سالروز فرخنده میلاد شکافنده علوم، حضرت امام محمدباقر (ع) در نخستین روز ماه رجب فرصت مناسبی است تا در ایامی که به خلق حماسه سیاسی نزدیک می‌شویم، از دریای بیکران علم آن امام همام در عرصه سیاست، شاخصه‌های کارگزار اصلح را جرعه نوش‌ باشیم.

متن گفتگوی خبرنگار خبرگزاری حوزه با حجت‌الاسلام‌ و المسلمین بهرام دلیر نقده‌ای در پی می‌آید.

*هم اندیشی ائمه معصومین علیهم السلام در اندیشه سیاسی

اندیشه امام باقر علیه السلام جدا از اندیشه امامت نیست و همانطور که در روایت آمده است «  أولنا محمد، و أوسطنا محمد و آخرنا محمد...؛ إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج‏2، ص: 203»ائمه از نظر سیاسی و حکومت‌داری صاحب یک فکر سیاسی اند، اما مواضع سیاسی ایشان بنا بر مقتضیات زمان متفاوت است ، یکی پادگان به پادگان در تبعید بود و یکی در زندان بود و دیگری هم دست به شمشیر برده بود ، اینها همه به اقتضائات زمانه بر می گردد، نه به تفاوت  اندیشه سیاسی آن بزرگواران.

حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام که در سال 61 هجری زندگی می کنند، تنها راه دفاع از اندیشه ناب اسلامی و حقایق وحیانی را قیام علیه حکومت جور اموی و تقدیم جان عزیز را تشخیص می دهند و امام سجاد علیه السلام به اسارت می رود.

هنگامی که نوبت به امام باقر علیه السلام می رسد، بزرگترین شاگردان عالم اسلام و تشیع  را تربیت می کند چرا که فضا فضای علم است، امامت آن حضرت در دوره‌ای بودکه بنی امیه در حال فرو ریختن و بنی العباس در حال شکل گیری بود و حضرت از این فضا استفاده نمودند و به نشر علوم وحیانی پرداختند و برای ما درس است تا بدانیم که اسلام بر علم بنا شده است.

*شفافیت و صداقت

اندیشه سیاسی امام باقر علیه السلام و ائمه معصومین علیهم السلام دارای شاخصه‌هایی که اولین آن شفافیت است، در اندیشه سیاسی امام باقر علیه السلام، هیچگاه «صداقت» در مقابل مصلحت اندیشی های کذایی ذبح نمی شود .

ائمه‌(ع) صادق بودند و رهایی را در راستگویی می دانستند ، اما اگر به دنیاب کنونی سیاست نگاهی  داشته باشیم دروغ در اندیشه سیاسی غرب و شرق نهادینه شده است، می بینیم که دولتی به ملتش دروغ می گوید و یا با ملتش وارونه سخن می گوید و آمار دروغین می دهد و...

*شایسته سالاری

شاخصه دوم اندیشه سیاسی اهل‌بیت (ع) شایسته سالاری است،‌در حکومت امیر المومنین‌(ع) و فقه سیاسی امام باقر علیه السلام شایسته سالاری، یک شاخص است ، درست است که حکومت به دست امام باقر و امام صادق علیهما السلام نرسید، اما سیره و کلمات این دو امام همام این حقیقت را روشن می کند، امام علیه السلام در آن برهه زمانی چقدر به دنبال دانش افزایی و معرفت افزایی است ، «باقر العلوم» ، «باقر السیاسه» هم بودند، شکافنده تمام علوم است، اگر اندیشه امام‌(ع)  را در کلمات و سیره عملی ایشان واکاوی کنیم کاملا مشخص است که حضرت در رویکرد سیاسی خود اهل صداقت و شفاف سازی و اندیشه محوری  است.

* سلامت اخلاقی  و پاکی  در کارگزاران

در نگاه سیاسی امام باقر علیه السلام کارگزاران حکومت باید پاک باشند و با ناپاکی بر سر حاکمیت و کرسی و اریکه قدرت نباید تکیه کنند، لذا در دانش سیاسی یا فلسفه سیاسی امام باقر علیه السلام   شفافیت و صداقت بین دولت و ملت توصیه شده است.

در روایات مرجعیت دینی، نیز به پاکان می رسد «فَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ، حَافِظاً لِدِينِهِ، مُخَالِفاً لِهَوَاهُ، مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ؛وسائل الشيعة، ج‏27، ص: 131.»

 در فقه سیاسی امام باقر علیه السلام  کسی که به مرجعیت می رسد که در درجه اول پاک دامن باشد و اگر بخواهیم با نگاه فلسفی به این موضوع نگاهی کنیم باید گفت:" فاقد شی معطی شی نمی شود»، سردمدارانی که از پاکی حظی نبره اند، نمی توانند ملت را به پاکی برسانند، سردمداری می تواند ملت را پاک کند و اخلاق را به ارمغان بیاورد و فضائل اخلاقی را حاکم کند که خود آراسته به فضائل اخلاقی باشد .

