به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، در تبریز، آیت الله شیخ محمد حسن مامقانی، فرزند ملا عبدالله، از اعاظم علماء و اکابر فقها و مراجع تقلید شیعه در نیمه اول قرن چهارم هجری قمری است.

وی در بیست و دوم رمضان سال 1227 هجری قمری مصادف با بیست و دوم خرداد سال 1201 هجری شمسی در شهر مامقان(1) پا به عرصه وجود نهاد. (2)

در ایام طفولیت، دو ماه از ولادتش می گذشت که با مهاجرت پدر، همراه خانواده رهسپار کربلای معلی شد. وی از همان کودکی عاشق تحصیل معارف اسلامی بود.

در سال 1245 هجری قمری که فقط هشت سال از عمرش سپری شده بود، مادرش را از دست داد و یک سال بعد و در نه سالگی پدر را از دست داد و تحت سرپرستی وصیّ پدر قرار گرفت.

*آغاز تحصیل

وی پس از درگذشت وصی پدر در نزد فقیه نامی آیت الله شیخ محمد حسین اصفهانی، مشهور به«صاحب فصول» مجدانه به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و پس از رحلت آیت الله شیخ محمد حسین اصفهانی در سال 1256 هجری قمری، به منظور تکمیل تحصیلات، راهی نجف اشرف شد و از محضر بزرگان علمی آن حوزه مقدس بهره های علمی و اخلاقی برد.(3)

برخی از مردم مامقان که برای زیارت ائمه معصومین(ع) به کربلا و نجف اشرف رفته بودند، از فضل و کمالات معنوی آن بزرگوار مطالب فراوانی شنیده بودند. از این رو وی را به مامقان دعوت کردند تا از برکات علمی و معنوی وی استفاده کنند.

ابتدا به خاطر ادامه تحصیل و پژوهش، دعوت مردم مامقان را نپذیرفت اما در سال 1258 هجری قمری به امر مرجع وقت آیت الله العظمی شیخ محمد حسن نجفی، معروف به «صاحب جواهر» به زادگاه خود بازگشت تا به تبلیغ علوم اسلامی پرداخته و مردم آن منطقه را از چشمه های زلال و معارف اسلامی سیراب کند.(4)

وی پس از اندک زمانی به تبریز نقل مکان نمود و در مدرسه «صفر علی» به کسب علم از محضر اساتید بنام حوزه علمیه تبریز پرداخت. (5)

در سال 1270 هجری قمری مهیای سفر به عتبات عالیات شد و از راه کرمانشاه و خانقین به کربلای معلی رفت و پس از توقفی کوتاه، رهسپار نجف اشرف شد.

*اساتید

در نجف اشرف، نزد آیات عظام شیخ عبدالرحیم بروجردی، سید حسین کوه کمری، شیخ مرتضی انصاری، شیخ مهدی آل کاشف الغطا، شیخ رازی نجفی و ... به تحصیل پرداخت و در کنار آن به تدریس همت گماشت.(6)

آیت الله حاج میرزا محمد علی مدرس خیابانی در مورد تدریس وی می نویسد "حوزه درس فقهی و اصولی او، مجمع علمای امصار و محل استفاده افاضل هر دیار بود. در نجف صبح ها و عصر ها درس فقه می گفت. در مسجد صاحب جواهر، درس اصول او بسیار رونق داشت؛ به طوری که بیش از پانصد نفر در درس او شرکت می کردند".(7)

*شاگردان

وی شاگردان بزرگی تربیت کرد که می توان به برخی از آن ها از جمله سید ابوالحسن اصفهانی، سید ابوالقاسم طباطبایی معروف به علامه، سید احمد خسروشاهی، سید جعفر میلانی، سید حسین بادکوبه ای، سید عبدالعظیم حسینی تبریزی، سید علی اکبرخویی، سید علی کوه کمری، سید کاظم طباطبایی معروف به مفید آقا، سید مرتضی میلانی معروف به حاج آقا، سید مصطفی نخجوانی، شیخ ابراهیم اردبیلی، شیخ ابراهیم قفقازی سلیانی، شیخ ابوالحسن مرندی دولت آبادی، شیخ ابوالقاسم اردوباری، شیخ ابوالقاسم مامقانی فرزند معظم له، شیخ احمد کوزه کنانی، شیخ حسین توتونچی، شیخ عبدالغنی بادکوبه ای، شیخ عبدالله مامقانی فرزند معظم له، شیخ علی علیاری، ملا اسماعیل قره باغی، میرزا ابوالقاسم ثقه الاسلام مراغه ای، میرزا احمد طسوجی، میرزا باقر قاظی طباطبایی، میرزا حسن علیاری، میرزا حسن مجتهد تبریزی و میرزا محمد حسن علیاری اشاره کرد.

