سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، مقاله حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو را در خصوص به اوضاع سیاسی فرهنگی دوره امام هادی(ع)، نوآوری ایشان درمهندسی فرهنگی وبرخورد با افراط گرایان را منتشر می کند . 

*بیوگرافی اجمالی

امام هادي عليه السلام ، امام دهم ما شيعيان است پدرش امام جواد عليه السلام و مادرش سمانه نام دارد.

امام علي النقي در محلي به نام «صُريا» نزديك مدينه در نيمه ماه ذيحجه سال 212 هجري قمري چشم به جهان گشود. بعد از 41 سال و چند ماه عمر، در سوم ماه رجب سال 254 هـ.ق در سامراء به دست معتز   سيزدهمين خليفه عباسي و بعد از 33 سال امامت شهيد شدند.

خلفاي معاصر امام ـ عليه السلام ـ به ترتيب عبارتند از:معتصم، واثق، متوكل، منتصر، مستعين و معتز.

*اوضاع سياسي عصر امام علي النقي عليه السلام

بطور كلي اوضاع سياسي دستگاه عباسي در دوران امام هادي ـ عليه السلام ـ را می توان در چند جمله خلاصه کرد:

1ـ زوال هيبت و عظمت خلافت عباسي كه بر اثر عوامل داخلي و خارجي، خليفه عملاً يك مقام تشريفاتي به حساب مي آمد .

2ـ خوش گذراني و هوس راني درباريان به خاطر عدم شايستگي كه بر دستگاه بني عباس حاكم بود .

3ـ گسترش ظلم و بيدادگري و خودكامگي و غارت بيت المال و صرف آن در عياشي ها و خوش گذراني ها .

4ـ گسترش نهضت و قيام هاي علوي به نحوي كه در فاصله سال 219 تا 270 قمري، تعداد 18 قيام ضبط شده است.

5 - تسلط غلامان وعناصر نظامی بر دستگاه عباسي و عزل و نصب خلفا و وزراء توسط آنان  .

6 ـ انتشار رشوه، اختلاس در بين وزيران و واليان حكومت .

7 ـ شكنجه و آزار و اذيت علويان به خصوص در دوران متوكل .

8 ـ تخريب بارگاه ملكوتي امام حسين عليه السلام در زمان متوكل و جلوگيري از ورود مسلمانان به زيارت.(اکنون داعش صدها مراکز زیارتی وتاریخی جهان اسلام را تخریب وویران کرده وسرمایه های بزرگ معنوی را به یغما برده وبه اسرائیل وانگلیس فروخته است)

*نمونه هایی  از فعالیت فرهنگی  امام (ع)

1ـ مطرح کردن شيعه با ویژگی ها وشرایط خاص .

2ـ مناظرات امام عليه السلام با مكتب هاي كلامي رايج مثل «معتزله» و «اشاعره و..

3ـ روايات در علوم مختلف : روايات زيادي در زمينه علوم مختلف از اين امام همام به دست ما رسيده است علاوه بر اين كه ميراث ائمه پيشين نيز توسط امام هادي ع و از طريق آن حضرت به آيندگان و علماي اسلام و روات احاديث منتقل شده، ميراث هاي گران بهاي فراوان كه محتواي آن ها داراي پيام هاي معنوي بسيار عميق و دقيق فلسفي، كلامي، معرفتي، اخلاقي كه زينت بخش فرهنگ تشيع است اكنون در دست ماست.

4ـ زيارت جامعه كبيره ( مجموعه امام شناسي) : از ميراث هاي گران بهاي ديگر كه از آن حضرت بر جاي مانده، متن زيارت جامعه كبيره است، كه يك دوره كامل امام شناسي مي باشد، مضامين عالي اين زيارت نامه بيانگر جايگاه معنوي و هدايتي ائمه عليهم السلام در جامعه مي باشد، اوصاف و ويژگي هاي ائمه عليهم السلام در اين متن به عالي ترين عبارات و رساترين بيانات تبيين و تفاوت مكتب امامت با مكاتب ديگر در اين راستا به خوبي روشن گرديده است.

5ـ بيان احكام الهي : صدها روايت در ابواب مختلف فقهي و فرهنگي در منابع روايي زينت بخش احكام فقهي شيعه است.

