به گزارش خبرگزاری «حوزه»، جمهوري اسلامي به عنوان عصاره انديشه سياسي امام خميني(ره) و به مثابه تئوري و نظريه اي سياسي براي شكل حكومت، از سوي امام به عنوان جايگزيني براي رژيم سلطنتي مطرح گرديد.

در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)، جمهوری شکل حقوقی رژیم است که توسط خود مردم تعیین می‌شود. در واقع مفهوم «جمهوری» در کلام و اندیشه امام به همان معنایی است که در همه جا هست و به نوعی فرم و شکل حکومت را تشکیل می‌دهد و مفهوم «اسلامی» نیز که محتوای آن فرم را که قوانین الهی است، بیان می‌دارد. ^[1] در همین زمینه ایشان در مناسبت‌ها و مکان‌های گوناگون می‌فرمایند؛«ما خواستار جمهوری اسلامی هستیم، جمهوری فرم و شکل حکومت را تشکیل می‌دهد و اسلامی یعنی محتوای آن فرم، که قوانین الهی است».^[2]

ساختار جمهوری اسلامی:

جمهوري اسلامي در واقع ساختار و قالبي بود كه انديشه آرماني امام خميني(ره) راجع به حكومت را محقق ساخت و انديشه سياسي ايشان را از ساحت نظر به صحنه عمل پيوند داد. آرمان امام خميني(ره) تشكيل حكومت اسلامي بود. اين حكومت مي بايستي به جاي حكومت ظالمانه و غير ديني كه به شكل نظام سلطنتي بر ايران سلطه افكنده بود ايجاد شود. اما ايجاد آن در گرو ارائه شدن در قالبي بود كه توانايي استقرار در شكلي از اشكال نظام هاي سياسي را دارا باشد. لذا امام خميني(ره) با ارائه مدل حكومتي جمهوري اسلامي توانست به همه اهداف خود نايل آيد. بنابراين مفهوم جمهوري اسلامي در نظر گاه امام مفهومي پيچيده، مبهم و نامشخص نيست بلكه مفهومي ساده، روشن و مشخص است. ^[3]

علاوه بر امام خميني(ره)، اطرافيان و نزديكان وي نيز راجع به ماهيت و مفهوم جمهوري اسلامي نظري مشابه ابراز مي‌كردند. در همین زمینه، شهيد مطهري به عنوان يكي از ايدئولوگ‌هاي انقلاب اسلامي و از شاگردان برجسته امام(ره) به روشن سازي مفهوم جمهوري اسلامي و تشريح ماهيت آن مي‌پردازد و تصریح می‌نمایند که؛ «جمهوری اسلامی حکومتی است که شکل آن، انتخاب رئیس حکومت از سوی عامه مردم برای مدتی موقت است که محتوای آن هم اسلامی است».^[4]

اصول اساسی جمهوری اسلامی

جمهوری اسلامی بر اساس همان آرمان هایی بنیان نهاده شد که رژیم پهلوی آنها را نادیده گرفت. اصول و آرمان های انقلاب در شعارهای دوران انقلاب و اظهارات امام خمینی(ره)، به خوبی منعکس شده؛ شعار معروف "استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی"، چکیده مطالبات مردمی بود که سال های متمادی جهت دست یابی به آن، مبارزه کرده بودند. ^[5]

امام خمینی(ره) در پاسخ به سؤالی درباره اهداف و برنامه هایش فرمودند:. .. استقلال و آزادی را به وطن باز خواهیم گرداند؛ روابط ناسالمی را که به ضرر ملت است، اصلاح خواهیم کرد... دست دیگران را از ایران کوتاه خواهیم نمود. ^[6]

حضرت امام(ره) درباره آزادی نیز فرمودند: مردم ایران که قیام کرده اند، برای یک مطلب واضحی است که همه بشر قبولش دارد که باید آزاد باشد. نباید هی در حبس کنند؛ نباید جلویش بگیرند که حرف نزن؛ بیخ گلویش را فشار بدهند که نباید یک کلمه حرف بزنی؛ قلمش را بشکنند که نباید بنویسی... آن که از حقوق بشر است و از اولین حقوق بشر است، «آزادی، استقلال، حکومت عدل»، این را می خواهند مردم.^[7]

همچنین امام می فرمایند: قالب حکومت مطلوب از دیدگاه امام، جمهوری و محتوی آن اسلامی است؛ اما شکل حکومت ما جمهوری اسلامی است، جمهوری به معنای این که متّکی بر آرای اکثریت است و اسلامی برای این که متّکی به قانون اسلام است و دیگر حکومت ها این طور نیستند که تکیه بر قانون اسلام داشته باشند.

