به گزارش خبرگزاری حوزه، درچهارصدو هشتادو هفتمین جلسۀ بنیاد قم‌پژوهی که با موضوع هم‌اندیشی پیرامون بازنگری طرح جامع شهر قم با حضور جمعی از اعضای این بنیاد و رئیس اداره طرح‌های کالبدی اداره کل راه و شهرسازی استان قم در مؤسسه طلوع مهر برگزار شد، برلزوم مشارکت گسترده نهادهای مردمی در تدوین طرح جامع بازنگری شهرقم تأکید شد.
بر اساس این گزارش: در این جلسه رئیس اداره طرح‌های کالبدی اداره کل راه و شهرسازی استان قم گفت: اداره کل راه و شهرسازی به عنوان کارفرما بازنگری طرح جامع شهر قم را اواسط سال ۱۴۰۱شروع کرده است ولی بنا به دلایلی توفیق چندانی نداشته است.
وی افزود: طرح جامع طرح کلی و یکپارچه ای است که باید دارای جامعیت باشد به این معنی که تمام مسائل شهر را در سطح کلان ببیند و برای همه مسائل شهر راهبردها و سیاست‌هایی را ارائه کند.
حقیقی گفت: طرح جامع بازنگری تقریباً هر ۱۰ سال یکبار از نظر آیین نامه باید تجدیدنظر شود منتها بنا به دلایلی در شهر قم بیش از ۱۰ سال طول کشیده و چیزی حدود ۱۵سال است که طرح قبلی بازنگری به کار گرفته می شود.
رئیس اداره طرح‌های کالبدی اداره کل راه و شهرسازی استان قم با بیان اینکه مجموعه شهر قم با حریمش که حدود ۱۳ هزار هکتار محدوده شهر است و حدود سی و چهار و یا سی و پنج هزار هکتار هم حریم شهر است تصریح کرد: طبق قانون برای محدوده و حریم شهر باید یک برنامه جامع و بلند مدت ۱۰ ساله تهیه شود که آن برنامه ملاک عمل عرصه سیاست گذاری شهری شود، ولی طرح جدید یک سری تفاوت‌هایی با روش‌های قبلی دارد.
حقیقی بیان کرد: ما خیلی دنبال این هستیم که انجمن‌های مردمی و ساختارهای خارج از دولت به ما کمک کنند، چون ساختارهای دولتی دنبال راه حل‌های موقتی و مسکنی و کوتاه مدت هستند ولی طرح جامع یک طرح بلند مدت ۱۰ ساله است.
وی بیان کرد: در طرح جامع بازنگری شهری روش بدینگونه است که حدود ۲۰ یا ۳۰ نقشه ارائه می دهد در نهایت یک نقشه واحد طرح جامع که کاربری زمین را در سطح محله، ناحیه و پهنه مشخص می‌کند و به جزئیات وارد نمی‌شود و سپس باید بلافاصله طرح تفصیلی که طرح مفصلی است با جزئیات بیشترتهیه شود که برای همان طرح تفصیلی هم باید طرح های موضوعی تهیه شود در واقع این چهارچوب کلی طرح جامع محسوب می شود.
رئیس اداره طرح‌های کالبدی اداره کل راه و شهرسازی استان قم اظهار داشت: شاید اگر در سنوات گذشته این روند و چهارچوب رعایت می‌شد ما امروز در قم با چالش های کمتری مواجه بودیم. در این چهارچوب بلافاصله بعد از اینکه دولت طرح جامع را تهیه می‌کند باید طرح تفصیلی آن هم باید تهیه شود و برای همه مسائل شهر قم یک طرح موضعی با جزئیات بیشتر که اصطلاحا به آن طرح اجرایی می گویند تهیه کرده و آن را به سازمان‌های مختلف ابلاغ کند.
