به گزارش خبرگزاری «حوزه» حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد در اجلاس فصلانه مدیران استانی حوزه‌های علمیه خواهران که در مجتمع نرجس خاتون(س) در جوار مسجد مقدس جمکران برگزار شد، با طرح این سؤال که جامعه امروزی چه مواجهه‌ای با دین دارد، افزود: نگاه انسان به عرصه‌های مختلف حیات، نگاه فراغتی است حتی در عرصه دین؛ یعنی فرد دین را به عنوان یک مسئولیت و تعهد انتخاب نمی‌کند، البته این مطلق نیست و همیشه آدم‌هایی هستند که تدین مخلصانه دارند.
وی در ادامه افزود: در این جامعه بخش‌هایی از دین مورد التفات جوانان ما قرار می‌گیرد که لذت بخش باشد در آن باشد. این فضا به وجود آمده که انتظار من از دین چیست و دین چه کمکی به من می‌کند. فرد استهلاک قوای خود را با دین جبران می‌کند و از خدا انتظار حمایت داشته و کاری را انجام می‌دهد که برای وی اعتماد به نفس بیاورد، لذا به دنبال این نیست که بداند دین از او چه انتظاری دارد. بنابراین باید حواس‌مان باشد در مواجه با افرادی که دین را به مثابه امری فراغت می‌بینند، چگونه عمل کنیم.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده با اشاره به این نکته که عدم فهم تحولات اجتماع بشری باعث مشکلات عدیده‌ای در مواجهه با مردم در عرصه‌های علمی و فرهنگی است، گفت: مقداری از این تحولات متاثر از کلیت جامعه جهانی و مقداری هم خاص منطقه و وجه ایرانی آن است. جامعه ایرانی از گذشته دور جامعه‌ای احساساتی است. دکتر ستاری در یکی از کتاب‌هایش به نقل از هرودُت آورده، هیچ ملتی مانند ایرانیان این قدر زود عادات بیگانه را تقلید نمی‌کنند.
سرعت شیوع مد به صورت کلی آن، در جامعه ما خیلی بیشتر از جوامع دیگر است
وی افزود: فرهنگ مذهبی‌مان هم به این احساسات دامن زده. در جامعه‌ای که احساسات بالا باشد، حس رقابت هم بالاست. یا با رفتارهای دیگران مقابله می‌کنیم یا تقلید، لذا سرعت گسترش مد به صورت کلی آن، در جامعه ما خیلی بیشتر از جوامع دیگر است.
حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد با طرح این سؤال که تحولات جهانی که در جامعه ما رنگ و بوی ایرانی هم می‌گیرد چه تحولاتی است، ابراز داشت: از دهه 1960به بعد، دنیا در حوزه اجتماعی و نه علمی، وارد عصر پست‌مدرن شده و عصر ارتباطات و اطلاعات با شیوع تلویزیون و ماهواره و اینترنت شتاب گرفته است. کتاب سه جلدی کاستلز به نام «عصر اطلاعات ظهور جامعه‌ی شبکه‌ای»، ویژگی‌هایی برای جامعه شبکه‌ای ذکر می‌کند.
وی ادامه داد: در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی شخصی به نام "مارکس وبر" کتابی با عنوان «اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری» نوشته. این کتاب از جامعه سرمایه‌داری دفاع می‌کند و می‌گوید اگر ما می‌خواهیم سرمایه‌داری در کشورمان رشد پیدا کند باید تولید بیشتر شده و مصرف کمتر. منطق این است که ما باید اخلاق صرفه‌جویی را در شهروندان‌مان تقویت نموده و کار و تولید را افزایش دهیم. مارکس در قرن نوزدهم وقتی می‌خواهد تحولات اجتماعی جامعه را بفهمد از مفهوم طبقه و سلطه استفاده می‌کند. طبقه کارفرما و طبقه کارگر و نزاع بین این دو طبقه است که تحولات اجتماعی را شکل می‌دهد. تقریبا از دهه 1950به بعد که این منطق وارونه شده است و می‌گویند ما با این تحلیل نمی‌توانیم تحولات اجتماعی‌مان را بفهمیم.
در جامعه مصرفی، مصرف به یک پز تبدیل می‌شود
حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد تصریح کرد: در این عصر که سرمایه‌داری با مشکل مواجه شده، باید مصرف افزایش پیدا کند و برای این افزایش، بایستی اخلاق مردم متحول شود، به‌گونه‌ای که با مصرف همسو شود. مصرف یعنی هر فعالیتی که شما انجام داده و خود را با آن نشان می‌دهید. طرز نشستن و لباس پوشیدن و روش زندگی به نوعی مصرف نام نهاده می‌شود. در جوامع جدید انسان‌ها با مصرف علم، اقتصاد و فرهنگ اجتماعی‌شان، خود را نشان می‌دهند. در واقع هویت‌نمایی می‌کنند. در جامعه مصرفی، مصرف به یک پز تبدیل می‌شود.
