سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، تقسیم بیت المال در صدر اسلام، ویژگی های منحصر به فردی داشته است. شیوۀ تقسیم بیت المال با مدیریت پیامبر اسلام (ص) و امام علی (ع) در مقایسه با حکومت ها و تمدن های معاصر و حتی پس از آن، بی نظیر بوده است.
اموالی که در صدر اسلام مورد توجه قرار می گرفت، به اموال دولتی و عمومی تقسیم می شد. هم اکنون نیز این حکم بر اموال حکومت اسلامی قرار دارد و می تواند هرگونه که صلاح می داند از آن ها بهره برداری کند. اموال عمومی هم در اختیار مردم است و حاکم حق تصرف در آن را ندارد.
عنصر اصلی تقسیم بیت المال در شیوۀ نبوی (ص) و علوی (ع) عدالت به تمام معنا بود؛ در حالی که عدالت در تمدن های همزمان با صدر اسلام، معنا و مفهوم ویژه ای داشت و از نظام نابرابر طبقاتی نیز به عدالت تعبیر می شد. بسیاری از پادشاهان به منظور تثبیت نظام ارباب و رعیتی و نظام طبقاتی، خود را عادل می خواندند.
معنای کامل عدالت در اسلام متجلی شد و همۀ مردم به حکم انسان بودن از حقوق مشترک برخوردار شدند و رنگ، نژاد، زبان، مقام و مال برای هیچ فردی برتری به شمار نمی رفت.
از اجزای اصلی و جدایی ناپذیر مدیریت در حکومت اسلامی، اولویت بندی در تقسیم اموال است. حاکم اسلامی بایستی اموال عمومی و دولتی را به بهترین شکل ممکن و با رعایت اولویت محرومیت زدایی، در کشور تقسیم کند.
تقسیم بالسویه بیت المال در صدر اسلام، شیوه ای پیشرفته بود که امروزه خیلی از مکاتب، آرمان اجتماعی خود را بر آن بنا گذاشته اند. اموالی که در این تقسیم بندی به مردم اهدا می شد از غنایم مملکت هایی بود که پس از جنگ های صدر اسلام به تصرف مسلمانان درآمد.
در این زمینه آیاتی از قرآن، از جمله در سورۀ انفال و حشر نازل شد و تکلیف این اموال را مشخص و بیان کرد. طبق این آیات این اموال باید در اختیار پیامبر (ص) قرار داشته باشد و ایشان آن را بین مردم تقسیم کنند. در واقع خداوند متعال ولایت این امور را به پیامبر اکرم (ص) اعطا کرد. پس از پیامبر (ص)، امام علی (ع) فقیه و عادل بودند و باید این ولایت را بر عهده بگیرند. بنابراین سیستم حکومت اسلامی از همان ابتدا بر پایۀ ولایت فقیه بنا شد و حفظ آن، از اصول حیاتی در حفظ اسلام اصیل بود.
بیت المال از نظر اسلام، منبع مالی محدودی است که برای رفع محرومیت و کمک هزینه زندگی به مردم اهدا می شود؛ به همین دلیل در صدر اسلام، برخی افراد که نیازی به این مال نداشتند به نفع دیگران از برداشت آن خودداری می کردند.
منبع: نمایه، چکیده نشست های علمی حوزوی، دفتر چهارم.
