به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام مرتضی رحیمیان محقق به سؤال خبرنگار حوزه‌نیوز با موضوع «روش‌های درست و موثر برای بیدار کردن فرزندان برای نماز صبح» پاسخ داد که تقدیم شما فرهیختگان می شود.
* روش‌های مؤثر بیدارکردن کودکان و نوجوانان برای نماز صبح از منظر روانشناسی تربیتی چیست و چه راهکارهای عملی برای ایجاد عادت بیداری صبحگاهی در آنها وجود دارد؟
اولین نکته این است که نباید اشتباه برخورد کرده و شرایط را بدتر کنیم؛ مثال قابل تأملی در این زمینه وجود دارد: جوانی ۳۰ ساله با من تماس گرفت و گفت: «از ۱۹ سالگی دیگر نماز نخوانده‌ام.» وقتی دلیلش را پرسیدم، توضیح داد:
«پدرم فردی بسیار مذهبی بود. من نمازهای ظهر، عصر، مغرب و عشاء را می‌خواندم، اما نماز صبح را به دلیل خستگی و دیر خوابیدن قضا می‌کردم. پدرم سه بار شیشه اتاقم را به خاطر نخواندن نماز صبح شکست و فریاد می‌زد: «بلند شو، نماز بخوان!»، اما من مقاومت می‌کردم و بلند نمی‌شدم.
این رفتار او باعث شد از نماز و حتی از زندگی دلزده شوم. از ۱۹ سالگی که قدرت جسمی‌ام بیشتر شد، به دلیل لجبازی با پدرم، دیگر هیچ نمازی نخواندم و اکنون ۱۱ سال است که نماز را ترک کرده‌ام.»
البته او اظهار پشیمانی می‌کرد و می‌گفت دوست دارد به نماز برگردد، اما تأکید داشت که رفتار اشتباه پدرش تأثیر منفی عمیقی روی او گذاشته است.
این مثال نشان می‌دهد که برخوردهای نادرست می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد. اگر فرزندمان نماز صبح را نمی‌خواند، نباید به گونه‌ای رفتار کنیم که او نمازهای دیگر را نیز ترک کند یا خاطره‌ای تلخ از نماز و افراد مذهبی در ذهنش باقی بماند.
* راهکارهایی برای بیدار کردن فرزندان جهت نماز صبح
۱. زود خوابیدن در شب:
برای کودکان و نوجوانان، به ویژه در سنین ۱۲-۱۳ سالگی، خواب کافی بسیار مهم است.
نوجوانی دوره‌ای است که بدن به خواب بیشتری نیاز دارد. بنابراین، زود خوابیدن در شب ضروری است.
اگر فرزندتان می‌گوید نمی‌تواند زود بخوابد، می‌توانید با کم کردن نور خانه به او کمک کنید. به عنوان مثال، یک ساعت قبل از خواب، لامپ‌ها را کم کنید تا فضای خانه آرام‌تر و خواب‌آورتر شود.
حتی اگر فرزندتان می‌گوید باید برنامه‌ای مانند فوتبال را ببیند، می‌توانید نور محیط را کم کنید تا پس از تماشای برنامه، سریع‌تر به خواب برود.
۲. پرهیز از غذای سنگین در شب:
خوردن غذای سنگین در آخر شب باعث می‌شود معده تا دو ساعت پس از غذا خوردن فعال باشد و هضم غذا انجام شود. این موضوع می‌تواند بیدار شدن در صبح را دشوار کند.
بنابراین، بهتر است غذای شب سبک باشد و ترجیحاً در ابتدای شب صرف شود. به عنوان مثال، امام خمینی (ره) در دوران اقامت در نجف، غذای شب خود را معمولاً به نان، پنیر، گردو و چای محدود می‌کردند.
این نوع غذاها سبک هستند و حتی ممکن است باعث شوند فرد نیمه‌شب از گرسنگی بیدار شود.
برخی از سالمندان نیز تجربه کرده‌اند که با خوردن غذای سبک در ابتدای شب، نیم ساعت قبل از اذان صبح از گرسنگی بیدار می‌شوند و نماز شب می‌خوانند.