انسان امروز احساسات را کمتر از عقل نمی‌داند و آن را بر جریان عقلانیت غلبه می‌دهد
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده گفت: یکی دیگر از تحولاتی که در جامعه، در حال رخ دادن است، بحث لحظه‌ای شدن است؛ یعنی آینده‌نگری و برنامه‌ریزی جای خود را به کیف در زمان حال می‌دهد. نگاه‌های آینده‌نگرانه به سمت نگاه‌های لحظه‌ای می‌رود. شعار «فکر نکن و تجربه کن» برای انسان این عرصه است که رسانه‌ای شده؛ یعنی تاثیر رسانه‌ها بر زندگی مردم به‌گونه‌ای است که این‌ها را احساسی و لحظه‌ای بار می‌آورد.
نگاه پست مدرن در این عصر به قائل شدن برابری زن و مرد می‌انجامد
این پژوهشگر عرصه زن و خانواده با اشاره به تفاوت‌های زن و مرد از دیدگاه علامه طباطبایی(ره) در المیزان تصریح کرد: علامه طباطبایی(ره) می‌گوید احساسات و عواطف جزء لازم زندگی است، عقل هم لازم است. احساسات و عواطف باید در خدمت مدیریت عقل باشد. در مناصبی که اختلال در عقلانیت اختلال اساسی ایجاد می‌کند مثل قضاوت و حاکمیت نوبت به احساس نمی‌رسد و نباید زن وارد این عرصه‌ها شود. اما "کلبرگ" که در فضای فلسفه اخلاق کار کرده و مراتب رشد اخلاقی را 6 پله ترسیم می‌کند، می‌گوید در پله آخر زن‌ها جایگاه ندارند؛ یعنی انجام فعل اخلاقی به دلیل این‌که عادلانه است، فقط تعداد کمی از مردها به آن می‌رسند. بنابراین منزلت اخلاقی زن‌ها دون‌تر از مردهاست. این حرف‌ها به دست "گیلیگان" که یک زن فمینیست است می‌رسد و می‌گوید این‌طور نیست. درست است که قضاوت‌های اخلاقی مرد بیشتر مبتنی بر عدالت است و قضاوت‌های اخلاقی زنان و دختران بیشتر مبتنی بر مراقبت و حس مادرانه است، اما چه کسی گفته است که عقل از این حس مراقبت مهم‌تر است؛ مقصود او این است که اصلا فلسفه اخلاق که کلیدواژه اصلی‌اش عقل هست، مردانه بوده و ما باید دنبال فلسفه اخلاقی بگردیم که کلیدواژه‌های زنانه داشته باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد در ادامه اظهار داشت: ما با چنین نسلی مواجه هستیم که به شدت احساسی و شکننده است و خیلی از علمای ما حواس‌شان نیست و با نسل جوان ما مواجهه عقلانی می‌کنند، البته این اشتباه است. باید در قدم اول مدیریت روانی داشته باشیم و احساسات آن‌ها را مدیریت کنیم. باید جامعه را فهمید و دانست چه عواملی این جامعه را تحریک می‌کند. فضای احساسی به سرعت جریان‌سازی می‌کند و اگر روحانیت نتواند با بدنه اجتماع اتصال احساسی و روانی برقرار کند، از تحولات اجتماعی عقب می‌ماند و از جامعه حذف می‌شود.
لحظه‌ای شدن و فردی و سلیقه‌ای نگاه کردن به همه چیز از ویژگی‌های انسان امروز شده است
وی با بیان این نکته که یکی از ویژگی‌های انسان حاضر این است که اصطلاحا هویت چهل‌تکه پیدا کرده، خاطرنشان کرد: در جامعه کنونی فرد از عوالم معنایی متفاوت و متضادی عناصری را جذب می‌کند و کنار هم می‌گذارد، بدون این‌که احساس تنافر کند. مسجد می‌رود، ماهواره هم نگاه می‌کند! نماز می‌خواند، شراب هم می‌خورد! از ویژگی‌های مهمی که این‌ها تعریف می‌کنند سیالیت است؛ یعنی عدم ثبات. عدم ثبات به این معناست که برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها و خود شخصیت فرد هیچ ثباتی ندارد. کاملا سیال شده است.
عدم قطعیت‌ها به حدی زیاد شده است که فرد نمی‌تواند برای فردایش برنامه‌ریزی کند
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده افزود: "باومن" کتابی نوشته به نام «عشق سیال» که در آن به نکته‌ای اشاره می‌کند که چند سالی است در بین جوانان ما و جوانان دانشگاهی رواج پیدا کرده است. در گذشته پدیده عشق به ثبات گره خورده بود؛ یعنی دو نفر چه به وجه شرعی و یا چه به وجه غیرشرعی، وقتی عاشق هم می‌شدند، پیش فرض این بود که این پاره‌ای از وجود من است و من تا آخر عمر با او خواهم بود. عشق در وضعیت پست‌مدرن این گونه نیست. عدم قطعیت‌ها به حدی زیاد شده که طرف نمی‌تواند برای فردایش برنامه‌ریزی کند. لحظه‌ای وارد رابطه می‌شود. تعهد در عشق‌های کنونی معنایی ندارد و حتی دست و پا گیر است.
