به گزارش خبرگزاری «حوزه» یکی ازمسائلی که نشان از روابط انسانی سالم و پیشینه ای به اندازه تاریخ عمر بشر دارد، ضیافت، میهمان داری و میهمان نوازی است، آنچه در ذیل می خوانید، نگاهی به جایگاه میهمان و میزبان از نگاه آموزه های اهل بیت(ع) است.

میهمانی و میهمان نوازی دست و دل باز بودن و سفره ای گشوده داشتن، برخاسته از صفت جوان مردی و یکی از نشانه های عالی و ارزنده اخلاقی و اجتماعی هر انسان توحیدگر است.

اسلام این صفت را  نشانه بزرگی می خواند، چنانکه قرآن در معرفی برخی از پیامبرا ن ویژگی مهم آنان را میهمان نوازی دانسته است. اهل بیت عصمت و طهارت نیز با شیوه های عملی، این درس ها را به ما آموختند، آنگاه که میهمانی می دادند، با میهمان برخوردی بسیار انسانی و عاطفی داشتند و نه تنها از آنان پذیرایی می کردند، نیازهای آنان را نیز برطرف می ساختند.

* آداب  میهمانی و میهمان نوازی

میهمانی و ضیافت از برجسته ترین خصلت های نیک مردان و آزادگان کرم و سخاوت است و همین آزادگی از ویژگی ها و خوی بذل و بخشش است که دیگران را اسیر محبت و احسان می کند. در سیره اهل بیت علیهم السلام افزون بر تشویق و تأکید فراوان بر فرهنگ میهمان نوازی، رهنمودهای بسیار ارزنده ای در جهت تصحیح و تقویت این فرهنگ ارائه شده است که می توان با به کار گیری آنها زندگی ای سرشار  از صفا و صمیمیت داشت. در اینجا نمونه هایی از وظایف مشترک میزبان و میهمان مطرح می گردد.

1. میهمانی تنها برای خدا:

میهمانی و اطعام دادن تنها زمانی ارزش می یابد که «فی الله» و «للله» باشد و به قصد سیر کردن شکمی گرسنه یا شاد کردن برادری مؤمن یا تقویت رابطه های خویشاوندی و صله رحم برپا شود. میهمانی باید برای رضای خدا و در جهت احترام و بزرگداشت مؤمن انجام گیرد، نه برای ریا و طمع ورزشی یا این گونه مسائل.

2. میهمانی دادن به شکل همگانی:

کسی که میهمانی می دهد و مردم را دعوت  می کند، اگر کارش فقط برای خدا و جلب رضایت او باشد، نباید میان فقیر و غنی فرق بگذارد، چون در نزد خدا هیچ فرقی میان فقیر و غنی وجود ندارد. این شیوه در سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام  رعایت می شده و آنان همواره در میهمانی های خود به این نکته توجه داشتند و فرقی میان میهمانان نمی گذاشتند؛ آنها طبقه های مختلف مردم از دارا و ندار با هم دعوت می کردند.

3. پرهیز از  اسراف و رعایت اعتدال :

 هر عمل خیر و شایسته، گاهی دچار برخی آفت ها می شود. با همه ستایشی  که از پذیرایی شایسته از میهمان شده، اگر جنبه تعادل رعایت نشود، به مرز اسراف و ولخرجی هایی می رسد که بیشترشان بر اثر چشم و هم چشمی است یا ریشه در خودنمایی و تفاخر دارد و همین کار مقدس و خداپسند، قداست و محبوبیتش را نزد خدا از دست می دهد. نبی مکرم اسلام(ص) در این باره می فرمایند: هر کس طعامی را از روی ریا و خودنمایی اطعام کند و میهمانی دهد، در روز قیمت  همانند آن را خداوند از طعام های دوزخی به او می خوراند.

4. سادگی و پرهیز از تکلف در میهمانی و میهمان نوازی:

 یکی از مشکلات جامعه امروز،  این است که مردم فکر می کنند وقتی میهمانی دعوت می کنند، باید هرطور شده بهترین سفره با غذاهای رنگین و انواع میوه و نوشیدنی را فراهم کنند تا مبادا میهمان بگوید چرا سفره شان ساده بود یا این و آن را نداشت. نتیجه این تفکر موجب می شود این سنت حسنه کمتر اجرا شود، در صورتی که از رسول خدا(ص) نقل شده که فرمودند: هیچ کس نباید آنچه را قدرت ندارد، به تکلف برای میهمان فراهم کند.

