خبرگزاری «حوزه»/ استاد سید فرید قاسمی، نامی پرآوازه در تاریخ روزنامه نگاری ایران است؛  متولد ۱۳۴۳ در خرم آباد است و بسیاری از اهل فن او را به دلیل دانسته های زیادش در دانش روزنامه نگاری، «حافظه مطبوعات ایرانی» یاد می‌کنند؛ شاید به همین دلیل بود که سال‌ها پیش، مجله معروف گل‌آقا، مطلبی با عنوان «مردی که زیاد می‌دانست» نوشت و پیرو آن، بسیاری از روزنامه نگاران کشور، همین تعبیر ساده را یکی از زیباترین تعابیر در وصف استاد سیدفرید قاسمی دانستند.

علاقه وی به پژوهش در زمینه مطبوعات ایران باعث شده است تا با عنوان صاحب نظر در زمینه تاریخ مطبوعات ایران، شناخته شده و حسین انتظامی معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد نیز در وصف او بگوید: «فرید قاسمی» برای جامعه مطبوعات ایران یک منبع است.

استاد سیدفرید قاسمی در یکی از روزهای شلوغ بیست و دومین نمایشگاه مطبوعات، میهمان غرفه خبرگزاری «حوزه» شد و ضمن اشاره به تاریخچه اولین نشریات تخصصی دینی و همچنین فعالیت اولین روحانی روزنامه نگار در تاریخ مطبوعات ایران، از رسانه های دینی درخواست کرد تا از علما و مراجع تقلید در قالب سؤال، استفتاء و ... بخواهند، در رابطه با لزوم صیانت و پاسداری از حقوق پدیدآورندگان آثار، به صورت جدی تری وارد صحنه شوند، چرا که وی معتقد است، در شرایط فعلی و با ظهور رسانه های نو، حقوق بسیاری از اندیشمندان و پدیدآورندگان در حال پایمال شدن است و اگر این روند ادامه پیدا کند، محققان و پژوهشگران دلسرد شده و رفته رفته نمی توانیم حرفی از رشد، توسعه و پیشرفت کشور بزنیم.

این استاد روزنامه  نگاری کشور در بخش دیگری از این گفت وگو به خبرنگاران و روزنامه نگاران نیز توصیه هایی داشت؛ از جمله این که تا می توانید بخوانید، چرا که روزنامه نگاری نوشتن است و مقدمه نوشتن هم خواندن؛

مشروح گفت وگوی خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، با استاد سیدفرید قاسمی را در ادامه بخوانید:

*استاد قاسمی! تشکر ویژه از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید؛ به عنوان اولین سؤال بفرمایید که ظهور و بروز نشریات تخصصی دینی و مذهبی در تاریخ مطبوعات ایران، به چه زمانی بر می گردد؟

فراتر از ایران، اگر به تاریخ مطبوعات جهان نگاهی کنیم، مشاهده خواهیم کرد که اولین نشریه تخصصی با رویکرد اسلامی و البته به زبان فارسی، در کشور هند منتشر شد که البته این نشریه را هم ایرانی ها به چاپ رساندند.

ایرانی ها اگر چه برای اولین بار، نشریه اسلامی فارسی زبان را در کشور هندوستان منتشر کردند، اما ۴۰ سال بعد از آن یعنی در سال ۱۳۲۰ هجری قمری، این اتفاق را در خود ایران رقم زدند و بر این اساس اولین نشریه اسلامی – شیعی، در شهر اصفهان منتشر شد.

*آیا پیش از انتشار این نشریات تخصصی اسلامی و شیعی، آموزه های دینی و مذهبی در تاریخ مطبوعات ایران وجود داشت و به آن توجهی می شد؟

اصولا آموزه های دینی، همزاد روزنامه نگاری در ایران است؛ زیرا اگر، حتی اولین نشریاتی که در تاریخ کشورمان منتشر شده است را مورد مطالعه و دقت نظر قرار دهیم، خواهیم دید که از اولین شماره های این نشریات نیز، مطالبی وجود داشته که در لابلای آنها، رویکردهای مذهبی و آموزه های دینی به چشم می خورد.