حقیقی بیان کرد: در شیوه جدید بازنگری طرح جامع شهری آمده است «یک شهر؛ یک طرح» به این معنی که نباید راه و شهرسازی برای خودش یک طرحی تهیه کند، شهرداری برای خودش یک طرح داشته باشد و دیگر ارگان ها و سازمان نیزیک طرح داشته باشند. شورای شهرسازی و معماری در شیوه جدید هدفش این است که به جای طرح های مختلف و پراکنده برای هر شهری یک سند جامع توسعه شهری داشته باشد و این کار به صورت پایلوت در چند استان کشور در دست اجرا است و ابتدا در اصفهان اجرا شده است.
وی همکاری و مشارکت نهادهای مردمی را در تهیه طرح جامع شهری در قم را بسیار ضعیف دانست و افزود: در طرح جدید ما روی سه محور کار می‌کنیم؛ یکی مسئله محوری است می‌خواهیم بدانیم مسائل کلان شهر قم چه است مسائل کلانش رو احصاء کنیم متناسب با زمینه‌ها و ظرفیت‌هایی که شهر قم برای اجرای آن راهبرد بدهیم.
حقیقی اساسی‌ترین تفاوت طرح جامع جدید با طرح‌های قبلی را ضرورت مشارکت نهادهای مردمی برشمرد وگفت: در طرح جدید بر روی مشارکت بسیار تاکید می کند و چالش اصلی ما این است که این مشارکت را چگونه جذب کنیم چون این مشارکت تعریف خیلی بسیطی دارد و خیلی گسترده است.
رئیس اداره طرح‌های کالبدی اداره کل راه و شهرسازی استان قم اظهارداشت: ما سازوکارهایی تعریف کرده ایم که چگونه این مشارکت صورت گیرد طبق شرح خدمات، ما در دو مرحله باید طرح جامع را به سرانجام برسانیم یکی مطالعات بخش اول است که در بخش اول بر اساس مطالعات انجام شده و مشارکتی که ما جلب کرده ایم مسائل اساسی چشم انداز شهر قم را بر اساس مسائل و ظرفیت‌ها و پتانسیل ها تعریف می‌کنیم.
حقیقی تصریح کرد: قم در سنوات گذشته به صورت سنتی چند چشم انداز برایش تعریف شده است که معمولاً می گویند پایگاه شیعیان در جهان یعنی یک نقش مذهبی به قم قائل هستند یا یک نقش ارتباطی برای قم قائل اند می گویند قم کانون تبادل بار و مسافر شمال و جنوب و حتی تا حدودی شرق و غرب کشوراست و از زمانی که از استان تهران جدا شد یک شخصیت جدیدی هم پذیرفته که کانون صنعت هم شد است و این تقریباً سومین چشم اندازی محسوب می شود که در طول ۴۰ و۵۰سال گذشته در اسناد برای قم پیش بینی شده بود.
وی افزود: ما سیگنال‌های دریافت کرده ایم مبنی بر اینکه می شود روی چشم انداز دیگری هم برای قم کار کرد آن چشم انداز از قضا با محیط زیست قم که مهم‌ترین چالش قم یا مهم‌ترین مسئله‌اش می‌تواند از نظر محیط زیست باشد با آن سازگار باشد ما باید در مرحله اول این چشم انداز را تعریف کنیم مسائل رو احصا کنیم راهبردهای کلی رو برایش در نظر بگیریم و در شورای برنامه‌ریزی توسعه استان ببریم در شورای عالی به عنوان نقشه راه که به کجا می‌خواهیم برویم مصوب کنیم و در فاز دوم برای این طرح ها پلن‌های مجزایی را تهیه کنیم تا مصوب بشود.
وی افزود: طرح ساختار راهبردی ایده آقای دکتر ماجدی بود. وی بعد از تجربه‌ای که به عنوان دبیر طرح‌های کالبدی در وزارتخانه داشت مجموعه برآیند از مطالعات دانشگاهی و تجربیات شهرسازی کشور به این نتیجه رسیدند که ما نمی‌توانیم نظام برنامه‌ریزی به صورت خطی اجرا کنیم ما باید از نظام برنامه‌ریزی خطی عبور کنیم چون با شهر سازگار نیست چون شهر اساسا مثل یک موجودی نیست که مثل قطار در یک خط حرکت کند حرکت سینوسی و حرکت حلزونی دارد وی آن ایده طرح ساختار راهبردی را که مثل بقیه ایده‌های دیگر که از غرب گرفته بود در ایران مطرح کرد و یک فرایندی هم برایش طراحی کرد ابلاغ شد.
