به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در سومین نشست تخصصی از کنفرانس بین المللی توسعه علوم فقهی در مسقط پایتخت عمان در جریان ارایه مقاله خود با موضوع "مصلحت؛ علت یا مقصد از دیدگاه مذاهب اسلامی" خاطرنشان کرد: اگر ذهنیت های کسی که دست به استنباط می زند ذهنیتی بی توجه به مصالح باشد، فهم او ناخداگاه در چارچوبی به جریان می افتد که نصوص را به دور از نگاه های تامین کننده مصالح در جامعه شکل می بخشد.

وی گفت: مصلحت را از سه زاویه "مدار بودن برای حکم"، "معیار بودن برای سنجش فتوا" و "چارچوب بودن برای فهم استنباطی" می توان مورد بررسی قرار داد.

مصلحت به عنوان مدار حکم

رییس دانشگاه مذاهب تهران خاطرنشان کرد: در زمینه "مصلحت به عنوان مدار حکم" اصولیون از مذاهب مختلف در قبال این سؤال که آیا مصلحت، علت حکم است یا حکمت حکم؟ یا هر دو؟ و در صورتی که علت است آیا علت غایی است یا علت موجبه؟ دیدگاه های مختلفی ارایه کرده اند.

وی ادامه داد: در این زمینه پنج نظریه شامل نظریه "علامت"، نظریه "علیت ایجابی"، نظریه "علیت غایی" و نظریه "علة العلة" و نظریه "باعث" شکل گرفته است.

معیار بودن برای سنجش فتوا

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در خصوص مصلحت به عنوان معيار سنجش فتوا اظهار داشت: همانگونه که علم حقوق دارای "جامعه شناسی حقوق" است که به وضعیت تعاملی قوانین با پدیده های اجتماعی و فرهنگی در ساحت های زندگی و واقعی اجتماعی می پردازد و نتایج چنین تعاملی خواه مثبت یا منفی، و خواه ضعیف و یا قوی را رصد می کند، علم فقه نیز می تواند جامعه شناسی فقه داشته باشد.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: به صورت طبیعی، جامعه شناسی فقه، مطالعات اصلی خود را پس از استقرار فتوا در جامعه شروع می کند؛ به این معنا که تعامل و نسبت فتوا با وضعیت های اجتماعی و پدیده های جامعه را رصد می کند، از این حیث که آیا در آنها تاثیر می گذارد و یا از آنها تاثیر می پذیرید؟ و از این حیث که در فضای اجتماعی به صورت نیرومندی ظاهر می گردد و یا در وضعیت ضعیف و یا حتی منزوی قرار می گیرد. حجت الاسلام والمسلمین مبلغی ادامه داد: طبیعتا چنین نتایجی برای فقیه، موجبات آگاهی و دقت در استنباط را فراهم می آورد.

وی گفت: نتایج چنین "مطالعه جامعه شناختی" نسبت به وضعیت فتوا در اختیار فقیه قرار می گیرد تا در مطالعات بعدی خود و یا در تجدید نظر نسبت به فتوای صادره بر پایه این معلومات و البته در چارچوب روش فقهی عمل کند و فتواهای خود را در جایگاهی اساسی تر، نیرومندتر و دقیق تر قرار دهد.

چارچوب بودن برای فهم استنباطی

استاد برجسته حوزه علمیه قم در خصوص مصلحت به مثابه چارچوبی برای فهم استنباط نیز گفت: بی گمان هر فهم چه صاحب آن بخواهد و یا نخواهد در یک چارچوب و شاکله انجام می گیرد.

وی یادآورشد: اگر ذهنیت هایی کسی که دست به استنباط می زند ذهنیت بی اعتنا و بی توجه به مصالح باشد فهم او در چارچوبی ناخداگاه به جریان می افتد که نصوص را به دور از نگاه های تامین کننده مصالح در جامعه شکل می بخشد، بنابراین فقیه لازم است سایه نگاه به مصلحت را بر روند شکل گیری فهم استنباطی خود تسلط ببخشد تا اگر فرصتی در جهت فهم بهتر نصوص از این رهگذر پدید می آید از دست نرود.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی گفت: البته همه این نقش های سه گانه لازم است درمراکز و حوزه های علمیه مورد بحث دقیق قرار گیرد تا حدود و ابعاد هر یک شفافیت بیشتری پیدا نماید.

چهاردهمین کنفرانس توسعه علوم فقهی با حضور پژوهشگرانی از کشورهای مختلف جهان به همت وزارت اوقاف و امور دینی در مسقط پایتخت عمان در حال برگزاری است. احمد مبلغی همچنین در این کنفرانس مقاله ای با موضوع " نظریه مصلحت در مذاهب اسلامی با نگاه به علت و مقصد" را ارائه داد. وی تاکنون با دعوت رسمی مقامات، مراکز علمی و دانشگاهی در بیش از 80 کنفرانس بین المللی درکشورهای مختلف جهان شرکت و سخنرانی کرد.