خانم اکرم جواهری در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» با اشاره به فرا رسیدن میلاد ثامن الحجج امام رضا(ع)، اظهار داشت: وجود مقدس امام رضا(علیه السلام) در ایران یکی از افتخارات بزرگ ملت ایران است؛ زیرا لطف الهی شامل ایرانیان شد تا یک امام معصوم(ع) را در کشورشان پذیرا باشند و آمدن ایشان به ایران بسیاری از مسائل و مشکلات جهان تشیع را حل کرده است.

با نگاهی گذرا و البته دقیق به زندگی ائمه(علیهم‌السلام) می‌بینیم شیوه زندگی این بزرگواران سرشار از درس‌های ارزشمند برای رسیدن به سبک زندگی دینی و سعادتمندانه است. چنانکه مولای مهربانی‌ها حضرت علی بن موسی الرضا(ع) نیز برای توسعه زندگی توأم با اخلاق مداری و دین محوری، راهکارهای ارزشمندی ارایه کرده‌اند.

برای بررسی سبک زندگی دینی در سیره رضوی، و تبیین آداب زیارت از روی شناخت و معرفت با سرکار خانم اکرم جواهری، استاد تفسیر و اخلاق حوزه علمیه خواهران تهران، کارشناس معارف اسلامی، و معاونت مالی مدرسه علمیه خواهران حضرت زینب(س) گفت‌وگو کرده‌ایم که بدین شرح می باشد.

*به عنوان سوال نخست، علت نامگذاری این ایام به دهه کرامت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در مورد دهه کرامت خوب است بدانیم که به لطف الهی و به برکت انقلاب اسلامی این دهه‌ها بیشتر شناسانده شده و جامعه ما نیز با آن‌ها آشنا شد و این نام های مهم برای این زمان‌ها انتخاب گردید. آغازین روز دهه کرامت با سالروز میلاد حضرت معصومه(س) شروع می‌شود و تا روز میلاد امام رضا(ع) ادامه دارد و در فاصله میلاد این دو بزرگوار، فرزندان دیگر امام موسی بن جعفر(ع) نیز متولد شده‌اند که به برکت وجود آن‌ها این دهه، بنام دهه کرامت نامگذاری شده است.

امیدواریم در این دهه مبارک شیعیان و محبین اهل بیت(ع) بتوانند معرفت‌شان را نسبت به اهل ائمه اطهار(علیهم السلام) بیشتر کنند. و شاید با یادآوری دهه کرامت به ایشان، بتوانند به وظیفه‌ای که همان معرفت و شناخت پیدا کردن نسبت به اهل بیت(ع) است، بیشتر توجه کنند. زیرا الگو خواهی و نمونه پذیری در انسان فطری است. انسان فطرتاً به دنبال الگو است. حتی برای مسائل ظاهری زندگی اش مثل مد و نوع لباس و... به دنبال الگو می باشد. پس همانطور که خداوند متعال این الگو پذیری را در فطرت انسان‌ها قرار داده، ما به ازای آن هم برای انسان‌ها الگو معرفی کرده است که از چه کسی تبعیت نموده و چه کسانی را برای زندگی دنیوی و اخروی الگو قرار بدهیم.

یکی از وظایف ما در الگو پذیری، در تبعیت از امام معصوم(ع) می باشد تا ضمن شناخت معارف و سیره امام(ع)، به این آگاهی برسیم که ایشان بهترین و برترین الگو و نمونه برای بشریت هستند. به جهت آنکه راه اهل بیت(ع)، تنها راه سعادت و عاقبت بخیری است. و آن‌ها که قولاً و عملاً اهل بیت(ع) را برای خود الگو قرار داده اند به سر حد کمال رسیده و هدف از خلقت را دریافته اند.