حقیقی گفت: در آن زمان قم به عنوان پایلوت طرح ساختار راهبردی انتخاب شد منتها یک سری مسائل دامنگیرش شد چون اولین طرحی بود که از این جنس تهیه می‌شد و اساساً می‌گفت ما از سطح استراتژی نباید پایین‌تر برویم بعد وقتی به استان‌ها می آمد استان‌ها ظرفیت پذیرش این طرح را نداشتند چون یکی از چالش‌های اساسی این بود چون از سطح وزارتخانه می آمد پایین برای همه مبهم بود.
وی خاطر نشان کرد: ایرادی که به طرح جامع وارد بود می‌گفتند به صورت آمرانه قاطعانه و به صورت خطی تهیه می شود و نقطه ضعفش این است که مردم در آن جایی ندارند و این سوال در آن مطرح بود که مردم کجای طرح جامع قرار دارند در این فرایند چطور مردم نظرشون را می دهند و در طرح اعمال می شود.
رئیس اداره طرح‌های کالبدی اداره کل راه و شهرسازی استان قم در ادامه بیان کرد: بنابراین طرح ساختار راهبردی یک مرحله کار را راحت‌تر کرد از آن تعیین کاربری‌های مطلق باید خارج می‌شد منتها خودش در عمل دوباره گرفتار همین مسئله شد یعنی ما دوباره خروجی های نقشه ها یک سری نقشه‌هایی که به صورت توصیه‌ای دوباره دارای همین ویژگی طرح جامع بود بنابراین تصمیم گرفتند طرح ساختار راهبردی را تهیه کنند که مردم در آن نقش و مشارکت داشته باشند.
حقیقی گفت: از زمانی که طرح جامع قم را تحویل گرفته ام تمام جلساتی که این مدت گذاشته ام در هر جلسه از دعوت شده گان خواسته ام نقد و نظر خود را در باره کالبد شهر بدهند که ما بدانیم خواسته آنان چیست. شهر برای مردم است مسئولین همه بعد از یک مدتی می روند ولی این شهر می‌ماند و مسائلش و مردمی که هر روز با این مسائل درگیرهستند.
وی با تأکید برلزوم مشارکت همه نهادهای مردمی در تهیه طرح جامع قم گفت: این طرح باید یک ساز و کار اداری و اجرایی منسجمی داشته باشد که من بتوانم پیام‌های مردم را هم جذب کنم. برای نمونه ببینیم خانه کارگر قم در رابطه با شهر قم چه نظری دارد، یا خانه کشاورز و یا انجمن های هنری در باره قم چه نظری دارند یا ختی کودکان، بانوان، سالمندان و جوانان نظرشان در رابطه با این طرح چیست.
حقیقی عدم مشارکت نهادها را یکی از چالش های اصلی دانست و افزود: اگر من نتوانم مشارکت مردمی را در تهیه نقشه جامع شهر جذب کنم این طرح هم مثل طرح‌های قبلی یا شاید بدتر از آن خواهد بود. در حال حاضر من واقعا هیچ انگیزه‌ای در دستگاه‌ها نمی‌بینم. چون طی این مدت به خیلی از دستگاه ها نامه زدم مثل شهرداری و شورای شهر حتی برای سازمان های امنیتی هم نامه زدم ولی نتیجه ای نداشت. چون اساساً طرح جامع شهر قم باید همه مسائل شهر را ببیند.
وی در ادامه تلاش برای جلب مشارکت مردمی برای بازنگری طرح جامع شهر قم گفت: من می‌توانم لیستی بالا بلند از مشکلات قم ارائه بدهم ولی من می خواهم نظر مردم را بدانم تا در طرح جامع بازنگری اعمال شود ما در این مدت حتی برای حوزه علمیه هم نامه زدیم چون حوزه علمیه بیشترین مراجعه را از جنس مردم دارد که مسائل شهر را می دانند، به نیروی انتظامی و دستگاه‌های امنیتی چند بار نامه زدیم به آنها گفتیم که ما را کمک کنید که مسائل را درست تشخیص بدهیم چون ما اکنون حکم پزشکی را داریم که اگر تشخیصش درست نباشد نمی تواند درد را درمان کند. ما باید نظرات مردم قم را در بازنگری طرح جامع شهری اعمال کنیم.
