حجت الاسلام والمسلمین حجت الله سروری در گفت وگو با خبرگزاری حوزه، گفت: رشد، توسعه و بالندگی مکتب تشیع بعد از خدمات امام صادق (علیه السلام)، مدیون اندیشه و مدیریت فرهنگی والهی امام رضا (ع) بود.

وی افزود: امام رضا (ع) در یکی از بحرانی ترین دوره های تاریخ شیعه به امامت رسیدند. حضرت در حالی سُکان هدایت جامعه را در دست گرفتند که جامعه آن عصر با سه انحراف اساسی اعتقادی، فکری و سیاسی روبرو بود؛ کم کردن انحرافات دینی و مذهبی و خاتمه بخشیدن به برخی جریانات غالیانه وفرق منحرفه و جریان‌های ریز و درشت بود؛ فرقه‌ها و جریان‌هایی که به سادگی ساخته می‌شدند، هوادارانی می‌یافتند و پس از چندی افول می‌کردند؛ واقفیه، غلات، مفوضه، مجبره، معتزله، زیدیه، متصوفه و خوارج، از مهمترین فرقه‌های عصر امام رضا(علیه السلام) بودند.

نویسنده کتاب خورشید هشتم اظهار کرد: نقطه عطف امامت حضرت در طول این سه سالی بود که در ایران فعالیت های عمیق و وسیعی به نفع تشیع انقلاب فرهنگی و سیاسی، انجام دادند که درتاریخ تشیع نظیر ندارد.

وی افزود: همین انقلاب فرهنگی، مبانی اصیل تشیع را در سطح عالی تبیین کرد. یکی از نتایج مهم مدیریت فرهنگی امام رضا (علیه السلام) ارتقاء سطح علمی و فرهنگی جامعه اسلامی شد.

این مؤلف حوزوی تصریح کرد: برای نمونه گسترش علم پزشکی در عصر حضرت را می‏توان از ویژگی های آن دوره دانست. رساله‌ای بر جای مانده که در مسائل طبّی امام رضا است که مأمون دستور داد آن را با آب طلا بنویسند. لذا رساله ذهبیه نامیده شد.

سروری یادآورشد: امام رضا علیه السلام با مدیریت مدبرانه وهوشمندانه خویش باعث تعالی جایگاه قرآن و عترت در جامعه شد، ایشان با بازشناسی اسلام ، و تبیین اصل جایگاه امامت پرداختند، شکل گیری و تداوم عقاید و باورهای شیعی باعث رشد علمی و فرهنگی و توسعه وتقویت شیعه شد.

وی گفت: امام رضا (ع) تلاش کردند ضمن سازمان‏دهی عقاید و باورهای شیعه، مبانی کلامی تشیع را به کمال برساند و در عین حال با هدفمندی خاصی سعی نموده شیعه را از طوفان های آسیب و انحراف، فکری واعتقادی واجتماعی حفظ کنند.

سروری اظهار کرد: از واژگان مدیریت در منابع اسلامی متوان به «امامت » و «ولایت » اشاره کرد که برجسته‏ترین و بنیادی ترین معنای به کارگیری آن در مفهوم مدیریت و رهبری است. بنا براین مدیریت، در پرتو اصل امامت به معنی رهبری جامعه بر اساس قرآن و سنت پیامبر(صلی الله علیه وآله ) و هدایت جامعه به سوی کمال است.

وی گفت: اساس ترین محور جامعه و یکی از اصول مهم اسلام ، مدیریت فرهنگی اسلامی به معنای تربیت انسان هابه فراخور ظرفیت شان بر اساس آرمان های قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) است.

سروری یادآورشد: در عصر امام رضا (ع) با توجه به جریان ولایت‏عهدی حضرت این تهدیدمامون را به فرصت تبدیل کردند. در ادامه به گوشه هایی از این نقش و تأثیر اشاره می کنم: إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ اَلثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی کِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ اَلْحَوْضَ .

