به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، در این نشست حجت‌الاسلام ضامن علی حبیبی، پژوهشگر دینی، به ارائه‌ «مبانی فکری طالبان در زمینه تحصیل زنان» پرداخت و گفت: طالبان می‌گوید در اسلام خارج شدن زنان از منزل برای نماز جماعت در مسجد هم کراهت دارد، لذا وقتی اسلام راضی نیست زنان برای نماز جماعت به مسجد بروند بنابراین به طریق اولی راضی نیست که زنان برای تحصیل از منزل بیرون بروند. بنده درباره این دیدگاه طالبان معتقدم که فقه طالبانی، یک فقه تکلیف‌محور است که عموم مردم مخصوصا بانوان را مکلف به سکونت در منزل می‌داند؛ حال اینکه باید تحصیل را به عنوان حق در نظر بگیریم نه تکلیف. یعنی نگاهمان را از تکلیف‌محوری به حق‌مداری تغییر دهیم.

وی ادامه داد: وقتی به آموزه‌های دینی، قرآن کریم و احادیث نبوی و معصومین مراجعه می‌کنیم متوجه می‌شویم که آموزه‌های دینی، تحصیل را به عنوان حق و بالاتر از آن به عنوان یک وظیفه برای همه انسان‌ها در نظر می‌گیرند. در قرآن کریم آمده است: «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَیَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ ۗ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ ۗ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ؛ آیا آن کس که شب و روز به کفر و عصیان مشغول است بهتر است یا آن کس که ساعات شب را به طاعت خدا به سجود و قیام پردازد و از عذاب آخرت ترسان و به رحمت الهی امیدوار است؟ بگو: آیا آنان که اهل علم و دانشند با مردم جاهل نادان یکسانند؟ منحصرا خردمندان متذکر این مطلبند» (زمر/ ۹) در اینجا جنسیت شرط نیست و گفته نشده حتما مردانِ عالِم، فضیلت بالاتری دارند. بنابراین معیار ارزشی اسلام، دانش است و این دانش نیز فارغ از جنسیت است.

حجت‌الاسلام حبیبی یادآور شد: همچنین در آیات متعدد دیگری بر این نکته تأکید شده که تحصیل هم حق مرد و هم زن است بنابراین زنان هم می‌توانند در توسعه جامعه نقش‌آفرینی کرده و حجاب خود را نیز رعایت کنند. در احادیث زیادی هم از پیامبر گرامی اسلام روایت شده است که تحصیل هم برای زن و هم مرد است و تأکید پیامبر(ص) علم در همه مقاطع را هم شامل می‌شود. ترمذی هم به روایتی از پیامبر اشاره کرده که فرموده کسانی‌که در راه کسب علم از منزل خارج می‌شوند در راه خدا حرکت کرده‌اند. از این احادیث هم مشخص می‌شود اینکه طالبان می‌گویند زنان نباید از منزل خارج شوند درست نیست.

وی تصریح کرد: با توجه به اینکه امروزه نصف جمعیت جهان را زنان تشکیل می‌دهند و بانوان می‌توانند در توسعه و پیشرفت جامعه، برابر با آقایان و بلکه بهتر از آنان مؤثر باشند بنابراین نمی‌توان زنان را در منزل محصور کرد. جامعه‌ای که بخواهد به ترقی برسد باید از ظرفیت‌های انسانی بانوان استفاده کند. در آیه دیگری آمده است «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَیٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً ۖ وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛ هر کس از مرد و زن کار نیکی به شرط ایمان به خدا به جای آرد ما او را به زندگانی خوش و با سعادت زنده ابد می‌گردانیم و اجری بسیار بهتر از عمل نیکی که می‌کردند به آنان عطا می‌کنیم» (نحل/ ۹۷) در اینجا هم معیار عمل صالح است و یکی از موارد در عمل صالح، نقش آفرینی در پیشرفت جامعه است.

حبیبی ادامه داد:‌ در آیه دیگر گفته شده است: «إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا؛ همانا کلیه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان اهل طاعت و عبادت و مردان و زنان راستگوی و مردان و زنان صابر و مردان و زنان خدا ترس خاشع و مردان و زنان خیر خواه مسکین نواز و مردان و زنان روزه‌دار و مردان و زنان با حفاظ خوددار از تمایلات حرام و مردان و زنانی که یاد خدا بسیار کنند، بر همه آنها خدا مغفرت و پاداشی بزرگ مهیا ساخته است» (احزاب/۳۵) در همه این آیات، خانم‌ها و آقایان در ردیف هم قرار گرفته‌اند یعنی خداوند همان حق و تکلیف که برای آقایان قرار داده برای خانم‌ها هم قرار داده است.