حقیقی گفت: راه و شهرسازی نیازی به طرح ندارد ولی در شهری با یک و نیم میلیون نفر جمعیت در حدود ۱۵ هزار هکتار مساحت و ۱۵۰۰هکتار بافت فرسوده و۳۱۵هکتار بافت تاریخی نزدیک دو یا سه هزار هکتار بافت ناکارآمد سکونتگاه‌های غیر رسمی وحاشیه نشینی، لازم است مردم در طراحی نقشه جامع شهری نقش داشته باشند. من اگر نتوانم در این طرح جامع مشارکت مردم را جذب کنم و نظرآنها را معلوم نیست طرحی که تهیه می شود کالبد شهر قم چگونه خواهد بود آیا مشکلات مردم را کاهش می دهد ویا مشکلات را چند برابر خواهد کرد.
در ادامه سیده فخرالسادات قادری آلهاشم مدیر و نماینده مقیم مشاوره پردا راز در پروژه بازنگری طرح جامع شهر قم با تشریح آنچکه در این بازنگری مد نظر است گفت: با توجه به گذشت بیش ازسه دهه از آخرین شرح خدمات مصوب ابلاغی رسمی برای تهیه طرح‌های توسعه و عمران (جامع) شهر موسوم به قرارداد و شرح خدمات تیپ ۱۲، و بروز مسائل و مشکلات مختلف در سطح شهرها که به نظر بسیاری از کارشناسان شهرسازی، این نوع طرح در زمره طرح‌های ناکارآمد شهری است
وی افزود: مطرح شدن موضوعات جدید در نظام شهرنشینی و شهرسازی کشور از یک سو و شکل گیری رویکردهای جدید در متون و حوزه‌های تخصصی برنامه ریزی توسعه شهری در دنیا و همچنین کشور؛ بازنگری در شرح خدمات طرح های راهبردی و ساختاری گذشته و روش و محتوای طرح‌های جامع شهری به ضرورتی اساسی تبدیل شد تا توسعه فضایی - کالبدی شهرها در قالب طرح‌های تحقق پذیر و اثر بخش‌تری جهت ارتقای کارآمدی و خوداتکایی شهرها تدوین و تنظیم گردد.
قادری سپس گفت: به همین منظور تهیه طرح های جامع شهری با نگرش و شیوه نوین در چهارچوب شرح خدمات جدید و پاسخگو به لحاظ مسئله محوری، ظرفیت محوری و زمینه گرایی همراه با مشارکت ذینفعان و عاملان کلیدی تدوین و در مورخه ۰۴/۰۵/۱۴۰۰ مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران شد که با شرح خدمات شیوه نوین مذکور در چند کلانشهر منجمله یزد، اصفهان، کرمان و... تهیه طرح آغاز شده است. بازنگری طرح جامع شهر قم نیز در زمره همین طرح ها می باشد که در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ قرارداد آن با اداره کل راه و شهرسازی قم منعقد و مطالعات آن آغاز گردیده است.
وی با بیان اینکه یکی از اصول این رویکرد، شراکت و مشارکت همۀ بازیگران ذینفعان و ذی‌نفوذان شهر در فرآیند تهیه و اجرای طرح است و در بازنگری طرح جامع با رویکرد نوین، نگاه از بالا به پایین نداریم و این طرح باید با مشارکت تمام نخبگان شهری، دستگاه‌های اجرایی دخیل و همه شهروندان در تمام گروه های سنی و جنسی تهیه و تدوین شود که سیاست ها و برنامه های توسعه شهرقم را در افق بازه ده سال آتی در حریم و محدوده شهر و تقسیمات عمده شهری ترسیم که در گام بعدی در قالب آن طرح تفصیلی و ضوابط شهرسازی شهر قم نگاشته خواهد شد.
