به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، در طول تاریخ با دو نوع تشیع «علمی امامی» و «امامی توده ای» مواجه بوده ایم که شخصیت های مهمی در شکل گیری هر دو تشیع سهم داشته اند.
تشیع علمی، مبتنی بر کلام، فقه، فلسفه و علوم دیگر است که شخصیت هایی مانند شیخ مفید و سید مرتضی در بخش کلام، علامه حلّی یا محقق حلّی در بخش فقه و خواجه نصیرالدین طوسی در بخش فلسفه آن تأثیرگذار بوده اند.
اما تشیع توده ای، تشیعی است که در بین توده های مردم رواج دارد و اگر علما هم به برخی از آن آموزه ها اعتقاد دارند، به این اعتبار است که آنان جزئی از توده های مردم اند. در این زمینه می توان از سیدبن طاووس به عنوان یکی از شخصیت های تأثیرگذار در تشیع توده ای نام برد.
سیدبن طاووس جایگاه رفیعی در میان شیعه امامیه دارد. ایشان نسبت به برخی از علوم از جمله: فقه، کلام و فلسفه عنایت کمتری داشته و اکثر آثار ایشان در دعا و زیارت است. همچنین می توان برخی از کتاب های سیدبن طاووس را با تسامح در اصطلاح، جزو کتاب های تاریخی دانست؛ از جمله: فرج المهموم، لهوف، طرائف، کشف المحجۀ فی ثمرۀ المهجۀ و اقبال الأعمال.
در این میان کتاب لهوف تنها کتاب مستقل تاریخی از سید است که خود در مقدمه آن می گوید: این کتاب را برای اطلاع زائران از داستان کربلا نوشتم. قدیمی ترین نسخه لهوف مربوط به قرن نهم هجری است که با تصحیح و تحقیق آقای فارس حسون به چاپ رسیده است.
سیدبن طاووس در تمام لهوف از هیچ منبعی نام نمی برد؛ ولی در نسخۀ فارس حسون در پاورقی ها به منابعی مانند طبقات ابن سعد، الشافی عمر نسابه و مولد النبی مفید اشاره شده؛ برخی منابع دیگر نیز وجود دارد که نامی از آن ها برده نشده؛ ولی با بررسی بیشتر معلوم می شود که سید از آن ها نیز نقل کرده؛ مانند فتوح ابن اعثم، مقتل خوارزمی، امالی احمدبن ابراهیم حسفی زیدی و ارشاد شیخ مفید. البته سیدبن طاووس گاهی برای بیان مطلب از روش تلفیقی در انتخاب متون، از منابع مختلف استفاده کرده است.
نکتۀ دیگر آن که سید دربارۀ واقعۀ عاشورا نظریات خاصی را بیان کرده که تا حدودی بر نویسندگان بعد از او در نگارش وقایع عاشورا تأثیر داشته؛ از جمله: خطبۀ خط الموت امام حسین (ع)، شهادت طفل صغیر، نام بردن از هلال بن نافع، دواندن اسب بر پیکر امام حسین (ع)، بازگشت سر مقدس امام حسین (ع) به کربلا، رفتن اهل بیت به کربلا در اربعین و نظریه شهادت.
از میان این نظریات، مهم ترین مبحث مطرح در لهوف، نظریۀ شهادت است که بر اساس آن امام حسین (ع) با هدف شهید شدن به مقتل رفته است. یکی از مهم ترین مستندات این نظریه، جملۀ «إنّ الله شاء أن یراک قتیلا و أن شاء أن یراهنّ سبایا» است که محمدبن حنفیه به امام (ع) گفته است و تنها در کتاب لهوف یافت می شود.
منبع: چکیده نشست های علمی حوزوی. استادان: نعمت الله صفری فروشانی و مصطفی صادقی
