به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا جعفری در جلسه دوم هفته فقهی سیاست خارجی و در ادامه جلسه پیشین به تبیین مبانی فقهی اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی پرداخت و گفت: بر اساس آیه تمکن، امر به معروف و نهی از منکر اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد و محدود به مرزها نیست. ایجاد و گسترش فرهنگ ظلم‌ستیزی در عالم هم ذیل امر به معروف و نهی از قرار می‌گیرد و این خود دلیلی بر نگاه جهانی داشتن دین اسلام است. اینجا باید گفت که این اصل با اصل عدم دخالت در امور داخلی دولت‌ها منافاتی ندارد. کما اینکه غربی‌ها هم مشابه این رفتار را دارند و تذکرات و مداخلات حقوق بشری غربی‌ها از همین سنخ است. لذا این اصل، اصلی عقلایی است.
وی در پاسخ به اشکالات وارده نسبت به دلالت این آیه، گفت: به عنوان اشکال گفته شده که با توجه به اینکه کلمه «الارض» در آیه به صورت معرفه آمده، این آیه دلالتی بر دعوت جهانی ندارد، بلکه منظور تمکن در مکان خاصی است که تعیین شده است. در پاسخ باید گفت اولا دعوت و حکومت جهانی اسلام تدریجی است. ثانیا خطاب آیه به اهل ایمان است که پیش از تمکن، اهل نماز و روزه و زکات و اقامه بوده‌اند و اگر منظور آیه اقدام به امر به معروف و نهی از منکر نسبت به خود و در محیط خودشان باشد، تحصیل حاصل است. گرچه در استمرار لازم است که در محیط خود هم فعال باشند، اما در مجموع باید گفت هم نسبت به خودشان و هم دیگران شامل تمکن هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمین جعفری افزود: در جواب این اشکال که اگر منظور هم ایجاد و هم استمرار دین برای خود و دیگران باشد، استعمال لفظ در اکثر از معنا پیش می‌آید. باید گفت اولا آنچه که در کلام فقها به خصوص مرحوم آخوند خراسانی به عنوان استعمال لفظ در اکثر از معنا گفته شده تام نیست و ما نیز می‌گوییم در مقام قانون‌گذاری استعمال لفظ در اکثر از معنا محال نیست، اما قبیح است. باید بدانیم که استمرار و ایجاد دو معنا نیست، بلکه یک معنا است که دو مصداق پیدا کرده است. یعنی گسترش فرهنگ ظلم‌ستیزی گاهی به ایجاد آن است و گاهی به تلاش برای تداوم آن است.
استاد حوزه علمیه قم گفت: در اشکال گفته شده، طبق دیدگاه علامه طباطبایی منظور در این آیه این است کسانی که تمکن پیدا کرده‌اند، می‌توانند بدون مشکل و مانع و آزادانه رفتار مؤمنانه و راه و رسم مسلمانی داشته باشند. اولا منظور علامه مشخص نیست که بدون تشکیل حکومت است یا با تشکیل آن و به همین دلیل به نظر می‌رسد ایشان به تمکن، نگاه فردی دارند که اگر چنین باشد دیدگاه ایشان قابل پذیرش نیست، زیرا با سایر بخش‌های آیه مانند «فی الارض» همخوانی ندارد. بنابراین با توجه به موارد مطرح شده از جمله اینکه منظور از تمکن، رسیدن به مرحله تشکیل حکومت است و منظور از امر به معروف و نهی از تلاش برای هم ایجاد و هم استمرار گسترش و نشر دین به عنوان مأموریت حکومت دینی، آیه تمکن دلالت دارد بر اینکه یکی از وظایف حکومت دینی برپایی و گسترش دین به وسیله آگاه کردن ملت‌ها است. همانگونه که حضرت امام خمینی(ره) نیز به این امر تصریح کردند و فرمودند: «صدور انقلاب که برخاسته از اسلام ناب است، با صدور فرهنگ مبارزه با استعمار است.»
نفی سلطه‌پذیری
حجت‌الاسلام والمسلمین جعفری در ادامه، گفت: دومین اصل از اصول سیاست خارجی اصل نفی سلطه‌پذیری(یا نفی سبیل) است که از آیه ۴۱ سوره نساء اخذ شده است. این اصل به معنای نفی سلطه‌گری و سلطه‌پذیری به‌طور همزمان است. حضرت امام برای حیات تحت سلطه ارزشی قائل نبودند و رهبری معظم انقلاب هم گفتند که انقلاب اسلامی اعلام مخالفت با نظام ارباب و رعیتی و نظام سلطه بود.
وی در تشریح دلالت آیه افزود: ابتدا باید بدانیم که در این آیه خبر به داعی انشاء بیان شده است. فعل مضارع در آیه در ظاهر خبری است، در حالی‌که موارد متعددی از سلطه کفار بر مسلمانان وجود داشته است. بنابراین باید گفت خبر به داعی انشاء است. یعنی خداوند دستور داده که مؤمنان نباید تحت هیچ شرایطی تحت سلطه کافران قرار گیرند. از سوی دیگر آیه اطلاق هم دارد که یعنی در تمام عرصه ها باید اینگونه باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین جعفری گفت: نکته بعدی اینکه دستور آیه هم شامل دفع می‌شود هم شامل رفع؛ یعنی هم مسلمانان نباید زیر سلطه کفار بروند و هم اگر زیر سلطه بودند باید تلاش کنند که از سلطه کفار خارج شوند. از سوی دیگر سؤال پیش می‌آید که عبارت «لن یجعل» در مقام تکوین است یا تشریع یا مشترک بین هر دو؟ برای هریک از این حالت‌ها دلایلی توسط فقها و علمای شیعه ارائه شده است.
وی افزود: سومین بخش تشریح آیه، معنای سبیل است که یا منظور دلیل و برهان و حجت است و یا به معنای طریق است، زیرا در استعمال‌های قرآنی، این کلمه در هردو معنا به کار رفته است. اما با توجه به دیدگاه لغویین منظور از سبل و سبیل همان طریق است و با توجه به مناسبت حکم و موضوع در هر دو معنا قابل کاربرد است. بنابراین در این آیه به معنای سلطه است که برخی فقها نیز همین معنا را به کار برده‌اند.
انتهای پیام
نظر شما