۳. ایجاد محیط مناسب برای بیدار شدن:
در فصل زمستان، خوابیدن کنار بخاری یا در محیطی که هوای آن بیش از حد گرم است، می‌تواند بیدار شدن را سخت‌تر کند. بنابراین، بهتر است دمای اتاق خواب متعادل باشد تا بیدار شدن راحت‌تر شود.
۴. الگو بودن والدین:
یکی از مؤثرترین راه‌ها برای تشویق فرزندان به نماز خواندن، الگو بودن والدین است. طبق روایات، بهتر است والدین نزدیک فرزند خود و در فاصله‌ی یکی دو متری او نماز بخوانند تا صدای نمازشان را بشنود.
نیازی به داد زدن نیست، اما شنیدن صدای والدین در حال نماز خواندن می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد.
همچنین، توصیه شده است که نماز شب را به گونه‌ای بخوانید که دیگر اعضای خانواده نیز شما را در حال نماز خواندن ببینند.
این کار باعث می‌شود فرزندان در طول سال بارها شاهد نماز خواندن والدین باشند و این تصویر در ذهنشان ثبت شود.
۵. بیدار کردن تدریجی:
بهتر است فرزندان را در چند مرحله بیدار کنید. ابتدا زمانی که خودتان برای وضو گرفتن بیدار می‌شوید، به آرامی به او یادآوری کنید که بلند شود.
اگر بلند نشد، هنگام ایستادن برای نماز دوباره به او سر بزنید. اگر باز هم بلند نشد، می‌توانید به او پیشنهاد دهید که ۵ یا ۱۰ دقیقه دیگر دوباره به او سر بزنید.
این روش بهتر از این است که با تهدید یا فشار بخواهید او را بلند کنید، زیرا ممکن است باعث لجبازی بیشتر شود.
۶. استفاده از خوراکی‌های مورد علاقه:
برای ایجاد انگیزه بیشتر، می‌توانید از خوراکی‌های مورد علاقه فرزندتان استفاده کنید. به عنوان مثال، علامه قاضی توصیه کرده‌اند که برای نماز شب، خوراکی‌های سبک و نشاط‌آور مانند انگور مصرف کنید.
این کار باعث می‌شود با نشاط بیشتری نماز بخوانید. برای نماز صبح نیز می‌توانید از خوراکی‌های مورد علاقه فرزندتان استفاده کنید.
به عنوان مثال، مادری تعریف می‌کرد که فرزندش عاشق انار است و او هر شب یک کاسه انار آماده می‌کند و در یخچال می‌گذارد.
صبح که فرزندش را برای نماز بیدار می‌کند، با کاسه انار به او سر می‌زند و فرزندش با اشتیاق بلند می‌شود، انارش را می‌خورد و سپس نماز می‌خواند. این روش نه تنها مؤثر است، بلکه باعث می‌شود فرزندتان نماز را با نشاط بیشتری انجام دهد.
۷. برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های مورد علاقه:
اگر می‌توانید، برنامه‌های مورد علاقه فرزندتان را در زمان نماز صبح قرار دهید. به عنوان مثال، در اوایل انقلاب، شهید ابراهیم هادی و دوستانش به دلیل مشغله‌های زیاد، فرصت ورزش باستانی را نداشتند.
بنابراین، تصمیم گرفتند صبح‌ها قبل از شروع کار، در زورخانه جمع شوند، نماز صبح را اول وقت بخوانند و سپس ورزش کنند.
این کار باعث می‌شد هم نمازشان را اول وقت بخوانند و هم به فعالیت مورد علاقه‌شان برسند. برای فرزندان نیز می‌توانید برنامه‌هایی مانند اردو یا مسافرت را در صبح زود قرار دهید تا با انگیزه بیشتری بیدار شوند.
این راهکارها به شما کمک می‌کند تا با روشی صحیح و بدون ایجاد تنش، فرزندان خود را به نماز خواندن تشویق کنید.
مهم این است که در این مسیر صبور باشید و از روش‌های مثبت و تشویقی استفاده کنید تا نماز برای فرزندانتان به یک عادت شیرین و دوست‌داشتنی تبدیل شود.
برای مطالعه متن کامل مصاحبه خبرگزاری حوزه با حجت الاسلام مرتضی رحیمیان محقق، کارشناس مرکز تخصصی نماز اینجا را کلیک نمایید.
نظر شما