حجت‌الاسلام والمسلمین شجاعی از شاگردان و پرورش یافتگان مکتب مرحوم آیت الله فلسفی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه درتهران به تبیین مولفه های فرهنگ وچگونگی تحقق عینی آن درجامعه پرداخت.
فرهنگ در آموزه های اسلامی از چه جایگاه و منزلتی برخوردار است؟
بحث فرهنگ در منابع اسلامی از دقیق ترین و رساترین حوزه هاست. هم چنان که اولین آیه نازل یافته بر پیامبر گرامی اسلام اشاره به پایه های فرهنگ دارد. آیه های آغازین سوره علق تشریح و تبین فرهنگ از نگاه اسلام است: بسم الله الرحمن الرحيم اقرأ باسم ربك الذي خلق. خلق الإنسان من علق. اقرأ و ربك الأكرم. الذي علم بالقلم. علم الإنسان ما لم يعلم. اقرأ، پایه خواندن؛ قلم، الذي علم بالقلم، پایه قلم و نوشتار و علم الإنسان ما لم يعلم، پایه فهمیدن فرهنگ است. در هر جامعه ای اگر فرهنگِ درستِ علمی، اخلاقی و انسانی حاکم باشد جامعه سعادتمند می شود. فرهنگ اسلامی به عنوان یک فرهنگ ناب آسمانی و معنوی است که رسول الله به وسیله وحی دریافت و در اختیار مردم قرار می دادند.روزی حضرت محمد (ص) دیدند مردم اطراف فردی در بازار جمع شدند. از اصحاب پرسیدند چه خبر است؟ گفتند: فردی است با تسلط بر فرهنگ دوران جاهلیت. حضرت فرمودند فرهنگ جاهلی به چه سود می آید و اگر نمیدانست هم فرقی نمی کرد. از این سخن دریافت میشود باید فرهنگ درست را ترویج کرد.
فرهنگ از چه مولفه ها و حوزه هایی شکل یافته؟
فرهنگ دو مولفه دارد: اعتقادی و اخلاقی. اعتقادی یعنی شناخت خدا و تمکین نهادن به دستورات او. اخلاقی یعنی رفتاری که حکایت از اعتقاد عملی به توحید و معاد و عدل دارد. در اینجا عدل یعنی دوری از افراط و تفریط.
چنین فرهنگی چگونه قابلیت تحقق عینی در جامعه دارد؟
نخست باید از خانواده آغاز کرد. فرزند از رفتار و گفتار والدینش و سایر اعضای خانواده می آموزد. در مرتبه بعد، تربیت بر عهده فرهنگ و محیط اجتماعی فرد است. باید دانست که اسلام، تربیت را مهمتر از آموزش میداند. سوره مبارکه آل عمران آیه ۱۶۴ میفرماید: «وَيُزَكّيهِم وَيُعَلِّمُهُمُ الكِتابَ وَالحِكمَةَ». یعنی اول، پرورش و بعد، آموزش. حال اینکه در جامعه ما برعکس است. اگر فرد خوب آموزش ببیند، اما درست تربیت نشود، شاید بشود مصداق این شعر که: چو دزدی با چراغ آید گزیده‌تر برد کالا. گویندگان باید مبتنی بر منابع الهی مردم را به سوی فرهنگ دقیق اسلامی رهنمون شوند.
مسئولان چه نقشی در تحقق فرهنگ راستین اسلامی دارند؟
رفتار مسئولان می تواند سازنده و مخرب باشد، چرا که چشم مردم به فتار و گفتار مسئولانشان است. اگر مسئولی دروغ بگوید، مردم نیز دروغ می گویند و برعکس. البته گفتیم که مهمترین نقش را خانواده دارد و فرد نیز اختیار و خرد دارد؛ با این وجود عملکرد مسئولان در همه حوزه ها خاصه فرهنگ، بر رفتار و نگرش مردم تأثیرگذار است.
*عملکرد مسئولان را در حوزه فرهنگی چگونه می بینید؟
در رأس مسئولان مقام معظم رهبری قرار دارند که مظهر تقوا، شجاعت، حریت، پاکدامنی، کرامت، سرعت فکر وصفای باطن هستند. مردم هم به دلیل اقتدای به ایشان است که در صحنه های مختلف انقلاب حضور چشم گیری دارند. وجود رهبری با نگاه فرهنگی گسترده و اولویت قایل شدن برای حوزه فرهنگ در اداره و مدیریت یک جامعه، بسیار برای کشور ارزشمند است. به حق، ایشان در همه حوزه ها از جمله فرهنگ، الگویی مناسب برای مردم و مسئولان هستند.
مسئولان باید مراقب عملکرد خود و حوزه های فرهنگی جامعه باشند. البته در هر جامعه ای در طول تاریخ، خوب و بد بوده است. چه بسا خوبان بر بدان می چربند و برعکس. آنچه در این میان مهم است کیفیت عملکرد فرهنگی مسئولان است. حاکمان باید مواظب اطراف خود باشند. اروپای نابکار به دلیل تأثیرپذیری از افرادمنحرف است که دفاع از رفتار غیر عقلی و غیر انسانی هم جنس بازی را نشانه حمایت از حقوق بشر میداند. در آنجا فرهنگ، دچار مشکل است.
* دلایل نامگذاری امسال به عنوان اقتصاد و فرهنگ ازسوی رهبری چه بود؟
اهمیت فرهنگ در این شعار، بسیار بیشتر از اقتصاد است، زیرا فرهنگ زیربنای اقتصاد و سیاست است. برای تحقق یک اقتصاد موفق باید فرهنگ مناسبی داشت. مثلاً فرهنگ ساده زیستی و فرهنگِ سبک زندگی اسلامی. خداوند وقتی بخواهد به مردمی اجر دهد فهم درست از دین به آنان میدهد؛ چنین فهمی همان فرهنگ است. مقام معظم رهبری نیز به دلیل جایگاه بسیار مهم و کلیدی فرهنگ چنین نامی را انتخاب کردند. در این میان باید متوجه رفتارهای اقتصادی نامناسب برخی افراد بود؛ آنانی که در مشکلات اقتصادی مسئول بودند؛ مال مردم را دزدیدند و به خارج بردند. همه باید مردم را به سوی فرهنگ اصیل دینی و تبعیت از منابع آسمانی اسلام تشویق و ترغیب کنند.
