به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام محمدحسین فاریاب، عضو هیات علمی گروه کلام و فلسفه دین مؤسسه امام خمینی (ره) در صفحه شخصی خود به انتشار سؤالات و پاسخ های آن پیرامون انجمن حجتیه پرداخت که مشروح آن بدین شرح است:

سؤال: منشأ شکل گیری انجمن حجتیه چه بود؟

۱. انجمن خیریه حجتیه مهدویه که به طور خلاصه به انجمن حجتیه معروف است، یک تشکیلات مذهبی در ایران بود که در سال ۱۳۳۲ شمسی توسط شیخ محمود حلبی تأسیس شد.

۲. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سقوط دولت دکتر محمد مصدق، فضای سیاسی ایران تغییر کرد. بسیاری از گروه‌های مذهبی و سیاسی در این دوره یا سرکوب شدند یا فعالیت خود را محدود کردند.

۳. در چنین فضایی، شیخ محمود حلبی که خود از روحانیون فعال در جریان ملی شدن صنعت نفت و از حامیان سرسخت دکتر مصدق بود، با کنارگذاشتن فعالیتهای سیاسی، تصمیم گرفت بر مسائل عقیدتی تمرکز کند. از آنجا که در آن زمان، بهائیت با سوء استفاده از آموزۀ مهدویت رو به گسترش بود، وی انجمن حجتیه را به منظور مبارزه با این دین خودساخته تأسیس کرد.

۴. این انجمن در شهرهای مختلف ایران کلاس‌های آموزشی ضدبهائی برگزار می‌کرد. به دلیل فعالیتهای چشمگیر ضدبهائی اعضای انجمن، مراجع تقلید حمایت های مالی از آن می‌کردند تا جایی که حضرت امام خمینی (ره) نیز در سال ۱۳۴۹ اجازۀ داد تا مومنان از وجوهات شرعیه به این انجمن کمک کنند.(صحیفۀ امام، ج۲، ص۲۹۹ ـ ۳۰۰) حضرت امام در سال ۱۳۵۰ این اجازه را لغو کرد.

۵. تبصرۀ دو از اساسنامه انجمن حجتیه که بر جدایی دین از سیاست تصریح دارد، چنین می گوید: انجمن به هیچ وجه در امور سیاسی مداخله نخواهد کرد و مسئولیت هرنوع دخالتی را که در زمینه‌های سیاسی از طرف افراد منتسب به انجمن صورت گیرد، به عهده نخواهد گرفت.

۶. بر این اساس، این انجمن، در مبارزات علیه حکومت پهلوی هیچ فعالیتی انجام نداد. حضرت امام دربارۀ انجمن حجتیه کلامی ماندگار دارد: «دیروز حجتیه‏ ای‌ها مبارزه را حرام کرده بودند و در بحبوحه مبارزات تمام تلاش خود را نمودند تا اعتصاب چراغانی نیمه شعبان را به نفع شاه بشکنند، امروز انقلابی ‏تر از انقلابیون شده ‏اند!» (صحیفۀ امام، ج۲۱، ص۲۸۱)

سؤال: عمدۀ فعالیت انجمن حجتیه پیش از انقلاب چه بوده است؟

۱. با توجه به منشأ شکل گیری انجمن حجتیه، دانسته می شود که تمام تلاش این انجمن معطوف به مبارزه با دین خودساختۀ بهائیت بود و انصافاً در این مسیر تلاشی قابل تحسین داشتند. شیخ محمود حلبی چنین گفت: «امروز امام زمان (عج) از کسی جز این خدمت را نمی‌پذیرد و چیزی جز این انتظار ندارد. به خدا قسم! امروز تکلیف شرعی و دینی همۀ ما آن است که با بهائیت مبارزه کنیم».