این پژوهشگر حوزه زن و خانواده فردی شدن را هم از مختصات انسان امروز شمرد و گفت: "آنتونی میشل" در یکی از کتاب‌هایش می‌گوید امروز جوانان اروپایی به قانون‌گذار اجازه نمی‌دهند قوانینی وضع کند که شادکامی‌های فردی افراد را محدود کند؛ یعنی قانون‌گذاری باید در خدمت کیف فردی من قرار گرفته، نه این‌که محدودیت ایجاد کند. در این فضای فردی شده زندگی خانوادگی تا زمانی تحمل می‌شود که به کیف فردی من لطمه‌ای نزند.
هر چه وارد جامعه جدید می‌شویم در فضای شبکه‌ای پیش می‌رویم و اقتدار هرمی کم اهمیت می‌شود
وی ادامه داد: در این وضعیت جدید وارد فضایی می‌شویم که مرجعیت‌های سنتی در آن از بین رفته است. در جامعه سنتی مرسوم این‌گونه است که مرجعیت برای حکام و روحانیون است. در جوامع مدرن این مرجعیت به طبقه جدیدی به نام روشنفکران منتقل می‌شود. در فضای پست مدرن از اهمیت همه این‌ها کم می‌شود. مرجعیت‌ها به طیف‌های مختلف مثل گروه خوانندگان و بازیگران و شعبده‌بازها و ... تعلق می‌گیرد و سخیف می‌شود. هر چه وارد جامعه جدید می‌شویم در فضای شبکه‌ای پیش می‌رویم و اقتدار هرمی کم اهمیت می‌شود. این مسئله در جامعه ما و حتی در حوزه ما هم دارد اتفاق می‌افتد.
مبادا در آن‌جا که انعطاف‌بردار است، به طور صلب رفتار کنیم
وی با بیان این نکته که بسیاری از مقاومت‌هایی که در جامعه رخ می‌دهد، مقاومت اجتماعی است، نه سیاسی، ابراز داشت: وقتی ما با یک جامعه متحول روبه‌رو هستیم در جاهایی که امکان تحول وجود دارد، باید متحول شویم. در قدم اول باید مناطق صلب دینی را از مناطق انعطاف‌پذیر دینی تفکیک کنیم. مبادا در آن‌جا که انعطاف‌بردار است، به طور صلب رفتار کنیم. اگر در محدوده‌هایی از سبک زندگی قابلیت تحول داریم، نباید فشار بیاوریم و انتظارات‌مان از جامعه بالاتر از شرع باشد.
اگر می‌خواهیم تاثیرگذاری داشته باشیم رویکردمان باید رویکرد همدلانه باشد
حجت‌الاسلام و المسلمین زیبایی‌نژاد با نگاه انتقادی به روحانیت در بحث سبک زندگی گفت: ما به حرام و حلال گیر داده‌ایم، در حالی که نقطه نفوذ اولیه شیطان حوزه مباحات است. برنامه قشر متدین ما برای حوزه مباحات چیست؟ بچه‌ای که قبل از بلوغ تکلیف ندارد رهایش می‌کنیم در حالی که صدا و سیما برای همین بچه ذائقه‌سازی می‌کند. آمریکا سبک زندگی و فرهنگ خود را از طریق فروشگاه‌های زنجیره‌ای و فست‌فود به دیگر کشورها صادر می‌کند و تغییر ذائقه ایجاد می‌کند. اما ما هنوز کار فرهنگی و تربیتی این چنینی نکرده‌ایم. در جامعه‌ای که به شدت متکثر می‌شود و انواع و اقسام جریانات وجود دارد و قدرت انتخاب زیاد است، روحانیت چگونه می‌تواند مرجعیت خود را جا بیندازد؟
وی ادامه داد: ما باید در تغییر سیاست‌های ارتباطی‌مان با مردم به شدت تأمل کنیم. این دیوان‌سالاری‌ها در حوزه‌ها ما را زمین‌گیر کرده است. اگر می‌خواهیم تاثیرگذاری داشته باشیم رویکردمان باید رویکرد همدلانه باشد. باید با تواضع و تعاطف‌ورزی و تعامل وارد شویم، در این فضا اقتدار هم تولید می‌شود.
سیستم ارزیابی حوزه باید روی نتیجه حساس شود نه روی میزان فعالیت
حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد در پایان سخنان خود تأکید کرد: در جامعه تحول یافته، اگر دیدیم گناه تبدیل به هنجار شده، مجبوریم روش مواجهه را تغییر دهیم. باید حساسیت جامعه را نسبت به آن گناه بالا ببریم. اگر برخورد صلب کنیم، ممکن است خسارت بیشتری ببینیم و اتصال این قشر را از دین بگسلانیم. ما باید در قدم اول برادری و دوستی‌مان را با مردم ثابت کنیم و در بحث تبلیغ نتیجه‌گرا باشیم. سیستم ارزیابی حوزه باید روی نتیجه حساس شود نه روی میزان فعالیت.
۱۷:۳۶ - ۱۳۹۴/۰۷/۰۶