حجت‌الاسلام والمسلمین حمید درایتی، استاد دروس خارج حوزه علمیه خراسان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه از مشهد، بر ضرورت شناسایی دقیق مطالبات و نیازمندی‌های علوم اسلامی تاکید کرد و گفت: برای پیاده‌سازی موثر هوش مصنوعی در علوم اسلامی، نخست باید نیازها را شناسایی کنیم و سپس داشته‌های دیجیتال موجود را مورد بررسی قرار دهیم.
وی ادامه داد: بدون شناخت نیازمندی‌ها و داشته‌ها، پیاده‌سازی یک سیستم هوشمند کارآمد و موفق نخواهد بود.
برگزاری جلسات تخصصی و ضرورت همکاری بین‌رشته‌ای
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی با تأکید بر اهمیت تشکیل جلسات تخصصی و همکاری میان متخصصان حوزوی و فناوری اطلاعات، و به تجربه‌های پیشین مانند مجموعه شیعه سرچ اشاره نمود و افزود: حدود ۲۰ سال پیش با راه‌اندازی تعاونی مراکز فناوری اطلاعات در قم، تلاش کردیم تا چشم‌اندازی مشترک برای آینده فناوری اطلاعات در علوم اسلامی ایجاد کنیم. هدف اصلی ما تنظیم سندی مشترک بود که وظایف میان مراکز را به‌طور تخصصی تقسیم کند.
وی بیان داشت: در آن زمان، مراکزی که به‌صورت موازی کار می‌کردند یا علاقه‌مند به این موضوع بودند، دور هم جمع شدند، اما این روند به دلایل مختلفی به‌طور کامل به ثمر نرسید. با این حال، تبادل تجربیات و هم‌افزایی بین مراکز اهمیت فراوانی داشت و می‌تواند در شناسایی مراکز و افراد توانمند، تقسیم و توزیع کار بسیار مؤثر باشد.
هوش مصنوعی و نیازهای حوزه نشر اطلاعات دینی
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی عمده نیاز علوم اسلامی به هوش مصنوعی را در دو حوزه نشر و تولید اطلاعات دانست، و تصریح کرد: نیاز ما به هوش مصنوعی در حوزه نشر اطلاعات اسلامی بیشترین اهمیت را دارد. در این حوزه، نیاز به استفاده از فناوری در سه بخش احکام شرعی، مباحث فلسفی و کلامی و مشاوره‌های دینی احساس می‌شود.
وی با بیان اینکه پرتکرارترین سوالات مردم به مجموعه‌های دینی در زمینه مسائل شرعی و احکام است، گفت: اکثر مردم مایل به دریافت پاسخ به صورت شفاهی هستند و بسیاری از افراد، وقت و حوصله مطالعه متون طولانی را ندارند.
راهکارهای ماشینی برای پاسخ‌های دینی
این استاد دروس خارج حوزه علمیه خراسان پیشنهاد داد که ضبط و آرشیو کردن پرسش‌ها و پاسخ‌ها می‌تواند به ایجاد یک بانک صوتی کمک کند و این روند در تسهیل پاسخ‌گویی ماشینی بسیار مؤثر خواهد بود.
وی اضافه کرد: بسیاری از سوال‌های احکام تکراری هستند و لزومی به پاسخ‌گویی زنده ندارند. ابزارهای هوش مصنوعی مانند چت‌بات‌ها ممکن است تا حدی به این نیاز پاسخ دهند و روند پاسخ‌گویی را تسریع کنند.
چالش‌های حوزه فلسفی و کلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی اضافه کرد: در حوزه فلسفی و کلامی، ما با چالش‌های بیشتری مواجه هستیم، داشته‌های ما در این حوزه کمتر از مباحث فقهی است و چالش دوم این است که مباحث کلامی عمیق‌تر و پیچیده‌تر هستند. پاسخ‌گویی به سوالات کلامی نیازمند تعامل بیشتری میان پرسشگر و پاسخگو است و اغلب باید به اقناع کامل پرسشگر منجر شود.
پیچیدگی‌های مشاوره دینی
وی درباره حوزه مشاوره دینی گفت: مشاوره‌های دینی پیچیدگی بیشتری نسبت به دو مورد قبل دارند. هر یک از مراجعه‌کنندگان شرایط منحصر به فردی دارند و تعمیم آن‌ها به دیگران ممکن است چالش‌برانگیز باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی بر لزوم در نظر گرفتن مولفه‌های مختلف در ارائه مشاوره‌های دینی تاکید کرد و گفت: در این زمینه پک‌های اطلاعاتی کاملی در دسترس نیستند.
باز تولید اطلاعات؛ پایه‌ای برای تعاملات دیجیتالی
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی به اهمیت حوزه تولید اطلاعات اشاره کرد و آن را به دو دسته کلی باز تولید اطلاعات و تولید اطلاعات جدید تقسیم کرد، و اظهار داشت: بخش زیادی از کار حوزویان متکی بر بازتولید اطلاعات است؛ به معنای بازنگری و بازسازی اطلاعات تولید شده پیشین بر اثر تغییرات مبانی و قواعد.
وی اشاره کرد: این فرآیند موجب ارتقای کیفی تولید و استخراج محتوا می‌شود و این امکان را می‌دهد که موضوعات علمی به طور مکرر مورد بررسی قرار گیرند و هر بار با جزییات بیشتری تحلیل شوند.
پتانسیل‌های نرم‌افزاری در بازتولید علمی
استاد دروس خارج حوزه علمیه خراسان با ذکر مثال‌هایی از منابع پشتیبانی مانند ادبیات عرب و حدیث شناسی، اظهار داشت: بسیاری از این دانش‌ها به نرم‌افزار تبدیل شده‌اند و نقش مهمی در تولید اطلاعات علمی ایفا می‌کنند.
وی پیرامون نرم‌افزار درایه النور توضیح داد این نرم‌افزار به کاربران اجازه می‌دهد تا بر اساس مبانی شخصی خود روند اعتبارسنجی روایات را مدیریت کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین درایتی خاطرنشان کرد: با وجود طراحی آفلاین فعلی، پتانسیل تحول به سیستم آنلاین وجود دارد و این امکانات می‌تواند به تحلیل و استنتاج دقیق‌تری از متون علمی کمک کند.
چالش‌های تولید اطلاعات جدید با هوش مصنوعی
وی پس از توضیح نیازها و داشته‌ها در حوزه بازتولید اطلاعات، به چالش‌های تولید اطلاعات جدید پرداخت، و گفت: یکی از چالش‌های اساسی، تعریف سامانه‌های معرفتی مانند سامانه‌های اخلاقی و تربیتی است. چالش دوم مواجهه با مسائل نوظهور و مستحدثه است که پیش از این سابقه نداشته‌اند، نظیر استفاده از ماشین به جای قاضی. این مباحث پیچیدگی‌های خاص خود را دارند و نیازمند بحث‌های عمیق‌تری هستند.
نظام‌سازی با هوش مصنوعی برای آینده علوم اسلامی
استاد دروس خارج حوزه علمیه خراسان،سومین چالش را نظام‌سازی‌هایی دانست که باید بر اساس علوم اسلامی انجام شود. و گفت: مسائل نوظهور معمولا نگاه‌های خرد فقهی دارند، اما پیچیدگی واقعی در نظام‌سازی جامع نهفته است و این سوال پیش می‌آید که آیا این وظیفه می‌تواند به‌وسیله ماشین انجام شود.