تکلف در میهمانی  در سیره و سنت معصومین(ع) امری نکوهیده است و سنت بر این بوده که سادگی بر میهمانی حاکم باشد؛ این کار باعث  افزایش صمیمیت و محبت می شود و دیگر مردم از میهمانی دادن یا میهمانی رفتن فراری نخواهند بود.

5. پذیرفتن دعوت مؤمن:

 در سیره اهل بیت علیهم السلام پذیرفتن دعوت مسلمان، جزئی از دین خوانده شده است و رد کردن دعوت مؤمن را دور از ادب بیان کرده اند. بدین ترتیب رسول خدا پذیرفتن دعوت مؤمن را بخشی از دین می داند و مؤمنان را تشویق  به پذیرفتن دعوت می کند. البته بدیهی است که  انسان دعوت هر کسی را نباید بپذیرد، بلکه پذیرفتن دعوت افراد فاسق، یعنی رضایت دادن به اعمال ناشایست آنها و شریک جرم آنان بودن.

6. بدون دعوت به میهمانی نرفتن:

 یکی از مسائلی  که اهل بیت علیهم السلام در  آموزه های خود از آن نهی کرده اند، این است که تا کسی شما را دعوت نکند، به میهمانی او نروی. امام صادق  علیه السلام از پدر بزرگوارشان، از جد بزرگوارش از امیر المؤمنین علی علیه السلام از پیامبر اکرم(ص) روایت کرده است که فرمودند: «یا علی هشت طایفه اند که اگر به آنها اهانت شود، کسی جز خودشان را ملامت و سرزنش نکنند؛ ...کسی که بدون دعوت بر سر سفره طعامی برود».

7. طولانی نشدن میهمانی:

حق آرامش  در مسکن بر همگان محترم است، به خصوص اگر آن فرد، میزبان باشد. اگر توقف پس از صرف غذا موجب آزار و اذیت صاحبخانه شود، هرچه زودتر باید میهمانی را پایان داد. اگر میهمانی طولانی شود،  دیگر میهمان و میزبان معنایی نخواهند داشت و میهمان جزو اهل خانه به شمار می رود.

در میهمانی، چه میهمانی های راه دور و چه میهمانی های نزدیک، اگر آداب و سنن اسلامی رعایت شود، دیگر میهمان اسباب زحمت نخواهد شد، بلکه مایه برکت و سبب خوشحالی خواهد بود.

* وظایف میزبان

در اینجا به اختصار وظایف کسی را که فردی را به خانه خود دعوت می کند یا میهمانی بر او وارد می شود را در سیره اهل بیت علیهم السلام بررسی می کنیم.

*. برخورد گرم و صمیمی: اهل بیت علیهم السلام وقتی میهمانی به نزد آنان می آمد، با برخوردی بسیار گرم و صمیمی از او پذیرایی می کردند. اینکه میهمان را مشمول لطف و احسان خود  قرار دهی، به حضور و و نشستن او توجه کنی، به سخنان او گوش دهی، به او روی خوش نشان دهی و جا و مکان به او بدهی، از نمونه های مهرورزی است.

*. احترام و اکرام میهمان: یکی دیگر از ویژگی هایی که در مکتب اهل بیت علیهم السلام به آن سفارش شده، احترام و اکرام میهمان  است. بزرگداشت و احترام میهمان  اساس ادب در ضیافتهاست، چنان که روایات بسیاری از رسول اکرم و اهل بیت علیهم السلام در باب تکریم و تعظیم شأن میهمان وارد شده است؛ روایاتی که در آن بارها فرموده اند: «هر که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید میهمانش را گرامی بدارد».

*. حاضر کردن  لوازم موجود در خانه: در میهمانی نباید انتظار داشت که میهمان درخواستی بکند، بلکه باید هر آنچه در خانه بود، در اختیار میهمان گذاشت و از این کار دریغ نورزید. البته باید به این نکته توجه داشت که میهمان نباید توقع زیادی از صاحب خانه داشته باشد و میزبان را به زحمت بیندازد، در غیر این صورت دوستی ها و رقت و آمدها کاهل و گاهی به کلی از بین می رود.

*. پرهیز از به کار گرفتن میهمان در انجام دادن امور خانه: وظیفه دیگری که در سبک رفتاری اهل بیت علیهم السلام به آن توجه شده، این است که میزبان به میهمان، دستور انجام دادن کاری ندهد و از وی درخواستی نکند. امام صادق علیه السلام فرمودند: «ما خاندانی  هستیم که در کارهای خانه، از میهمان خود کمک نمی گیریم و به آنها فرمان نمی دهیم».