محتوای نظام مطلوب انقلاب از دیدگاه امام، اسلام و اصول اساسی آن است که در قرآن و سنت، بیان شده است؛ «امروز که ملت ایران قیام کرده اند... حکومت اسلامی می خواهند؛ می خواهند که آزاد باشند؛ می خواهند که مستقل باشند؛ می خواهند که حکومتشان حکومت اسلامی باشد».^[8]

جمهوریت نظام و استمرار جمهوری اسلامی

حضرت امام خمینی (ره) درخصوص جمهوریت نظام و استمرار جمهوری اسلامی نیز می فرمایند: «در جمهورى اسلامى باید تمام مسائلى که در ایران است متحول بشود. در جمهورى اسلامى  باید دانشگاه‌ها متحول بشود؛ دانشگاه‌هاى پیوسته، به دانشگاه‌هاى مستقل متبدل بشود. فرهنگ ما باید متبدل بشود؛ فرهنگ استعمارى، فرهنگ استقلالى بشود. دادگسترى ما باید متحول بشود؛ دادگسترى غربى به دادگسترى اسلامى متبدل بشود. اقتصاد ما باید متحول بشود؛ اقتصاد وابسته به اقتصاد مستقل متبدل بشود. تمام چیزهایى که در حکومت طاغوت بود و به تَبَع اجانب در این مملکت ضعیف، در این مملکت زیردست، پیاده شده بود با استقرار حکومت اسلامى و حکومت جمهورى اسلامى تمام‏ اینها باید زیرورو بشود. و باید مردم خودشان را اصلاح بکنند؛ و باید اشخاصى که ظالم هستند و به زیردست‌ها ظلم کردند، باید آنها دیگر ظلم نکنند. طبقات مختلف به طبقات پایین ظلم نکنند. باید حق فقرا، حق مستمندان داده بشود. تمام اینها در جمهورى اسلامى باید عمل بشود. و ملت وظیفه دارد که در جمهورى اسلامى پشتیبانى از دولت‌ها بکند که به خدمت ملت هستند. اگر دولتى را دید که خلاف مى‏کند، ملت باید تودهنى به او بزند. اگر چنانچه دستگاه جابرى را دید که مى‏خواهد به آنها ظلم کند، باید شکایت از او بکنند و دادگاه‌ها باید دادخواهى بکنند؛ و اگر نکردند خود ملت باید دادخواهى بکند، برود توى دهن آنها بزند. ^[9]

نیاز به جمهوری اسلامی:

ولی فقیه، بر اساس قانون الهی، ولایت امر و امامت اُمت را به عهده می گیرد و علاوه بر تأمین زندگی مردم، مسؤول هدایت آنان نیز هست. بدین ترتیب، برای تحقق چنین امر بزرگی، باید رسما نظام مشخصی بر ایران حاکم می شد تا زمینه دست یابی به آن هدف های بزرگ را فراهم آورد. این گونه بود که ۱۲ فروردین 1358 پدید آمد و نظام پربرکت جمهوری اسلامی، بر کشور عزیز ما سایه افکند.۱۲ فروردین روز تحقق آرمان های بلند مردم بود؛ مردمی که در راه انقلاب، زندان ها، تبعیدها، شکنجه ها، سختی ها و محرومیت های زیادی کشیدند و شهادت بهترین فرزندان خود را دیدند، بعد از پیروزی انقلاب، در یک همه پرسی تاریخی، برای تحقق آرمان های والای شهیدان، به استقرار جمهوری اسلامی، رأی دادند. ^[10]

کلام آخر:

در مجموع، تشکیل حکومت اسلامی، یکی از ابعاد مهم اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) است. حضرت امام، دین اسلام را دارای ماهیتی ظلم ستیز و برخوردار از ویژگی مبارزه می دانست و اهمیت و پویایی و استمرار آن را در تشکیل حکومت ذکر می کرد و این موضوع را با صراحت اعلام می کرد.

اهتمام به احکام سیاسی اسلام و کوشش در راه برقراری نظام سیاسی که تحقّق بخش این گونه احکام است، یکی از ویژگی های بارز اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) است. ^[11]

با توجه به این نکات در پایان باید به این نکته اشاره داشت که جمهوری اسلامی به عنوان مفهوم جدیدی از حکومت اسلامی که توسظ امام خمینی (ره) طرح و با جدیت تعقیب می‌شد، نه تنها از دیدگاه غربی دولتی کاملا جدید و ناشناخته است، بلکه از زاویه سنت اسلامی نیز مفهومی بی بدیل، خاص و قیاس ناپذیر است.

* دکتر مرتضی اشرافی، کارشناس مسایل سیاسی