۲. کتاب «ایقان» از مهمترین کتابهای بهائیان است که به وسیلۀ میرزا حسینعلی نوری (بهاءالله) ـ که پیامبر دروغین دین بهائیت است ـ نوشته شده است. شیخ محمود حلبی با تلاشی تحسین برانگیز و با مطالعۀ دقیق آن، ۱۵۴ غلط ادبی از متن ایقان بیرون آورد و در کتابی به نام «پژوهش جامع دربارۀ ایقان» همراه با نقدهای فراوان دیگر، منتشر ساخت. این کتاب در سه جلد سیصد صفحه ای تنظیم شده بود.

۳. انجمن در هرشهری، دفتری داشت که تحت عنوان بیت ـ بیت امام زمان (عج) ـ شناخته می‌شد. این بیت، مسؤلی داشت و زیر نظر وی سه گروه تدریس، تحقیق و ارشاد فعالیت می‌کردند. گروه نخست به آموزش نیروها در سه مرحلۀ ابتدائی، متوسط و عالی می‌پرداختند.

۴. گروه دوم در پی یافتن افرادی از مسلمانان بودند که تحت تاثیر بهائی‌ها، به این آیین گرویده بودند و گروه سوم، کار ارشاد این افراد را با شیوه‌های خاص خود دنبال می‌کردند. بیشتر افرادی که از بهائیت برمی گشتند، توبه نامه ای می‌نوشتند که متن بسیاری از آن‌ها در یک مجموعه، در کتابخانۀ آستان قدس نگهداری می‌شود.

۵. سخنرانی‌های عمومی نیز در محافلی که بیشتر منازل بود، برگزار شده و از سخنرانان معروف استفاده می‌شد. به طور معمول، در سال روز تولد امام زمان (عج) نیز جشن‌هایی برگزار می‌شد.

سؤال: موضع انجمن حجتیه قبل از انقلاب اسلامی نسبت به قیام حضرت امام خمینی (ره) چه بود؟

۱. اعضای انجمن افرادی انقلابی نبودند و توصیه ای نسبت به همکاری جهت براندازی رژیم شاهنشاهی نداشتند. این ادعا با توجه به تبصرۀ دوم از اساسنامۀ انجمن به دست می آید که اعضای انجمن را از ورود در فعالیتهای سیاسی منع کرده بود.

۲. بالاتر آنکه آنها به نکوهش قیام انقلابیون نیز پرداختند. به نظر می رسد چنانکه برخی اعضای جداشده این انجمن گفته اند، نکوهش آنها از این باب بود که تصور نمی کردند که بتوان با رژیم قدرتمند پهلوی مقابله کرد و این قیام را موجب هدر رفتن بیهودۀ خون مردم می دانستند.

۳. انجمن حجتیه هزاران نیرو برای مقابلۀ فکری با جریان بهائیت تربیت کرده بود، ولی موضع گیری شیخ محمود حلبی ـ رئیس انجمن ـ مانع از حضور جریانی آنها در جریان انقلاب میشد و این امر خوشایند ساواک بود. اساساً باید دانست که انجمن حجتیه برای تداوم فعالیت خود از ساواک مجوز داشت.(سیدحمید روحانی)

۴. در عین حال، با نزدیک شدن به بهمن ۵۷، رویکرد دیگری از انجمن دیده می شود. به گفتۀ برخی نویسندگان ـ مانند حیدر رحیم پور ازغدی ـ شیخ محمود حلبی پس از کشتار مردم در روز هفده شهریور، پیمان عدم دخالت در سیاست را با ساواک شکست و به انجمن فرمان داد که دیگر سکوت در برابر آدم کُشان جایز نیست و با مردم و انقلابیون همکاری کنید.

