقت می‌رساند که نظام معنویت و فرایند معنویت حقیقت جاری در تمام هستی است.
وی در ادامه ضمن اشاره به فرازهایی از آیات الهی، با بیان این که قرآن کریم و روایات ائمه اطهار علیهم‌السلام به‌وفور نشان می‌دهد که تمام هستی با طوق و رغبت و فهم و شناخت در مسیر جریان توحید حرکت می‌کنند و آن عبودیت و جریان معنویت را دنبال می‌کند. اظهار داشت: حیات انسان با همه گوناگونی مراحل، لایه‌ها و وجوه مختلف در گرو معنویت است.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت، معنویت را فراروی از وضعیت موجود توصیف کرد و با بیان این که معنویت یا در ارتباط با امری متعالی جستجو می‌شود یا در یک امر فرائی، اظهار داشت: قرآن کریم بر جستجوی معنویت در ارتباط با امری متعالی تأکید دارد.
وی با تأکید بر این که ظهور حقیقت دین در مسئله ولایت، باطن‌گرایی و معنویت است، خاطرنشان ساخت: همه کتاب‌های الهی همه چیز را با معنویت گره می‌زنند؛ به‌طوری‌که به جرأت می‌توان گفت هیچ حکم شرعی در قرآن کریم و روایات اسلامی ذکر نشده، مگر این که پیش از آن رنگ معنویت در آن موردتوجه قرار گرفته باشد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی با بیان این که قرآن کریم در همه مراحل زندگی انسان، حتی امور ساده انسانی شیوه‌های معنویت زایی را موردتوجه قرار می‌دهد، اظهار داشت: قران کریم، معنویت را ایستگاه رسیدن به عالی‌ترین مرتبه تعالی می‌داند. ظاهر و باطن قران کریم نشان می‌دهد که رهبانیت و جریان زاویه‌نشینی مورد تأکید نیست و رهبانیت قرانی اوج سلوک و معنویت است.
وی با اشاره به این که قرآن کریم در موطن انسان بستر و زمینه‌ای را برای معنویت خواهی مطرح می‌سازد، اظهار داشت: همه چیز که در کش و کوشش‌ها و سلوک‌ها و اقداماتی که در حوزه معنویت انسانی رخ می‌دهد، به‌عنوان قلب یاد می‌شود؛ رشد و کنش و واکنش‌های معنویت و ضد معنویت در موطن قلب شکل می‌گیرد.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت مؤلفه‌های قلبی در قرآن کریم را موردتوجه قرار داد و با بیان این که تمام سلوک قرانی در موطن قلب رقم می‌خورد، اظهار داشت: هر انسانی یک قلب دارد و قلب محور اساسی است که رهایی و رهایی دیدگی از درون قلب و در متن قلب رخ می‌دهد و همه چیز بدان برمی‌گردد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی با تأکید بر این که قران کریم سه کمال اساسی خدادادی را در انسان معرفی می‌سازد که بهره‌مندی از آنها سلوک معنوی را رقم می‌زند، اظهار داشت: فطرت، عبد و اراده سه عنصر مؤثر بر معنویت هستند.
این استاد حوزه با اشاره به این که قرآن کریم نوع خاصی از فطرت را با سه کارکرد موردتوجه قرار می‌دهد، اظهار داشت: قرآن کریم برای فطرت ساخت وجودی قائل است و تمام ابعاد بعد فطرت گرایشی، ساختاری و معرفتی را موردتوجه قرار داده است. ایمان را نخستین کنش معنوی انسان و اراده پایه اساسی ایمان است.
وی بر اصل نظام هدایت در قران کریم اشاره کرد و با بیان این که نقش‌های مختلف و متعددی وجود دارد که هرکدام از آنها در جریان راهیابی انسان و حیات معنوی او مؤثر است، خاطرنشان ساخت: تمام جریان حرکت از آغاز تا پایان تحت نظام هدایتگری و راهبری اتفاق می‌افتد و انسان در مسیر معنویت از بالا راهبری می‌شود؛ بدون راهبری مسیر تعالی امکان‌پذیر نیست.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی در ادامه با بیان این که قران کریم لایه نخست هدایت را هدایت عام تکوینی معرفی می‌کند و حدود ۱۰ آیه قران کریم به‌صراحت از آن یاد نموده است، خاطرنشان ساخت: خداوند متعال همه چیز را خلق نموده و حرکت هدایتگرانه در همه آنها قرار داده است؛ همه موجودات عالم لحظه‌به‌لحظه نیازمند هدایت الهی هستند.
وی با بیان این که همه چیز عالم با قدر و اندازه خلق شده است، به هدایت خاص تشریعی خداوند متعال اشاره کرد و افزود: قرآن کریم در آیات متعدد، مؤمنان و کسانی که در مواجهه با هدایت عام خود را در مسیر و ساحت ایمان پرتاب سازند هدایت خاصی را مور توجه قرار می‌دهد.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت با تأکید بر این که مبتنی بر آیات الهی، خداوند متعال مؤمنان خاصی که به هدایت تشریعی پاسخ می‌دهند را در مسیر هدایت اخص تکوینی رهنمون می‌سازد، تصریح کرد: هدایت خاص تکوینی قرآن کریم در ده‌ها موطن تبیین شده است؛ در این هدایت وضعیت روحی و قلبی مؤمنان خاص تغییریافته، مسئله معنویت در قرآن کریم سراسری و گسترده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی به هدایت اخص خاص از هدایت الهی اشاره کرد و با بیان این که این هدایت برای انبیا و اولیای الهی است که ارسال رسل و انزال کتب بر عهده ایشان است، اظهار داشت: در جریان معنویت خواهی و سلوک معنویت انسان، اصلی وجود دارد که در لایه‌ها و سطوح مختلف، دائماً حرکت هدایتگرانه را رقم می‌زند.
این استاد حوزه با تأکید بر این که قرآن کریم در کنار هدایت، از ولایت سخن به میان آورده است، اظهار داشت: حرکت در پرتو نور و رفتن در این مسیر تا رسیدن به بهجت و سرور، علاوه بر هدایت نیازمند به ولایت است و این ولایت منحصر در خداوند متعال نیست. «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسولُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمونَ الصَّلاةَ وَیُؤتونَ الزَّکاةَ وَهُم راکِعونَ».
وی به تفاوت‌های ولایت با هدایت اشاره کرد و با بیان این که اگر هدایت را به معنای راهنمایی و راهبری معنا کنیم، ولایت به معنای کشاندن انسان در مسیر حق و یا مسیر باطل است، اظهار داشت: در کنار ولایت باید به ابزارهای ولایت از دیدگاه وحی توجه نمود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی در بخش پایانی سخنان خود به چارچوب معنویت خواهی قرآنی و تفاوت آن با سایر جریان‌های معنویت خواهی اشاره کرد و ابراز داشت: چیستی آسیب‌هایی که از ناحیه معنویت غیر قرآنی به انسان وارد می‌شود و راه‌های جلوگیری از آن چگونه است؛ بحث مفصلی است که در جلسه‌ای دیگر مطرح خواهد شد.