*چرا در هنگام ورود به حرم امام رضا(ع) و سایر ائمه هدی(ع) به خواندن اذن دخول سفارش شده است؟

در زیارت حضرت رضا(ع) برای زائر رعایت آدابی را ذکر کرده اند. غسل زیارت، خواندن دعای اذن دخول، و با آرامش و ادب وارد حرم مطهر شدن از جمله موارد ذکر شده می باشد. اما در مورد اذن دخول، از آنجا که زیارت یک مسئله فطری است باید آداب زیارت امام معصوم(ع) تا حد امکان رعایت بشود. شیخ کفعمی می فرماید وقتی می خواهیم وارد حرم مطهر اهل بیت(ع) بشویم، با این کلام «­اللَّهُمَّ إِنِّي وَقَفْتُ عَلَى بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ بُيُوتِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ قَدْ مَنَعْتَ النَّاسَ أَنْ يَدْخُلُوا إِلا بِإِذْنِهِ فَقُلْتَ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ» اذن دخول را بگیریم. و با این عبارت در واقع یکی از آیات ادبی قرآن را پیاده کرده ایم. زیرا یکی از مسائلی که خداوند در آداب زیارت ائمه(ع) مورد توجه قرار داده، نوع تشرف زائر به مکان مقدسی چون حرم‌های مطهر می باشد، چون آن‌جا مورد نظر خداوند و ملائکه است.

بنابراین قبل از ورود به حرم باید ضمن رعایت آداب آن، باید به این نکته توجه داشته باشیم که همانا این مکان‌ها با جاهای دیگر متفاوت است و آن امام معصوم(ع) حی و حاضر و نظاره گر اعمال زائران است. «أَنَّ رَسُولَكَ وَ خُلَفَاءَكَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ أَحْيَاءٌ عِنْدَكَ يُرْزَقُونَ يَرَوْنَ مَقَامِي وَ يَسْمَعُونَ كَلامِي وَ يَرُدُّونَ سَلامِي...» چنانچه زائری از روی فکر و معرفت وارد حرم مطهر شود، دیگر شاهد برخی ناهنجاری‌ها در این اماکن نخواهیم بود.

اگر زائر به این باور و تصدیق قلبی برسد که امام معصوم(ع) زنده است و او را می بیند، کلام او را می شنود و سلام او را پاسخ می‌دهد، دیگر برخی حرکات زننده ای را که برای رسیدن به ضریح انجام می‌دهد، نمی کند. و یا برخی خانم ها وقتی که می خواهند از حرم مطهر خارج ‌شوند خیال می کنند که دید و نگاه امام(ع) فقط تا همان دم در حرم می‌باشد!

بنده بارها دیده‌ام بعضی بانوان به محض اینکه خارج از محدوده حرم بیرون می‌آیند، حجاب و چادر خود را برمی‌دارند. و در برخی موارد خدمت این بانوان رسیدم و با صمیمیت به آن‌ها عرض کردم، عزیزان من شما دید آقا علی بن موسی الرضا(سلام الله علیه) را تا کجا می بینید؟ ما در زیارت نامه آقا امام زمان(عج) می خوانیم «السلام عليك يا ناظر شجره طوبي» پس ائمه(ع) مانع در دید برای‌شان معنی ندارد و این موانع برای امثال ما است. از این رو زائران عزیز باید به این نکات دقت کنند تا به اجر و ثواب زیارت برسند.

اگر در مواردی مشاهده می شود که برخی زائران آداب و معرفت زیارت امام(ع) را رعایت نمی‌کنند، به جهت این است که ما هنوز امام(ع) را نشناخته‌ایم. چگونه می‌شود که وقتی به دیدن یک عالم و شخصیت بزرگ دینی می رویم تمام شئون ادب را رعایت می‌کنیم، اما وقتی خدمت امام معصوم(ع) می‌رویم به این موارد کمتر توجه می‌کنیم. بنده علت اصلی عدم معرفت را ضعف در امام شناسی افراد می‌دانم. و برای اصلاح و برطرف کردن این ضعف‌ها باید کارهای فرهنگی صورت بگیرد. یعنی ضرورت دارد برای زائرین و عموم مردم کلاس‌های معرفتی و امام شناسی برگزار شود، تا معارف اهل بیت(علیهم السلام) برای مردم تبیین گردد.

حتی برخی فرازهایی که در ادعیه وجود دارد مثل فرازهای دعای زیارت عاشورا و زیارت نامه های ائمه(ع)، چنانچه برای مردم ترجمه و تبیین شود، می تواند در ارتقاء بینش و معرفت امام شناسی مردم اثرگزار باشد.