وی افزود: رسول خدا(ص ) بارها در حدیث ثقلین بیان فرمودند که راه نجات امت، تمسک به ثقلین یعنی قرآن و عترت است؛ اما پس از ارتحال قطب عالم هستی (ص )، عترت عملا توسط طواغیت کنار گذاشته شد و قرآن هم نقش حاشیه ای به خود گرفت، از کارهای مهم امام رضا (ع) تعالی بخشیدن به جایگاه این دو ثقل بود.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: نکته اول اینکه امام رضا (علیه السلام) در نشان دادن جایگاه قرآن، استدلال متعدد به آیات قرآن در مناظره ها با مسلمانان استفاده می کرد . امام در مناظره با ادیان دیگر به منابع مورد قبول آنان یا به دلایل عقلی استناد می جستند.

وی افزود: امام علیه السلام مناظرات فراوانی داشتند که شیخ صدوق در «عیون اخبارالرضا» و علامه مجلسی در جلد 49 بحارالانوار و مسند الامام الرضا جلد دوم به مهمترین این مناظرات اشاره شده است از جمله مناظره با جاثلیق (این کلمه لقب پیشوای عیسویان بود)؛ دوم مناظره با رأس الجالوت (این کلمه لقب پیشوای یهود بود) ؛ سوم، مناظره با هربز اکبر (این کلمه لقب پیشوای زردشتی بود.) چهارم، با عمران صائبی (از پیروان حضرت یحیی علیه السلام )، پنجم با سلیمان مروزی؛ وی عالم بزرگ علم کلام در خطة خراسان بود. ششم، علی بن محمد بن جهم؛ ناصبی و دشمن اهل‌بیت؛ هفتم مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره و... که این مناظرات واقعا بسیار قابل توجه وکاربردی هستند.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: یکی از مظاهر شخصیت علمی امام رضا(علیه السلام) که تعجب همگان را در برداشت ، آشنایی کامل حضرت رضا علیه السلام ، به زبانهای مختلف بود؛ امام در مجامع علمی به هنگام مناظره و یا در نشست های معمولی در پاسخگویی به اشخاصی که از شهرهای مختلف حضور شان شرفیاب می شدند، با زبان متداول و رسمی مخاطب با وی به گفت و گو می پرداختند.

وی تصریح کرد: امام هشتم همیشه به شیعیان برای اهتمام به قرائت قرآن و تأمل و تدبر در آن، جایگاه و اهمیت آن سفارش وتاکید می کردند.ومی فرمودند : قرآن کلام خداست از آن پا فراتر ننهید، از رهنمودهایش تجاوز نکنید و هدایت را از غیر آن مجویید، زیرا اگر از کتاب و منبع دیگری جز قرآن طلب هدایت کنید گمراه می شوید.

وی افزود: نکته دوم اینکه امام رضا (علیه السلام) تلاش می کردند تا جایگاه رفیع عترت را برای مردم بازشناسانند. ایشان می فرمایند: «الائمة خلفاء الله عزوجل فی ارضه ؛ امامان، خلفای خدای عز و جلّ در زمین هستند» (اصول کافی، ١٣٦٩، ج ١: ٢٧٥). امام (علیه السلام) مسئله امامت اهل بیت (علیهم السلام) را امری متصل و جداناپذیر دانسته و بر مقام خلیفة‏اللهی حضرت حق تاکید می کردند.بنا براین امامت ، بی‏ تردید محوری ترین جایگاه و نقش را در منظومه اندیشه کلامی شیعه امامیه دارا است. اعتقاد به «نص » و «عصمت » از یک سو و نقشی که برای جایگاه معنوی امام، واز طرفی انتصاب جایگاه امامت از طرف حضرت حق نشانگر اهمیت این جایگاه است. پافشاری بر عصمت امام، مبین کوشش برای انطباق صلاحیت های رهبری وهدایت جامعه بر ویژگی های پیامبر (صلی الله علیه واله) بوده و اعتقاد به نص ، مبیّن اصرار بر حفظ موقعیت اقتدار رهبران الهی جامعه است. دلایل اهل بیت (علیهم السلام) در احق و اولی بودن خود به خلافت و امامت، مستند به نصوص صریح و روشن از پیامبر (ص ) بوده و صلاحیت و شایستگی های پیشوایان تشیع، آنان را شایسته احراز مقام امامت کرده است.