6- پاسخ به شبهات عقيدتي: در زمينه هاي مختلف از جمله، توحيد، نبوت، امامت، معاد و دفاع از اصل اسلام، امام عليه السلام بارها اساس دين اسلام را از خطر نابودي نجات داد عقايد مسلمانان در اين دوره بارها توسط برخي از رهبران اديان ديگر به چالش كشيده شد، اگر تدابير و علوم الهي امام عليه السلام و اقدامات مهم فرهنگي امام عليه السلام نبود اساس عقايد اسلام و مسلمين از بين مي رفت.

*مناظرات امام هادي با رهبران مذاهب و فرق ديگر :

 بيشتر در اين گفتگوها قصد مناظره كنندگان چيره شدن بر امام عليه السلام بود ولي امام قصد هدايت آن ها را داشت و با نگاه امامت و ترحم به آنان متوجه مي شد بسياري از سرداران نظامي كه از تركان ماوراء النهر بودند با درك مقام امامت با ديدن فضايل آن حضرت به امامت آن حضرت ايمان مي آوردند.

*مبارزه با غلات وافراط گریان :

افراط گرایی از آغاز تاریخ اسلام بوده است ؛در زمان پیامبر برخی به شخص پیامبر ورفتار حضرت با اینکه می دانستند به وحی متصل است ولی از شدت غلبه افراط به حضرت اعتراض می کردند از جمله در صلح حدیبیه ودر برخورد با منافقان اشخاصی به پیامبر اعتراض کردند وپیامبر پاسخ آنان را داد ؛ اما ریشه افراط در دل آنان ماند تا زمانی که این مشکل فکری برای امیر مومنان وحکومت حضرت معضل بزرگ وپیچیده شد تا اینکه حضرت نا چار دست به شمشیر برد وچشم فتنه را کور کرد ؛ اما اندیشه افراط پس از حضرت از جای دیگر بروز کرد و برای دیگر حکومتها معضل حل نشدنی بود واهل بیت ع با این گروهها از طریق فرهنگی برخورد می کردند وشیعه را از گرفتار شدن به این مشکل فکری وروحی نجات می دادند ؛ در میان اهل سنت افراط گرایی به شکل های مختلف بروز وظهور کرد در تاریخنگاری در اندیشه های کلامی وحدیثی این افراط گرایی ادامه یافت تا اینکه درابن تیمیه در ابعاد فکری وفقهی نمود یافت وپس او محمد بن عبد الوهاب بعنوان جاهل ترین نماد افراط در طول تاریخ اسلام آشکار گردید وفتنه ها وآشوبها وخون ریزی های از اهل اسلام (سنی وشیعه) به راه انداخت  کسی نتوانست این خشم جاهلی را فرو نشاند ؛ تا اینکه دگرباره با توجه به شرایطی که استعمار گران صهیون مسلک در منطقه ایجاد کردند با چهره ای نوین در قالب القاعده وطالبان واکنون داعش بروز یافته است ، این گروه نماینده ی همان تفکری است که به پیامبر درحدیبیه اعتراض کرد ودر جریان نماز پیامبر از پشت عبای پیامبر را گرفت ومی خواست مانع نماز شود ؛ برخورد شایسته پس از امیر مومنان توسط اهل بیت از جمله امام  هادی با این افراطی شد که در نوع خود برخی از آسیبها را از امت اسلام مانع شد ؛ افراط گرایی در میان هر دو گروه اهل سنت وتشیع وجود داشته است ؛ علت اصلی این انحراف دوری از تعقل وخرد ورزی بود ؛ از اینروست که اهل بیت مدام مردم را به خرد ورزی دعوت کرده اند.

از جمله فعاليت هاي امام عليه السلام در حفظ اسلام اصیل ، مبارزه با افراطیان واهل غلو و غاليان و فرقه هاي گمراه با گرايشات صوفي مآبانه بود وسلف گرایانه بود . آن حضرت با تمام گرايشاتي كه مغاير با خط اسلام ناب و اصيل بود از طرق مختلف مبارزه مي كرد و به اصحاب خود و وكلاي خود طي نامه يا پيام شفاهي به دوري و پرهيز از آنان را موكداً توصيه كرده و شيعه را از غلو و گرفتاري در انحرافات نجات مي داد. و بدين نحو خط امامت و اسلام را حراست مي نمود.