اگر چه در اولین نشریات تاریخ ایران نیز مطالبی با رویکرد دینی و آموزه های مذهبی دیده می شود، اما فاصله انتشار اولین نشریه عمومی در ایران تا انتشار اولین نشریه تخصصی اسلامی در کشور، حدود ۶۸ سال است؛ و بعد سیر نشریات اسلامی در ایران، با سرعت کم و زیاد ادامه پیدا کرد.

امروز که ما با هم صحبت می کنیم، حدود ۱۱۵ سال از انتشار اولین نشریه تخصصی اسلامی در ایران می گذرد، و در طول این ۱۱۵ سال تا به امروز، همیشه شاهد فراز و فرود در فعالیت نشریات تخصصی اسلامی و شیعی، در تاریخ مطبوعات ایران بوده ایم؛ یعنی دهه هایی رونق رویکرد مشاهده می شود و در برهه ای از زمان شاهد عدم رونق و رکود در نشریات تخصصی دینی بوده ایم.

*تاریخ حضور روحانیون در تاریخ روزنامه نگاری ایران به چه زمانی بر می گردد؟ به صورت واضح تر، از چه زمانی شاهد حضور یک عالم دینی یا یک روحانی در عرصه مطبوعات ایران بوده ایم؟

در خصوص حضور و فعالیت عالمان دینی در عرصه مطبوعات ایران ابتدا باید گفت؛ که اولین عالم دینی کشور ایران که به صورت رسمی روزنامه منتشر کرد و نامش در تاریخ مطبوعات ایران به ثبت رسیده، نشریه اسلامی منتشر نکرد، بلکه یک نشریه عمومی را به جامعه ارائه داد؛ ایشان سید جلال‌الدین حسینی‌کاشانی، مشهور به مؤیدالاسلام بود که در سال ۱۳۱۱ هجری قمری، در شهر کلکته هند، روزنامه ای عمومی به نام روزنامه حبل المتین را منتشر کرد که این روزنامه بعدها تبدیل به مؤسسه مطبوعاتی بسیار بزرگ و قابل اعتنایی شد.

این روزنامه تا سال ۱۳۰۹ خورشیدی، یعنی حدود حدود سی و نه سال منتشر می شد؛ البته سید جلال‌الدین حسینی‌کاشانی، با این که در دهه آخر عمر خود و به علت کار ممتد، از نعمت بینایی محروم شده بودند، با دستیاری دخترشان کار روزنامه نگاری را ادامه دادند و تا سال ۱۳۰۹ این نشریه را منتشر کردند.

*توصیه حضرتعالی به عنوان یکی از اساتید روزنامه نگاری کشور، به خبرنگاران و دست اندرکاران خبرگزاری حوزه و به صورت کلی، به رسانه هایی که با رویکرد دین و اندیشه فعالیت می کنند، چیست؟

شما در خبرگزاری حوزه و در شهری همچون قم که خاستگاه علما و مراجع تقلید شیعه است متمرکز هستید و از این جهت می توانید مؤثرتین فعالیت رسانه ای را برای پاسداشت حقوق مؤلفان و پدیدآورندگان آثار داشته باشید؛ به نظرم یکی از بهترین کارهایی که رسانه های دینی و همین طور رسانه هایی که در شهر قم متمرکز هستند، می توانند انجام دهند این است که توجه مراجع تقلید و عالمان دینی را به حقوق پدیدآورندگان در ایران جلب کنند.

واقعیت قضیه این است در شرایط کنونی، حقوق پدیدآورندگان آثار در کشور ایران، با ظهور و فعالیت رسانه های نو، و با محمل های جدید، در حال از بین رفتن است؛ شما اگر بتوانید قدری در رفع این مشکل سهیم باشید تا حقوق پدیدآوردندگان آثار مکتوب و علمی بیش از این از بین نرود، کار بسیار بزرگی را انجام داده اید.

 شما خودتان هم به عنوان فعالان رسانه ای، پدیدآورنده هستید؛ پدیدآورنده خبر، گزارش، مصاحبه، تصویر و ...؛ یعنی بالاخره در زمره پدیدآورندگان قرار دارید. باید اذعان کرد که در شرایط فعلی جامعه، حقوق بسیاری از پدیدآورندگان چه در عرصه مطبوعات، چه پدیدآورندگان مقالات علمی، و چه پدیدآورندگان حوزه کتاب، با این محمل های جدید و رسانه های نو، در حال از بین رفتن است.