۵. دربارۀ جشن و چراغانی نیمۀ شعبان سال ۵۷ گزارشات متفاوتی از عملکرد انجمن وجود دارد. حضرت امام (ره) جشن و چراغانی را تحریم کرده بود. به گواهی اسناد ساواک، (گزارش به شماره ۷۴۰۰/ه) شیخ محمود حلبی هم دستور داد انجمنی ها، جشن نیمه شعبان را برگزار نکنند. البته به نظر میرسید که این دستور، مصلحتی و به جهت ترس از عواقب آن بود. علیرغم این دستور، عدۀ اندکی از انجمنی ها در شهرستانها اقدام به برپایی جشن کردند. این قبیل اقدامات موجب شده تا برخی دیگر، بر این باور شوند که آنها با جریان انقلاب در مسئلۀ اعتصاب نسبت به جشن نیمه شعبان همراهی نکرده اند.

سؤال: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، انجمن حجتیه چه برخوردی با انقلاب و حضرت امام خمینی (ره) داشت؟

۱. انجمن حجتیه پس از پیروزی انقلاب، چند اقدام مثبت ـ هر چند در ظاهر ـ در ارتباط خود با انقلاب انجام داد. نخست آنکه به گفتۀ آیت الله خزعلی (ره) ـ که از مدافعان سرسخت انجمن حجتیه در اوایل انقلاب بود ـ شیخ محمود حلبی به امام نامه نوشت و پیروزی انقلاب را تبریک گفت.

۲. دوم آنکه، اعضای انجمن حجتیه پس از انقلاب در سال ۱۳۵۸ با چهار متمم اساسنامه خود را بازسازی کردند که بسیار قابل توجه است. بخشی از آن در سه بند،چنین است:

۳. حمد و سپاس بی کران خداوند منّان را سزا است که انقلاب اسلامی ملت مسلمان ایران را تحت عنایات خاصۀ ولی اعظمش حضرت بقیۀ الله (ارواحنا فداه) و رهبری قائد کبیر انقلاب حضرت آیت الله العظمی خمینی و تأیید و حمایت مراجع عالی قدر ببه پیروزی رسانید، نظام مستبد و ظلم پیشه را سرنگون و نظام جمهوری اسلامی را جایگزین آن ساخت.

۴. انجمن با آرمان تداوم نظام جمهوری اسلامی تا ظهور موفور السرور حضرت بقیۀ الله (ارواحناه فداه) خود را در زمینه های سیاسی و اجتماعی به پیروی از رهنمودهای رهبری عالی قدر انقلاب، موظف دانسته، هر خدمتی را که از عهده اش برآید مجدانه انجام خواهد داد.

۵. افراد انجمن، می توانند به شخصه در هر گونه فعالیت های سیاسی ـ نظامی یا اجتماعی که تحت اشراف یا مورد تأیید مراجع عظام شیعه باشد، شرکت نمایند ... انجمن، مجاهدت خود را در زمینه مبارزه با فرقه گمراه بهائیت در کنار دیگر خدماتش تا از بین رفتن کامل امکانات اجتماعی و اقتصادی و تشکیلاتی بهائیت ادامه می دهد.

۶. جالب آنکه، شیخ محمود حلبی از مشهد کاندیدای مجلس خبرگان قانون اساسی شد و بیش از سیصدهزار رأی آورد، ولی انتخاب نشد.

۷. آنها در پاسخ به هفت پرسش آیت الله جنتی، در نشریۀ انتظار، در پاییز سال ۱۳۶۰، اینگونه پاسخ دادند: انجمن خود را به پاسداری و دفاع از حریم مقدس اسلام و تشیع موظف می داند و معتقد است که با هر گروهی که به حریم پاک جمهوری اسلامی هجوم آورند، می بایست در حد امکان و توان، مقابله و مدافعه شود ... همانطور که رهبر کبیر انقلاب تذکر فرموده اند باید به مبارزه با خطر آمریکای جهان خوار اولویت داد. (نشریۀ انتظار، پاییز ۱۳۶۰)

۸. پس از نطق آتشین حضرت امام خمینی (ره) در مرداد ۱۳۶۲، انجمن حجتیه خود را مخاطب سخنان حضرت امام دانستند و در بیانیه ای رسمی، خود را ملزم به دیدگاه حضرت امام دانسته و تعطیلی تمام مجالس و برنامه های خود را اعلام کردند.