به گزارش سرویس علمی و فرهنگی مرکز خبر حوزه، این عالم ربانی با ذکر روایت پیامبر اسلام(ص) نقل می‌کند.
حضرت رسول (صلى الله عليه و آله و سلم) شخصى را براى گرفتن زكات فرستاد، چون بازگشت برخى از آنچه را كه آورده بود برای خود نگاهداشت، و گفت: اين از شما و اين هم هديهاى است كه به من دادهاند. پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: اگر راست مىگويى چرا در خانه پدر و مادرت ننشستى تا براى تو هديه بياورند؟!
در اينجا چند صورت وجود دارد:
اول - آنكه كسى مالى براى بعضى از برادران (دينى) خود به قصد تأكيد محبت بفرستد. معلوم است كه اين، هديه و حلال است، خواه با اين كار قصد ثواب اخروى و تقرب به خداى تعالى نيز داشته باشد، يا صرفا به قصد اظهار دوستى باشد.
دوم - آنكه مقصود از بذل چيزى گرفتن عوض مالى باشد، مثل اينكه فقيرى براى غنى، و غنى براى فرد غنى ديگر به طمع عوض بيشتر يا مساوى ،هديه فرستد. اين نيز نوعى هديه است و در حقيقت هبه (بخشش) به شرط عوض است، و هرگاه آنچه طمع داشته به او برسد حلال است.
سوم - آنكه مقصود از هديه فرستادن اين باشد كه گيرنده در كار معينى به او كمك كند، مثل كسى كه به سلطان يا صاحب جاه و شوكتى احتياج داشته باشد و به نماينده آنها يا شخص با نفوذى هديه دهد. در اين صورت بايد به آن عمل بنگرد، اگر آن كار حرام است، مانند سعى براى درخواست برقرارى وظيفه و مستمرى حرام يا ظلم به انسانى يا امثال اينها، يا كارى واجب است، مثل دفع ظلم، يا دادن شهادت معينى، يا حكم شرعى كه بر او واجب باشد، و مانند اينها، اين رشوه است و گرفتن آن حرام است.
اگر آن عمل مباح باشد، چنانكه در آن رنج و زحمتى است، به طورى كه اجير كردن كسى بر آن جايز باشد، آنچه گرفته مىشود حلال و به منزله دستمزد است، و اين مانند پولى است كه وكيل قاضى براى دفاع در خصومتى بگيرد، به شرط اينكه از حق تجاوز نكند.
و اگر كارى كه انجام مىدهد زحمتى ندارد، مثل گفتن يك كلمه يا كار كوچكى كه هيچ رنجى ندارد اما سودمند است، بعضى از علما گرفتن هديه را براى آن جايز ندانستهاند، لكن اين فتوا قابل تامل است، زيرا ظاهرا اين عوض گرفتن در صورتى كه كار مشروع باشد و بر او واجب نباشد جايز است.
چهارم - آنكه مقصود او از هديه فرستادن تحصيل محبت باشد، ولكن نه فقط براى جلب دوستى بلكه منظور اين باشد كه به واسطه جاه و مقام او به بعضى از اغراض خود برسد، به طورى كه اگر جاه و مرتبه او نبود براى او هديه نمىفرستاد. اين گونه هديه در ظاهر هديه است اما در واقع رشوه است، و اگر براى مقام اجتماعى وى باشد از قبيل قضاء يا حكومت يا سرپرستى صدقات يا وقف يا مامور گرفتن ماليات و از اين قبيل شغلها كه منصبهاى حكومتى است، ظاهرا دريافت آن حرام است البته در صورتى كه اگر آن سرپرستى و مقام نبود آن هديه به او داده نمىشد، و علت حرمت آن است كه اين رشوهاى است كه به صورت هديه درآمده است.
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: زمانى خواهد آمد كه حرام به عنوان هديه حلال شمرده شود، و كشتار به جاى موعظه جايز پنداشته شود، بى گناه كشته مىشود تا عامه مردم پند گيرند.
و روايت است كه آن حضرت (صلى الله عليه و آله و سلم) شخصى را براى گرفتن زكات فرستاد، چون بازگشت برخى از آنچه را كه آورده بود نگاهداشت، و گفت: اين از شما و اين هم هديهاى است كه به من دادهاند. پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: اگر راست مىگويى چرا در خانه پدر و مادرت ننشستى تا براى تو هديه بياورند!.
بنابر اين شایسته است که هر حاكم (استاندار، فرماندار...) و قاضى و غير آنان از صاحبان مشاغل حكومتى فرض كند كه بدون شغل در خانه پدر و مادرش نشسته است، آنچه در آن حال به او مىدهند اكنون هم اگر بفرستند بگيرد، و آنچه را با گوشه نشينىاش نمىفرستند گرفتنش حرام است.
علم اخلاق اسلامى(گزیده ترجمه کتاب جامع السعادة علامه مولى مهدى نراقى- سید جلال الدین مجتبوی