*چه کنیم تا همیشه در سایه محبت و معرفت رضوی بوده و آثار و برکات زیارت امام رضا(ع) در زندگی ما جریان داشته باشد؟

چه بسا خانواده‌های مسلمان و شیعه که بطور مرتب به زیارت امام رضا(ع) می‌روند، اما آن اثر و برکتی که این زیارت باید در زندگی آن‌ها ایجاد کند، وجود ندارد. آنچه که می تواند این آسیب را برطرف کند اراده و خواست زائر برای خوب شدن و خوب ماندن است. وقتی چشم زائر به ضریح مطهر می افتد، در واقع چشم در چشم امام دوخته است، و آنجا باید عهد ببندد تا از امام(ع) روی برنگرداند. و اگر روی گرداند دیگر آثار، برکات و عنایات اهل بیت(ع) در زندگی او جاری نخواهد بود.

از این رو چنانچه زائر خود را ملزم به تبعیت از امام(ع) دانست، باید سبک زندگی امام(ع) را مورد مطالعه و بررسی قرار بدهد. در تحقیقی که بنده از نوع سبک زندگی حضرت فاطمه(س) داشتم، ایشان می فرماید وقتی وارد زندگی با امیرالمؤمنین علی(ع) شدم، یک مثلثی در زندگی ام تشکیل دادم، یک زاویه آن خودم بود، یک زاویه‌اش همسرم علی(ع) بود و زاویه دیگرش خدا بود. یعنی همیشه خدا را در زندگی‌ام حاضر و ناظر می دیدم، لذا وظیفه‌ای را که نسبت به حضرت علی(ع) داشتم، خداگونه عمل می‌کردم.

اگر این مسئله، یعنی باور حضور خداوند در زندگی‌ها جدی گرفته شود و فرهنگ سازی گردد، روابط بین اعضای خانواده خداگونه و در نهایت صمیمیت و مهربانی خواهد بود. و همه مشکلات خانواده‌ها و جامعه حل خواهد شد.

*زیباترین حدیثی که از امام رضا(ع) در ذهن و خاطر شما ثبت شده، چیست؟

به نظرم بهترین حدیثی که از امام رضا(ع) روایت شده، حدیث سلسله الذهب می باشد که در حقیقت یک درس امام شناسی برای پیروان اهل بیت(علیهم السلام) است. امام رضا(علیه السلام) فرمودند «پدرم، موسی بن جعفر الکاظم، برای من روایت کرد از قول پدرش، جعفر بن محمد الصادق، از قول پدرش، محمد بن الباقر، از قول پدرش، علی بن الحسین زین العابدین، از قول پدرش، حسین بن علی که در سرزمین کربلا شهید شد، از قول پدرش، امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب که در کوفه شهید شد، از قول برادر و پسر عمویش، محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، از قول جبرئیل، که خداوند فرمود «کلمه لا اله الا الله حصنی فمن قالها دخل حصنی و من دخل حصنی امن من عذابی؛ کلمه لا اله الا الله دژ و حصار محکم من است. هر کس آن را بگوید، داخل حصار من شده و هر کس داخل قلعه و حصار من شود، از عذاب من در امان است».

سپس حضرت فرمود «بشرطها و أنا من شروطها؛ اما در صورتی که به شرط‌های آن عمل شود، و من یکی از آن شرط‌ها هستم».

در واقع این فراز آخر از فرمایش امام به این معنی است که توحید در صورتی مقبول درگاه خداوند است که همراه با پذیرش ولایت اهل بیت(علیهم‌السلام) باشد.

همچنین در حدیث دیگری امام رضا(علیه السلام) می فرمایند «إِنَّ لِكُلِّ إِمَامٍ عَهْداً فِي عُنُقِ أَوْلِيَائِهِ وَ شِيعَتِهِ وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ زِيَارَةَ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زَارَهُمْ رَغْبَةً فِي زِيَارَتِهِمْ وَ تَصْدِيقاً بِمَا رَغِبُوا فِيهِ كَانَ أَئِمَّتُهُمْ شُفَعَاءَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَه؛ هر امامى بر گردن دوستان و شيعيانش عهد و پيمانى دارد و نشانه وفای کامل به آن پيمان، زيارت قبور ايشان است، پس كسانى كه از سر رغبت و براى اثبات عهد و پیمان خود با شوق و علاقه ايشان را زيارت كنند، أئمّه نیز در قيامت شفيع‌شان خواهند بود».