*تالیفات

آثار بسیار مفیدی از وی به یادگار مانده است که می توان به برخی از آن ها از جمله: غایه الآمال، بشری الوصول الی الاسرار علم الاصول، حاشیه جامع العباسی و ذرایع الاحکام فی شرح شرایع الاسلام اشاره کرد.(8)

وی پس از مدتی به همراه فرزندش عبدالله مامقانی، روز سه شنبه 14 محرم الحرام سال 13222 هجری قمری به قصد زیارت امام رضا(ع) به سمت مشهد مقدس حرکت کرد و در هر شهری که می رسید مورد استقبال قرار گرفته و به استفتائات مردم پاسخ می داد.

*بوسه مظفرالدین شاه بر دستان فقیه کبیر

این عالم وارسته پس از رسیدن به ری، به زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) رفت و چون شاه قاجار از سفر معظم له با خبر شد، عده ای از سران و شاهزادگان را به دیدار ایشان فرستاد تا او را برای دیدار با شاه به پایتخت دعوت کنند، اما ایشان این دعوت را نپذیرفت. بنابراین، مظفرالدین شاه، خود به دیدارش آمد و با دست وپایی لرزان بر دستان آن فقیه کبیر بوسه زد.

وی در اواخر ماه ربیع المولود سال 1322هجری قمری به مشهدرسید و پس از زیارت بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج(ع)، مشهد را به قصد نجف اشرف ترک کرد و در 25 رجب المرجب سال 1322هجری قمری به مقصد رسید.(9)

*وفات

معظم له بعد از ظهر روز شنبه 18 محرم سال 1323هجری قمری، مصادف با 5 فروردین سال 1284 هجری شمسی در نجف اشرف دعوت حق را لبیک گفت و پیکر پاکش با شرکت عموم مردم، عالمان و بزرگان شهر تشییع شد و در محله عماره نجف اشرف به خاک سپرده شد.(10)

*پیکر مطهرش پس از یک قرن سالم بود

پیکر مطهرش پس از گذشت بیش از یک قرن سالم مانده بود و حتی رنگ کفنش نیز تغییری نکرده بود.(11)

از آیت الله مامقانی دو فرزند به جای ماند، آیت الله شیخ عبدالله مامقانی، صاحب کتاب تنقیح المقال و آیت الله شیخ ابوالقاسم مامقانی که هر کدام نیازمند بررسی جداگانه است.

به پاس قدردانی و تجلیل از خدمات علمی ایشان، فرزندش آیت الله شیخ عبدالله، حالات پدر را در کتابی تحت عنوان "مخزن المعانی فی ترجمه المحقق المامقانی" به نگارش در آورد و در سال 1423 هجری قمری با تحقیق و استدراک نوه فاضلش حاج شیخ محمد رضا مامقانی، از سوی موسسه آل البیت به چاپ رسید.(12)

روحش شاد و یادش گرامی

منابع:

1. از شهر های استان آذربایجان شرقی

2. احسن الودیعه، ج 1، ص  169؛ مخزن المعانی، ص 31

3. همان

4. اعیان الشیعه، ج 5، ص150 ؛ مخزن المعانی، صفحه 35

5. همان

6.. مخزن المعانی، ص 41

7. ریحانه الادب، ج 5، ص 159

8.. الذریعه، ج1 0، ص 24؛ اعیان الشیعه، ج 5، صفحه 151

9. مخزن المعانی، ص107  ؛ اعیان الشیعه، ج 5، ص 151

10. احسن الودیعه، ج 1، ص 172 ؛ علماء معاصر، ص 80

11. اجساد جاویدان، ص 268

12. معارف الرجال، ج1 ، ص52

 -----------------------------------------------------------------

تحقیق و تنظیم: رضا صادقیان