این همه اما وقتی ارزش مضاعف می یابد که به خاطر داشته باشیم که ما در مواجهه با استاد دوانی نه تنها به با یک متفکر و اندیشمند تاریخ نگار بلکه با یک مبارز انقلابی تمام عیار روبروئیم.
چه بسیار متفکران بلندمرتبه ای به گاه انقلاب و حرکتهای اصلاحی و مردمی کنج عزلت گزیدند و میدان را از حضور خود خالی کردند اما مرحوم دوانی از آن دسته فضلای مورخی بود که هم از ابتدا در کنار امام امت حضوری جدی و محققانه و اثر گذار داشت. چه آن هنگام که پای اعلامیه ها و تلگرافهای علما را در دفاع از امام تبعید شده و بازداشت گشته ابراز می داشت و چه آنگاه که کتاب نهضت دوماهه روحانیون را می نوشت.
این همه حضور انقلابی در متن و بطن صحنه اما هرگز باعث نشد تا استاد دوانی از عرصه تحقیق و تعلیم و پژوهش خاصه در حوزه تاریخ، غافل بماند و شاهد این تلاش مجاهدت آمیز هم مجموعه کتابهای ارزشمند و کم نظیر ایشان در این حیطه است که چه در شماره و چه در کیفیت متن جایگاهی درخور و بلندمرتبه دارد.
در واقع می توان گفت دو نکته درباره این شخصیت برجسته معاصر ما حائز اهمیت بیشتر است:
یکی وجه علمی و شمایل محققانه و تلاشهای برجسته تاریخ نگارانه ایشان.
و دیگری استفاده بهینه از این تلاشها در جهت مکنویات انقلابی نهضت اسلامی امام و مردم.
تلفیق این دو در واقع کمک کرد تا از استاد دوانی چهره ای علمی و در عین حال عملی در حوزه حضور جان برکفانه فکری و قلمی در عرصه انقلاب و کشور چه پیش از پیروزی نهضت و چه پس از تشکیل حکومت اسلامی شاهد باشیم.
ایشان انسانی اهل فکر و قلم بود. آنهم در حوزه های مختلف، سیاهه آثار ایشان گویای این حقیقت سترگ و شگرف است.
کسی که با بیش از یکصد جلد کتاب تألیفی و تصنیفی و تصحیحی و ترجمه ای توانست یکی از ارزنده ترین و پرافتخارتین کارنامه های علمی را در میان معاصرین از خود برجای گذارد.
مفاخر اسلام (10جلد)، شرح زندگاني استاد كل وحيد بهبهاني (سرآمددانشمندان شيعه در سدة دوازدهم هجري)، شرح زندگاني جلال‌الدين دواني (فيلسوف شهير سدة نهم هجري)، موعودي كه جهان در انتظار اوست. تاريخ اسلام، از آغاز تا هجرت، پيامبر اسلام از نظر دانشمندان شرق و غرب. دانشمندان عامه و مهدي موعود(عج). شرح حال، افكار و آثار آيت‌الله بهبهاني، زندگي زعيم بزرگ عالم تشيع آيت‌الله بروجردي. سيماي جوانان در قرآن و تاريخ. داستان‌هاي اسلامي (2 جلد). داستان‌هاي ما (3 جلد). نظري اجمالي به جنگ‌هاي صدر اسلام. اصول اعتقادي و فروع عملي اسلام اینها تنها بخشی از آثار ارزشمند و تأثیرگذار این رادمرد عرصه علم و عمل است که اینک به عنوان چراغی فرا راه جویندگان حقیقت و مسیری روشن برای طی کردن مسیر فهم و خرد برای نسل امروز و فردا گسترده و فراهم است.
خودش می گوید:
«همه آثارم را دوست دارم، ولي بيشتر كتاب «نهضت روحانيون ايران» در يازده جلد را. هر چند مطالب اين كتابِ من كه بزرگ‌ترين و جامع‌ترين تاريخ انقلاب اسلامي است، توسط انبوه سارقان و افراد بي‌تقوا به سرقت رفته، و در كتاب‌ها و مقالات اين و آن، بدون ذكر مأخذ آمده است!
متأسفانه از دوره ده جلدي «مفاخر اسلام» و حدوده ده، دوازده كتاب ديگرمان پيرامون شرح احوال دانشمندان شيعه نيز، به همين سرنوشت مبتلا شده و آن شخصيت‌ها در «دايرة‌المعارف‌ها» باز بدون ذكر مأخذ، يا با اضافات و تغييراتي آمده است.
دورة مفاخر اسلام شايد جمعاً در چهارده جلد تأليف و چاپ و منتشر شد، كتابي كه اهل علم و نظر گفته‌اند نه در عربي و نه در فارسي تاكنون كسي ننوشته است.»( «افق حوزه».شماره‌هاي 123 و .124 مورخ 10 و 17 مهر 1385)
مردی عالم که حتی داستان هم می نوشت و از اوان جوانی دست به قلم می برد و نوشته های خود را در قالب مقالات و مطالبی ارزشی در مجلات خاطره انگیز آن دوران همچون مکتب اسلام منتشر می ساخت.
آری وقتی تاریخ زندگی پرافتخار و تحسین برانگیز و غبطه آور این مرد بزرگ را ورق می زنیم به صفحات زرین و سبز و سرخی می رسیم که گویای حقیقت فکر و سیره آن روحانی عالم عامل است.
از پژوهش و تحقیق تا همراهی امام در انقلاب و از تألیف و تصنیف آثار سترگی مانند مفاخر اسلام و نهضت انقلابی روحانیت در ایران تا دهها و صدها دست‌نوشته عزیز و ارزشمند و ماندگار و جاودانه دیگر.
روحش شاد و یادش گرامی و راهش پر رهرو باد!