*افراط گرایان  زمان امام هادي عليه السّلام

غلات از ريشه غلو به معني تجاوز و افراط و گذشتن از اندازه است. در اصطلاح فرقه شناسي اسلامي به كساني غلات گفته ميشود كه اميرالمؤمنين عليه السّلام يا بقيه ائمه معصومين عليهم السّلام را تا مقام خدايي بالا برده و گويند كه خداوند به عنوان جسم انساني در اين حضرات ظاهر گشته است. در میان اهل سنت نیز گروهی درباره خلفای اول ودوم همین اندیشه هارا دارند که درمنابع سلف گرایان از اینها فراوان هست.

خداوند متعال در قرآن كريم زياده روي در باورهاي ديني و خدا دانستن اولياي الهي را پيروي از هوي و هوس و گمراه شدن از راه راست دانسته و ميفرمايد:

بگو اي اهل كتاب در دين خود غلو نكنيد و غير از حق، نگوئيد و از هوسهاي جمعيتي كه پيشتر گمراه شده اند و ديگران را گمراه كردند و از راه راست منحرف گشته اند، پيروي نكنيد.

انديشه هاي انحرافي غلات حول محورهايي بود كه با مباني صحيح اسلامي ناسازگار بود و حتي فرقه هاي غير اسلامي نيز آن را نمي پذيرفتند و آنچنان كه شيخ حر عاملي گفته، اين افكار براي ضربه زدن به جامعه اسلامی  بود.

*برخی از باورهای افراط گریان  :

1. خدا دانستن بزرگان دین:

2. ادعاي نبوت : مانند ادعای خلاف برای ا بی بکر بغدادی

3. جايز بودن ازدواج با محارم.که درزمان حاضر برخی از فرقه های انحرافی به این مسائل میل دارند.

4. اباحيگري: يعني خداوند هيچ چيزي را حرام نكرده است.فرقه های شیطان پرستی وبهائیت وبویژه داعش با تجاوز به نوامیس مردم همین مرام را عملا ترویج می دهند .

5. انكار واجبات: برخی از فرائض توسط وهابیت مورد انکار وبعنوان بدعت قلمداد می شود

6. تناسخ: به اين معني كه روح انسان پس از جدائي از جسمش وارد جسم ديگري شده و چند سالي نيز در آن زندگي ميكندوتا بي نهايت اين روند ادامه پيدا مي كند كه در اين صورت ديگر معاد و روز قيامتي وجود نخواهد داشت و روح انسان تا ابد در اين دنيا از جسمي به جسمي ديگر منتقل ميگردد. انکار بهشت ودوزخ از اندیشه های بهائیت که فرقه ای صهیونیستی است می باشد .

امام هادي عليه السّلام همچون ديگر معصومين عليهم السلام كه پرچمدار هدايت اسلامي بودند، از يك سو مردم را به مباني قرآني با تفسير اهل بيت عليهم السلام راهنمايي ميكردند و از ديگر سو انحراف غلات وافراط گرایان را به جامعه اعلام كرده و از آنها بيزاري جسته و مورد لعن قرار ميدادند و از شيعيان نيز مي خواستند كه از آنها دوري گزينند. چنانچه در مورد فارس بن حاتم، بعد از روشن گري دستور قتلش را صادر كرده و فرمود: «بركشنده ي فارس، بهشت را ضمانت ميكنم».

و از حسن بن محمد القمي معروف به ابن بابا نيز بيزاري جست و از شيعيان نيز خواست از او بيزار باشند و فرمود:

خدا او را لعنت كند، مرا اذيت كرده و شيطان بر او چيره گشته و اگر توانستيد سرش را به سنگ بكوبيد

درباره قاسم يقطيني به ابراهيم شيبه نوشت افكار او از دين من نيست از او كناره گيري كنيد و فرمود:

خدا او را لعنت كند كه افكار انحرافي را شيطان به او القا ميكند.

و در مورد علي بن حسكه فرمود: خدا لعنت كند او را كه دروغ ميگويد او از دوستان من نيست من از گفته هاي او بيزارم و شما نيز بيزاري جوئيد، لعنت خدا بر او باد كه اگر در خلوت او را ديديد سرش را به سنگ بكوبيد.

محمد بن نصيرنيز كه امام هادي عليه السّلام را خدا دانسته و خود را پيامبر از سوي آن حضرت معرفي ميكرد، مورد لعن و نفرين حضرت قرار گرفت.

البته يادآوري اين نكته نيز ضروري است كه با توجه به زنده بودن برخي از اين غلات مانند محمد بن نصير، علي بن حسكه و ... در زمان امام حسن عسگري عليه السلام ، اين افراد از سوي آن امام نيز مورد لعن و طرد قرار ميگرفتند و گاهي اينها را غلات زمان امام حسن عسگري عليه السّلام ميشمارند كه منافاتي با غلات بودن شان در زمان امام هادي عليه السلام ندارد .