این حدیث حاوی سه نکته مهم است. اول اینکه؛ زائر وقتی به زیارت قبور اهل بیت(ع) می‌رود، وفاداری و تعهد خود را نسبت به آرمان‌ها و اهداف امام نشان می‌دهد. نکته دوم؛ زیارت امام معصوم(ع) باید همراه با رغبت و عشق باشد تا در تبعیت از او ثابت قدم و استوار بماند. نکته سوم؛ زیارت امام(ع) باید با تصدیق قلبی باشد. یعنی زائر باید نسبت به آنچه که مورد توجه و قبول امام رضا(ع) است شناخت پیدا کرده، و با تصدیق قلبی به آن عامل باشد. بنابراین اگر زائری نسبت به این سه نکته حساس و مقید باشد، قطعاً آثار و برکات زیارت را در زندگی فردی و خانوادگی اش خواهد دید.

*ورود امام رضا(علیه‌السلام) به ایران و پذیرش این ولایتعهدی، چه تأثیرات فرهنگی و اجتماعی برای ایرانیان داشت؟

وجود مقدس امام رضا(علیه السلام) در ایران یکی از افتخارات بزرگ ملت ایران است؛ زیرا لطف الهی شامل ایرانیان شد تا یک امام معصوم(ع) را در کشورشان پذیرا باشند و آمدن ایشان به ایران بسیاری از مسائل و مشکلات جهان تشیع را حل کرده است.

می دانیم که امام رضا(ع) با فردی همچون مامون هم عصر بودند، کسی که در روایات از او به «عفریت» یاد می‌شود. یعنی کسی که صاحب قدرت، دارای علم و بسیار توانمند باشد. و مأمون اینگونه بود. هر چند که او با ولایتعهدی امام رضا(ع) دنبال نقشه های شوم خود بود، ولی با این کار یک برکت مهم برای جامعه آن روز و آیندگان حاصل شد و آن اینکه مردم فهمیدند و متوجه شدند که اصل امامت در دست اهل بیت(ع) می‌باشد. و با وجود اینکه امام رضا(ع) از همه دسیسه‌ها و اهداف پلید مأمون آگاهی داشتند ولی به جهت اتفاقاتی که افتاد با یکسری شروطی این ولایتعهدی را پذیرفتند.

از دیگر برکات این اتفاق، فراهم شدن فضایی بهتر برای ارتباط بیشتر مردم با امام(ع) بود، و این ارتباط باعث شد تا فرهنگ اسلامی در بین مردم ایران تبیین و پیاده گردد. بر این اساس معتقدم علت اصلی مشکلات جامعه ما با وجود حضور و راهنمایی‌های علمای دین، دوری از امام معصوم(ع) و عدم دسترسی به ایشان است.

*یکی از نکات ارزشمند در سبک زندگی امام رضا(ع) تأکید بر تقوای الهی است؛ چطور می‌توانیم شاکله زندگی خودمان را مبتنی بر تقوا طراحی کنیم؟

سفارشی که همواره از سوی ائمه(علیهم السلام) بدان تاکید شده است، توصیه به تقوا بود. و امام هادی(ع) در زیارت جامعه کبیره، ائمه معصومین(ع) را "اعلام التُّقی" و به عنوان بهترین سرمشق‌های انسان‌های هدایت‌جو می‌داند و چنین می‌فرماید «السلام علی ائمه الهدی و مصابیح الدجی و اعلام التُّقُی و ذَوی النُّهی و اولی الحجی و کَهف الوری و وَرثَه الانبیاء و المَثَل الاعَلی و الدَعوَه الحسنی و...؛ سلام بر پیشوایان هدایت و چراغ‌های ظلمت و نشانه‌های پرهیزکاری و صاحبان خرد و دارندگان عقل و پناه مردم و وارثان انبیا و نمونه و سرمشق برتر و دعوت کنندگان نیکو...».

معنای عامیانه‌ای که برای کلمه «تقوا» می توان بیان کرد، اینکه بگوییم تقوا «ترمزی برای نفس انسان» است. و اگر در انسانی این ترمز و کنترل بر نفس نباشد، به پست ترین درجات حیوانیت سقوط خواهد کرد.

می‌گویند اگر تقوی چهار حرف داشته باشد؛ تاء آن ترک محرمات، قاف آن قیام بر واجبات، واو آن وقوف بر شبهات، و الف آن اخلاص در عمل است. و اگر کسی بتواند تقوا به معنای واقعی کلمه را در زندگی‌اش پیاده کند قطعاً توفیق الهی شامل حال او شده و به مرور همه محرمات را ترک خواهد کرد.

گفت و گو: مهدی زارعی