وی با اشاره فرصت دوساله قم برای ارائه طرح جامع بیان کرد: با توجه به نامه نگاری ها و درخواست های متعدد از ارگان ها و نهاد و دستگاه های ذی ربط در تهیه طرح متاسفانه هنوز نتوانسته ایم آنگونه که شایسته است همکاری و مشارکت آنان را جذب کنیم.
مدیر پروژه طرح جامع بازنگری شهر قم، با اشاره به نخستین نشست کمیته راهبری طرح جامع که در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری برگزار شد، گفت: برای اینکه بتوانیم حداکثر مشارکت ذی نفعان و ذی نفوذان و مدیران شهری بهره مند شویم و مسائل و چالش ها ، پتانسیل ها و ظرفیت های شهر قم شناسایی تا در تدوین چشم اندازها بهره مند شویم ؛ هفت کارگروه تخصصی شامل کارگروه محیط‌زیستی و منابع طبیعی، مطالعات کالبدی و فضایی، تاریخی- فرهنگی- اجتماعی- جمعیتی، زیرساخت و خدمات زیربنایی ، ترافیک و حمل‌ونقل، مدیریتی و مالی و اقتصادی ، که هرکدام دارای اعضای مشخص از دستگاه‌های اجرایی مرتبط هستند، تشکیل، و جلسات منظم ذیل این کارگروه‌ها در حال برگزاری می باشد.
وی با انتقاد از عدم استقبال ارگان ها و عدم معرفی یک نماینده ثابت از هر نهاد و ارگان افزود: ما برای اینکه هرچه سریع تر بتوانیم به سند برنامه راهبری توسعه فضایی شهر و چشم انداز و جایگاه آتی شهر قم در نظام سیاسی و اقتصادی و اجتماعی کشور با تاکید بر ظرفیت های ویژه شهر قم دست یابیم، انتظار داریم همه نهادها و ادارات و خصوصاً شهروندان محترم و سمن ها و انجمن های مردم نهاد، شهرداری و سایر ارگان ها ما را یاری رسانده و از آنان درخواست داریم که حتماً یک نماینده ثابت در اسرع وقت به اداره کل راه و شهرسازی معرفی نمایند تا در تمام جلسات همراه ما بوده و به عنوان عضو فعال ما را در راهبری طرح جامع راهنمایی و کمک نمایند که بتوانیم برنامه جامع و کارآمدتری برای شهر قم با توجه به جایگاه ویژه آن تهیه و تصویب نماییم و دست یاری به سمت همه سروران محترم دراز کردیم.
مشاور طرح جامع بازنگری شهر قم گفت: از صدا و سیمای استان که جزء اصلی گروه راهبری این طرح است خواهشمندیم با توجه ویژه در آگاهی رسانی به مردم ما را یاری رساند که متاسفانه هنوز در جلسات ما هم برای انعکاس خبر و اطلاع رسانی به شهروندان حضور فعالی نداشته و گله مند هستیم.
قادری تصریح کرد: با توجه به مستندات و الزامات قانونی موجود، در این سند راهنما، عنوان « طرح جامع شهر » به مثابه سند قانونی هدایت و کنترل توسعه فضایی شهر با رعایت قاعده « یک شهر – یک طرح و برنامه» لازم است که تمامی فعالان ، نخبگان ، گروه های مردمی ، نهادها، اصناف و کسبه ، انجمن ها و تمامی دستگاه های مدیریتی شهر قم با حضور فعال در جلسات ، نظرات، پتانسیل ها و ظرفیت ها، مشکلات و چالش های شهر و به طور خلاصه انتظاری که از آینده شهر قم دارند که چگونه شهری باشد؛را به ما ارائه نمایند تا با جمع بندی نهایی بتوانیم سند توسعه فضایی – کالبدی شهر قم را تدوین و در نهایت مشاور بتواند این مستندات را در قالب نقشه و پلان ارائه نمایند که منطبق بر که خواست و نظر عموم مردم شهر قم باشد.
در ادامه کارشناسان حاضر در جلسه قم پژوهی به ارائه طرح و نظر خود در این زمینه پرداختند.