سروی گفت: باتوجه به حضور و فعالیت جریان های فکری مختلف در عصر امام رضا (علیه السلام)، اختلاف اصلی شیعه با دیگر فرق و مذاهب اسلامی و یکی از عقاید مهمی که در معرض آسیب قرار داشت، مسئله امامت شیعی بود. امام رضا (ع) با درک این واقعیت به معرفی و تبلیغ امامت شیعی پرداختند و منزلت ائمه (ع) را با تفصیلی تمام، روشن ساختند. امام رضا (ع) نه تنها به عنوان رهبر دینی و اخلاقی گروهی خاص، بلکه به عنوان ارائه کننده نظریه امامت و ولایت به بررسی تمام ابعاد و زوایای مسئله رهبری در اندیشه شیعی پرداختند. محمد بن فضیل از حضرت رضا (ع) پرسید : آیا ممکن است زمین بدون امام باشد؟ خیر امام (ع) فرمودند: «لا إذاً لَساخت بأهلها؛ هرگز، در آن وقت زمین اهل خود را فرو خواهد برد» بنا براین ترویج ودفاع از ولایت وامامت در برابر مخالفان یکی از ثمره های مهم مدیریت فرهنگی امام رضا (ع) به شمار می آید.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام یادآورشد: نکته سوم اینکه امام رضا (ع) تلاش برای احیای سنت رسول خدا و اهل بیت (علیهم السلام) می کردند.تا انحراف هایی را که حکام اموی وعباسی در طول سالها متمادی برای جامعه به وجود آورده بودند، اصلاح کنند. برای نمونه وقتی مأمون دستور داد تا آن حضرت نماز عید را با مردم بخوانند، امام رضا (علیه السلام) ابتدا نپذیرفتند، ولی چون مأمون اصرار کرد، ایشان فرمودند به شرطی نماز می خوانند که اجازه دهند همان گونه که رسول خدا(ص ) و علی (ع) نماز می خواندند، بخوانند. مأمون پذیرفت و آن حضرت با پای پیاده و برهنه همراه با شیعیان خود به راه افتادند، صدای تکبیر در شهر پیچید و جمعیت زیادی با آن حضرت همراه شدند.

وی گفت: نکته پایانی اینکه: امام رضا (علیه السلام) با مدیریت فرهنگی خود، جان تازه ای به کالبد نیمه جان شیعه بخشیدند. با نقش نخبه پروری، سازمان دهی و سامان بخشی وتوجه نخبگان جامعه در حل مشکلات شیخ طوسی اصحاب حضرت رضا علیه‌السلام را ۳۱۷ نفر ضبط کرده است که پس از شهادت امام رضا(ع) به فعالیت علمی خود ادامه دادند. یکی دیگر از اقدامات امام رضا علیه‌السلام در تحکیم مواضع شیعه و گسترش آن، تشکیل حوزه درسی در منزل و مسجد بود.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام یادآورشد: ترویج تدبر و اهتمام به قرآن کریم و بصیرت افزایی و... از دیگر آثار مدیریت فرهنگی امام رضا (ع) است. در کنار همه شیوه های نوین، روش گفتمان و گفتگو تمدنها با ادیان و مذاهب مختلف که امام رضا (ع) پایه ریز و موسس آن بودند خدمت بزرگ دیگری به جهان اسلام نمود ، و همچنین پاسخگوی به معضلات فرهنگی جامعه از دغدغه های مهم امام رضا علیه السلام بود.