اگر در یک کلمه بخواهیم بگوییم شاه‌بیت اندیشه سیاسی امام باقر علیه السلام چیست ؟باید  گفت؛ «اخلاق» وقتی جد بزرگوارش از فلسفه بعثت می گوید؛  او که بزرگترین انبیاء و خاتم رسل است انگیزه و فلسفه بعثت را تکمیل مکارم اخلاقی معرفی می کند « إنما بعثت لأتمم مكارم الأخلاق،    بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏16، ص: 210»

در اندیشه سیاسی امام باقر علیه السلام سیاست با معنویت و اخلاق پیوند خورده است ، لذا نگاه امام باقر علیه السلام به مقوله  قدرت نگاه خاصی است که متفاوت با معنا و مفهوم قدرت در نگاه هابز و وبر و... می باشد ، بلکه قدرت یکی از اسما حسنی پرودگار عالم است. در این اندیشه سیاسی پیامبر مبعوث شده است تا مکارم اخلاق را به اتمام برساند، ممکن است انسان توانایی ساخت  موشک های قاره پیما را داشته باشد یا بتواند مسافری را به فضا برساند، اما اگر تمام  روانشناسان و دانشمندان علوم تربیتی جمع شوند تا  مانند بلال حبشی ها ، مقدادها و سلمان فارسی ها و  یکی از شاگردان امام باقر علیه السلام را تربیت کنند ناتوان هستند .

*حفظ کرامت انسانی

اندیشه سیاسی امام باقر اندیشه اخلاقی و معنوی جایگاه ویژه ای دارد و حافظ کرامت انسانی است ، دین آمده است که انسان را کرامت دهد « وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني‏ آدَمَ ، اسراء 70 »  در اندیشه سیاسی حضرت نه فقط شیعه بلکه  انسان کرامت دارد ، لذا در حکومت علوی، یهودی هم در امنیت است ، اقلیت های مذهبی هم در امنیت هستند ، در نگاه حکومتی امام باقر علیه السلام انسان حق حیات و تنفس دارد و باید کرامت او حفظ شود ،در اندیشه امام باقر علیه السلام نباید بخاطر سلایق شخصی با معاش مردم بازی کرد.

*لزوم توجه به اندیشه و فقه سیاسی امام باقر علیه السلام

  امام باقر علیه السلام بزرگترین اندیشمند در سراسر عالم است ، متاسفانه  در مجامع دانشگاهی و علمی به  اندیشه سیاسی بلوک شرق و غرب سری می زنیم و اندیشه سیاسی هابز و ... را می خوانیم، اما دریغ از اینکه وسائل الشیعه را در مقابل خود بگذاریم و اندیشه سیاسی امام باقر و سایر ائمه(ع) را مورد مذاکره و مباحثه قرار دهیم .

 من به عنوان یک طلبه که بیش از بیست سال است به تدریس مشغول هستم و به عنوان کسی که دکترای علوم سیاسی دارد عرض می کنم ناب‌ترین اندیشه ها اندیشه امام باقر علیه السلام و ائمه معصومین‌(ع) است .

در اندیشه امامت و ولایت انسان احترام دارد ، عالم احترام دارد عالم محترم است ، عالم کرامت دارد کسانی که از شایسته سالاری بحث می کنند بدانند که قبل از ایشان امام باقر علیه السلام دارای این اندیشه های بلند بوده است .

*تعریف شیعه از سیاست

سیاست در نگاه اندیشمندان مسلمان با استفاده از روایات و سیره معصومین‌(ع) به مهندسی اجتماعی معرفی شده است ،ابو نصر فارابی، علم سیاست را شریف‌ترین علمها می داند ، اما در اندیشه سیاسی امام باقر علیه السلام  سیاست یعنی ، اعمال مدیریت صاحبان قدرت نسبت به ملت تا ملت را با هدایت نه با قدرت به بندگی پرودگار عالم نزدیک کنند ،یعنی اسباب آن را فراهم کنند تا ملت قرب حق پیدا کنند و این کلید واژه اصلی فقه سیاسی امام باقر علیه اسلام است این اندیشه را ملاصدرا نیز در «شواهد الربوبیه» بیان می کند و حتی می گوید، فلسفه ای که در خدمت شریعت نباشد فلسفه نیست.

و می گوید سیاست ظاهر قصه و پوسته است، اما آنچه در باطن آن است، «شریعت» است و همه اینها برگرفته از اندیشه ائمه معصومین علیهم السلام است.

برخی اندیشه های سیاسی دروغ را ترویج می‌دهند، اما در اندیشه سیاسی امام باقر علیه السلام دروغ، کلید همه شرهاست و تمام بحرانهای سیاسی و اجتماعی از نگاه امام باقر‌(ع) ناشی از دروغ ها و رذایل اخلاقی است، لذا در نگاه امام باقر علیه السلام، سیاست یعنی احیا شریعت و رساندن دست ملت به دست حق و زمینه سازی عبودیت است.

*لزوم خردمداری و عقلانیت صاحبان قدرت

در حدیث است کسی که می خواهد یک نفر را اداره کند، باید به انداره ده نفر عقل داشته باشد . اگر کسی بخواهد 40 نفر را اداره کند باید به اندازه 400 نفر عقل داشته باشد، لذا کسی که در راس هرم قدرت است، باید عاقل ترین و خردمندترین افراد باشد، بخصوص در ریاست جمهوری، عقلانیت است که شوکت و عزت یک ملت را به ارمغان می آورد ، باید کسی به قدرت برسد که توانمندی نرم افزاری بالایی داشته باشد، توانمندی فیزیکی و جوانگرایی در بحث قدرت زیاد مهم نیست و ای کاش این قدر که به توانمندی فیزیکی تاکید می شود به عقلانیت و توامندی نرم افزاری و عقلانیت و خردمندی نیز تاکید می شد ، شیعه مظهر عقلانیت و خردمندی است لذا در بحث انتخابات در معیارهایی که ارائه می شود به اخلاق و خردمداری و تخصص نیز توجه شود .