متأسفانه در زندگی امروزه، میهمانان مان را به شستن ظرف ها و جمع آوری آنها با تعارف ها یا نگاه های خاص وادار می کنیم که این رفتار، خلاف سیره ائمه اطهار علیهم السلام است و بنابر  فرموده آنها، این کار ما جفا در حق میهمان است.

*. کمک نکردن به رفتن میهمان: هنگام رفتن  میهمان، نباید کاری کرد که به میهمان القا شود رفتنش موجب خشنودی میزبان است. خدمت به میهمان در سیره معصومین علیهم السلام از صفات برگزیده است، اما کمک کردن به میهمان هنگام رفتنش، امری ناپسند است.

*. استقبال و بدرقه میهمان: از مصداق های تکریم و ارجمندی میهمان، استقبال و بدرقه اوست؛ این نوع رفتار ما، در حقیقت علاقه ما را به میهمان نشان می دهد. خوب است میزبان، میهمان را تا درب خانه بدرقه نماید و ضمن خداحافظی، خوشحالی اش را از توفیق بر میزبانی وی نشان دهد و آرزو کند که میهمان دوباره به خانه آنها بیاید تا صمیمی شوند. این استقبال و بدرقه به اندازه ای  مهم است که در سنت رسول خدا(ص) از حقوق میهمان خوانده می شود.

* وظایف میهمان در سیره معصومین علیهم السلام

بر میهمان لازم است که در میهمانی اموری را رعایت کند تا سنت حسنه میهمانی پابرجا بماند و زمینه های بیشتر رفت و آمد ها را فراهم آورد. برخی وظایف انسان درمیهمانی عبارت است از:

*.  اطاعت میهمان از میزبان: میهمان باید شرایط خاص و موقعیت های ویژه میزبان خود را در نظر بگیرد و از هر چیزی که موجب درد سر گردد، دوری کند. میهمان وظیفه دارد از میزبان خود اطاعت کند و کمتر لب به شکایت بگشاید. یکی از دلایلی که میهمان باید از میزبان اطاعت کند، این است که آشناترین فرد به اوضاع خانه، صاحبخانه است.

*. دست کشیدن غذا پیش از صاحب خانه: در سیره اهل بیت علیه السلام مستحب است که میزبان، خوردن غذا را شروع کند و از همه دیرتر از خوردن غذا دست بکشد. این عمل میزبان سبب می شود تا میهمان از غذای خود لذت ببرد و با خاطر آسوده غذا بخورد؛ از سویی دست کشیدن غذا پیش از صاحب خانه سبب می شود که صاحب خانه از سیر بودن میهمانش  اطمینان حاصل کند. میهمان هم نباید در خوردن غذا زیاده روی  کند، به گونه ای که موجب آزار و اذیت  میزبان شود.

*. نهی از دستور به صاحبخانه: یکی از مواردی که در برخی میهمانی ها دیده می شود، امر و نهی به میزبان است. عده ای این امر و نهی را نوعی حس راحتی با میزبان نام می گذارند اما در حقیقت عمل این افراد نوعی توهین به شخصیت میزبان خوانده می شود. اگر میزبان وضع خوبی ندارد و قدرت مالی او ضعیف است، نباید  از وی درخواست غذایی به جز آنچه برایش می آورند بکند؛ حتی  اگر می داند میزبان غذای مورد علاقه اش را تهیه می کند، از نظر اخلاقی و عرفی این درخواست درست نیست.

*. دعا کردن  برای میزبان: از آدابی که در سیره اهل بیت علیهم السلام  درباره میهمانی بدان اشاره شده، دعا برای میزبان است. در حقیقت این دعا افزون بر  طلب  بخشش و آمرزش، نوعی سپاسگزاری و قدردانی از میزبان است. وقتی میزبان در کمال  بذل و بخشش، همه امکانات شخصی خود اعم از غذا، جا و لباس را در اختیار میهمان قرار می دهد، میهمان نیز وظیفه دارد شکر نعمت کند.

تشکر میهمان از میزبان، دعا در حق او و خانواده اوست. رسم است تا وقتی دعای سفره خوانده و از میزبان قدردانی نشده، کسی سفره را ترک نکند و اگر چنین کند، امری ناپسند و زشت انجام داده که مستحق سرزنش و نکوهش می شود.

روح الله محمدی، دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

محمدرضا دلسوز، دانشجوی کارشناسی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

انتهای پیام// 15/ 313