سال شهادت امام 254 بود. امام حدوداً در سن 42 سالگي به شهادت رسيد. آن حضرت به ابوالحسن ثالث عليه السلام در منابع روايي شهرت دارد. آن حضرت هم نام جدش امام علي و كنيه اش ابوالحسن نيز كنيه امير مومنان عليه السلام بود.

هر يك از ائمه هدي عليهم السلام در عصر خود در بالندگي و رشد علوم و تمدن اسلامي و شكوفايي آن نقش آفريني داشته اند، ائمه با علوم الهي خود اساس دين را از آلوده شدن به خرافات و انحراف باز داشته و اعتدال بخشيده اند.

درس ها و پيام هاي كاربردي از سيره امام هادي عليه السلام برای متولیان فرهنگی وسیاسی کشور :

1ـ قاطعيت : برخورد آن حضرت با افراط گرایان .

2ـ اصل بودن هدایت امت بر محور قرآن واهل بیت  : براساس حدیث ثقلین که مورد قبول شیعه وسنی است؛ حدیث شریف ثقلین یعنی قرآن واهل بیت از هم جدا نا پذیرند ؛ یعنی رستگاری در گرو این دو است ؛برنامه ی فرهنگی وسیاسی واقتصادی  باید برمحور این دو اصل تدوین شود .

3ـ گفتگو سازنده با همه گرو ها جهت هدایت : آن حضرت بين رهبران اديان و فرقه هاي اسلامي با منطق به گفتگو مي پرداخت و با علوم الهي خود در هدايت آن ها نيز كوشش مي كرد و از غلو درباره امامت و نبوت بر حذر مي داشت، وحدت و انسجام جامعه اسلامي را با گفتگو قابل تحقق مي دانست.

5ـ امر به معروف و نهي از منكر : در هر شرايط از امر به معروف و نهي از منكر بالاترين مسئول كشور امتناع نمي كرد و مسئولان حكومتي را از اسراف و تبذير و ساختن خانه هاي مجلل و كاخ هاي متعدد در ضمن امر به معروف و نهي از منكر بر حذر مي داشت و اين رفتار آنان را مايه حسرت ابدي اعلام مي كرد. و روشن مي نمود كه كاخ نشيني و عدم توجه به طبقات محروم براي مسئول در قلمرو اسلام ناشايسته است.

6ـ شايسته سالاري به جاي رابطه سالاري : از سيره آن حضرت بر مي آيد كه بر شايسته سالاري و سپردن كارهاي مهم به كاردانان متعهد تاكيد داشته اند.

7ـ نوآوری در مهندسی فرهنگی  : از سيره آن حضرت چنين اقتباس مي شود كه در شرايط سخت و بحراني مي توان به شيوه هاي ابتكاري جهت پيشبرد اهداف و حفظ اصول ها و ارزش هاي ديني استفاده كرد. (مثل ابتكار نهاد وكالت در شرايط بحراني شيعه).

8ـ حل مشكلات فرهنگي : امام از طريق نامه به مشكلات مردم آگاه شده و به نامه هاي آنان توجه مي كرد و هيچ نامه اي را بي پاسخ نمي گذاشت. (مثل نامه به مردم اهواز).

9ـ مردمي بودن : در فرصت هاي به دست آمده از پذيرفتن مردم به حضورش هرگز امتناع نمي كرد و از اين شيوه استقبال مي نمود، از اين شيوه آن حضرت نيز مسئولان مي توانند الگو بگيرند.

10ـ حل مشكلات مادي جامعه : در حل مشكلات معيشتي شيعه و مسلمانان اقدامات مقتضي و ممكن را انجام مي داد گاهي براي امرار معاش آنان كمك مالي مي كرد و قرض هاي آنان را مي پرداخت.(5)

11ـ هدايت جامعه به آرامش و دوري از فتنه وتفرقه  : شيعه را از درگيري هاي قومي و عقيدتي و مذهبي باز می داشت، ما با الگوگيري از سيره آن حضرت بايد كوشش كنيم كه توان خود را در راه نشر انديشه امامت متمركز كنيم و از درگيري هاي فرقه اي و تنش هاي قومي پرهيز كنيم.

نویسنده: امیرعلی حسنلو

________________________________________