این پژوهشگر دین تصریح کرد: همچنین طالبان می‌گوید بانوان حق مسافرت ندارند چون خروج از منزل، منافی با رعایت تکالیف شرعی است اما وقتی ما معتقدیم خداوند برای خانم‌ها حق تحصیل قائل است پس به تبع آن، حق مسافرت هم قائل است. افزون بر منابع دینی، اسناد بین‌المللی همانند میثاق حقوق مدنی و سیاسی، کنوانسیون منع تبعیض علیه زنان، اعلامیه جهانی حقوق بشر، سند توسعه پایدار و سایر اسناد بین‌المللی بر حقوق زنان تأکید شده است. مراکز دینی شیعه و سنی هم تأکید کرده‌اند حق آموزش، یک حق انسانی است و جنسیت افراد نباید باعث محرومیت آنها از این حق شود.

در ادامه حجت‌الاسلام محمدجواد اصغری، پژوهشگر دینی و قرآنی نیز گفت: بنده به این موضوع می‌پردازم آیا منع تحصیل بانوان از طرف طالبان مبنای فکری و مستندات شرعی دارد یا حکمی سیاسی است؟ طبق آنچه از منابعی که از طالبان در دسترس است به دست آورده‌ایم که کتابی همانند «امارت اسلامی» مانیفست طالبان است که در آنجا به بحث تحصیل زنان اشاره شده است. در آنجا گفته شده که تردیدی در جواز تحصیل بانوان وجود ندارد ولی بر اساس احکام ثانویه می‌توان آنها را از این کار فعلاً تعلیق کرد.

وی ادامه داد: البته درباره اختلاط در تحصیل زن و مرد، آن را حرام می‌دانند و می‌گوید دلایل قطعی بر حرمت وجود دارد. از جمله به آیه‌ای از قرآن اشاره می‌کنند که خداوند فرموده است؛ «وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ؛ و در خانه‌هایتان بنشینید و آرام گیرید و بی‌حاجت و ضرورت از منزل بیرون نروید» (احزاب/ ۳۳) یعنی قرآن به زنان پیامبر دستور داده در خانه‌هایتان بمانید چون خطراتی در بیرون شما را تهدید می‌کند. آنها از این آیه نتیجه می‌گیرند که برای حفظ عزت زنان نباید هیچ زنی برای تحصیل از خانه بیرون برود.

حجت‌الاسلام اصغری تأکید کرد: پاسخی که باید داد این است که این آیه و آیات بعد مختص به زنان پیامبر(ص) هستند و نباید آن را به زنان دیگر تسری داد. شیخ مفید و علامه طباطبایی هم تاکید کرده‌اند که آیه مربوط به زنان پیامبر است. شهید مطهری تحلیل جالبی دارد و می‌گوید خداوند بین زنان پیامبر با بقیه زنان تفاوت قائل شده است بنابراین نتیجه می‌گیرد که این سخن بیشتر جنبه سیاسی و اجتماعی دارد تا کسانی‌که به عنوان «امهات المؤمنین» هستند سر ماجراهایی مورد سوء‌استفاده قرار نگیرند و حتی بعد از پیامبر(ص) حق ازدواج هم ندارند. بنابراین این آیه نمی‌تواند برای منع تحصیل زنان مورد استدلال قرار گیرد.

همچنین محمود ویسی، عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی نیز در این نشست که به صورت ارتباط مجازی مشارکت داشت گفت: خداوند در قرآن کریم فرموده است: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَیٰ کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا؛ و محققا ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آنها را (بر مرکب) در برّ و بحر سوار کردیم و از هر غذای لذیذ و پاکیزه آنها را روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت کامل بخشیدیم» (اسراء/ ۷۰) در اینجا گفته شده که ما به انسان، کرامت عطا کرده‌ایم و یقیناً این نگاه در خصوص منع تحصیل زنان در تضاد و مخالفت آشکار با کرامت ربانی است که خداوند به همه بنی آدم یعنی زنان و مردان عطا کرده است.

وی ادامه داد: یکی از مظاهر کرامت انسانی، علم و علم‌آموزی است و منع تحصیل با کرامت انسانی که حقی خدایی است تناقض دارد. نکته دیگر اینکه اگر قرار باشد زن در همان منزل علم آموزی کند باز هم دور از کرامت و شخصیت انسان مومن است که خود را از مظاهر تکامل و پیشرفت محروم کند. معتقدم در عین حال که علم آموزی یک حق برای همگان است یک تکلیف هم هست.

عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی تأکید کرد: آموزش دو رکن شامل یادگیری و یاد دادن دارد و در حدیث صحیح پیامبر(ص) هم به آن اشاره شده که هیچ استثنای جنسیتی وجود ندارد که فقط آقایان یا خانم‌ها باید اینکار را انجام دهند بلکه دلالت بر عموم مردم دارد. همچنین منع تحصیل زنان در تضاد با عدالت و مساوات است در حالی‌که قرآن بر عدالت و مساوات تأکید دارد.

۳۱۳/۱۷