خبرگزاری حوزه/ امام خميني در حوزه علميه قم و نجف، روشي متمايز از ديگران برگزيد. او كه در سوابق تحصيلي و تدريسي، چه بسا از برخي بزرگان معاصر خويش هم ناشناخته‏تر بود، به يكباره علَمي برافراشت كه تا فتح كرسي عزّت و زعامت شيعه پيش رفت. امام چه وي‍ژگي‏هايي داشت؟ آيا علميّت و شيوه اجتهاد وي، چنين پيامدي داشت يا فهم او از روح دين يا زمان شناسي و آگاهي عميق وي از تحولات عصر خويش، سبب چنين موفقيتي براي وي شد؟

اعلميّت و اجتهاد

تشكيل حكومت اسلامي پس از پيروزي انقلاب و تصدي مديريت كلان توسط فقه شيعه، سؤالات و چالش‏هاي فراواني پيش روي شيوه تفقّه كنوني نهاد و پس از آن بود كه امام نيز در پيام منشور روحانيت، بر نارسايي اجتهاد رايج براي اداره اجتماع، صحه گذاشت و فرمود: «روحانيت تا در همه مسائل و مشكلات، حضور فعّال نداشته باشد، نمي‏تواند درك كند كه اجتهاد مصطلح، براي اداره جامعه كافي نيست». با وجود شكل‏گيري برخي حركت‏هاي علمي و نظريات نوين در قم،‌ تا تأسيس سبكي تكامل‏يافته در اجتهاد كه پاسخ‏گوي نيازهاي کنوني جامعه باشد، فاصله بسياري است. بنابراين، امام را از اين ديدگاه، مي‏توان عامل ايجاد شرايطي دانست كه به مكتبي جديد در فقاهت شيعه، ختم خواهد شد.

فهم روح دين

وقتي به سخنان امام و سيره حكومتي وي مراجعه مي‏كنيم،‌ نوع برداشت‏هاي وي از مقاصد شريعت و اولويت‏هاي شارع مقدس، مثال‏زدني و كم‏نظير است؛ مانند تأكيد بر عدالت‏خواهي و ظلم‏ستيزي که در کلمات امام، فراوان به چشم مي‏خورد. شايد تمامي فقها و بزرگان حوزه نيز همانند امام راحل نسبت به آيات و روايات و سيره عملي معصومين عليهم‏السلام درباره جهاد و امر به معروف و نهي از منکر و ساير امور اجتماعي و سياسي آگاهي داشته اند؛ اما هيچ يک مانند امام اين امور را در متن جامعه ارائه نکردند.

شايد اين خلأ تا حد زيادي، ناشي از شرايط زمان و تسلط حكومت‌هاي ظالم وقت بود كه هيچ‏گاه در مسائل مربوط به حكومت، نظر فقها را نمي‏خواستند و جز در مقاطع محدودي، اجازه مداخله به ايشان نمي‌دادند و اين سنت تاريخي به‏تدريج، به تركيبي جديد از نظام اولويت موضوعات در آثار فقها انجاميد و بر نوع نگرش فقيهان معاصر نيز تأثيري شگرف گذاشت و از اين طريق، كم‏كم پرداختن به مسائل فردي و عبادي و فاصله‏گيري از مباحث اجتماعي و حكومتي به رويه‏اي پذيرفته شده در بين علما تبديل شده بود.

زمان‏شناسي و آگاهي از تحوّلات زمانه

آن‏چه در بين بخشي از مجامع حوزوي ما در طول تاريخ به عنوان يك آسيب مؤثّر جلوه كرده و پيامدهاي تلخي را هم به دنبال داشته، ناآگاهي از جريانات سياسي و اجتماعي و فقدان فراست و تيزبيني در اين‏گونه مسائل بوده است.

امام از همان دوران جواني سعي در شناخت دقيق حوادث سياسي زمان خويش داشت و براي استماع مذاكرات مجلس شوراي ملي، از قم به بهارستان مي‏رفت و با مرحوم مدرس و كاشاني ملاقات و گفت‏وگو مي‏كرد و روزنامه‏ها را با دقت از نظر مي‏گذرانيد؛ موضوعي در حوزه‏هاي علميه آن وقت، رايج نبود و کاري عبث تلقي مي‏شد. وي از همان ابتداي جواني با جريانات سياسي مختلف و پشتيبانان غربي آنها و نقاط ضعف و قوت حركت‏هاي اصلاحي و انقلابي مختلف، آشنا شد و اين تيزبيني و جريان‏شناسي، آن‏گاه كه با فهم عميق از اهداف شريعت تلفيق مي‏شد، مواضعي را به‏دنبال داشت كه براي بسياري از تحصيل‏كردگان حوزه‏هاي علميه، تازگي داشت. بنابراين، شناخت زمان را نيز مي‏توان يکي از وجوه تمايز امام نسبت به ديگر بزرگان حوزه دانست.

شخصيت اخلاقي

پيشبرد يك نهضت اجتماعي، آن هم در سطحي وسيع و ماندگار، نيازمند رهبراني با روحيات ايثارگرانه، شجاعانه و خالصانه است. امام هر قدر هم كه بصيرت به خرج مي‏داد و از فهم دين كمك مي گرفت، تا وقتي اخلاص و شجاعت را در وجود خويش فراهم نياورده بود، امكان ايجاد چنين تحولي وجود نداشت.

امام، ضمن بهره‏مندي از اخلاصي مثال‏زدني، از شجاعتي شگفت‏آور نيز برخوردار بود و بي‏توجه به تكاليف شرعي، بركنار نمي‏نشست و به رهنمودها و توصيه‌هاي كلي، اكتفا نمي‏كرد؛ بلكه كوله‏بار مبارزه را بر دوش مي نهاد و به وسط ميدان مي‏آمد و تمام هزينه‏هاي آن را نيز مي‏پرداخت و اگر لازم بود، از جان و مال خويش مي‏گذشت و حتي آبرو و شأن خود را نيز در معرض ذبح قرار مي‏داد. هنگامي كه بعضي، درب خانه‏هاي خويش را از ترس حملات گارد رژيم بر مردم بي‏پناه مي‏بستند و از اظهارنظر پيرامون مسائل سياسي به دليل بخش‏نامه‏هاي ساواك، پرهيز مي‌كردند و مدارا با رژيم را ابزاري براي حفظ جايگاه مذهبي خويش مي‌ديدند و تحقق مفاهيم عدالت‌خواهانه قرآني و روايي را به زمان ظهور ارجاع مي‏دادند و به طور کلي امور حكومتي و سياسي را وظيفه خود نمي‏دانستند، امام، پيش گام در عرصه مبارزه شد و تمام تبعاتش را نيز به جان خريد و البته سنت الهي بر اين بود كه به اوج عزّت نيز دست يابد.

منبع: ویژه نامه پرسمان(امام خمینی، شاخص انقلاب)