آن افرادی که کار عمیق و دقیق علمی و تحقیقاتی انجام می دهند، امروز با پدیده ای همچون شبکه های اجتماعی و رسانه های نو، مواجه هستند که آثارشان را می ربایند؛ متأسفانه اکثریت این افراد هم، خانه نشین و گوشه نشین هستند و بنابراین ابزار، لوازم و اهرم حقوقی برای پیگیری حقوق خودشان را ندارند.

حقیقتا در چنین شرایطی که حقوق بسیاری از اندیشمندان و پدیدآورندگان در حال پایمال شدن است، لازم است عالمان دینی و مراجع تقلید، در رابطه با این مسئله و دفاع از حقوق پدیدآورندگان آثار به صورت جدی تری وارد مسئله شوند؛ شما به عنوان رسانه هایی که در شهر قم متمرکز هستید یا عموم رسانه هایی که در حوزه دین و اندیشه و مذهب فعالیت می کنند، می توانید به این کار سرعت ببخشید و مثلا در قالب سؤالات و یا استفتاهایی از مراجع تقلید، از این بزرگان بخواهید تا فتاوای خود را در مورد حقوق پدیدآورندگان آثار، چه پدیدآورندگان کتاب، چه پدیدآورندگان مقالات علمی و چه پدیدآورندگان عرصه رسانه ای کشور از جمله خبر و ...، بیان کنند.

واقعا اگر این حقوق پدیدآورندگی در کشور ما مورد بی توجهی قرار گرفته و رفته رفته به صورت کلی از بین برود؛ افرادی که در این مملکت تولید علم می کنند، دلسرد می شوند و دیگر ما نباید حرفی از رشد و توسعه و پیشرفت کشور بزنیم؛ واقعیت قضیه این است امروز باید تولید کنندگان علم و پدیدآورندگان آثار را دریابیم. اگر بزرگان ما به این نکته توجه نکنند، ما در دهه های آینده دچار مشکل می شویم.

متأسفانه در حال حاضر، در سطح این رسانه های نو و شبکه های مجازی، هر نوع مسئله ای، اوقات فراغت بسیاری از افراد را پر کرده و رفته رفته کارهای عمقی رنگ می بازد و یا این که بدون توجه به حقوق پدیدآورندگان آثار ارزشمند علمی و تحقیقاتی، مورد ظلم واقع می شود. فکر می کنم توجه به این مسئله از منظر دینی ضرورت داشته باشد.

* توصیه شما به خبرنگاران و روزنامه  نگارانی که دوست دارند خود را از نظر حرفه ای ارتقاء دهند، چیست؟

روزنامه نگاری نوشتن است، اما مقدمه نوشتن، خواندن است؛ روزنامه نگاران و خبرنگاران، تا می توانند بخوانند. همچنین آگاهی هایی از علم روز داشته باشید، ولی این نکته را هم عرض کنم؛ همه این آگاهی ها را از فیلتر عقلی عبور دهید.

همچنین باید به این نکته اشاره شود که خیلی از پدیده ها هست که با جامعه ما سازگاری ندارد، اما اگر ما این پدیده ها را بومی سازی کردیم، و با فرهنگ خودمان تطبیق دادیم، به جایی خواهیم رسید، و الا اگر مقلد صرف باشیم، آن هم از جهانی که هیچ ربطی به ما ندارد، آسیب خواهیم دید.

در ادبیات روزنامه نگاری و دیگر دروس یا کتاب های مرتبط با روزنامه نگاری هم که بعضا شما خبرنگاران و روزنامه نگاران می خوانید و مطالعه دارید، سعی کنید اگر این کتاب ها را با نگاه تحلیلی بخوانید و در ذهن خودتان به تحلیل و بررسی آن اقدام کرده و با نگاه نقادانه به آن ها نگاه کنید. حتی اگر این کتاب ها، از معروف ترین کتاب های ترجمه شده باشد؛ در نهایت این که شما به عنوان یک روزنامه نگار، هیچ موضوعی را بدون دلیل و منطق نپذیرید.

گفت و گو: صادق چهرقانی