به گزارش خبرگزاری «حوزه»، پس از پیروزی انقلاب مقدس اسلامی، حضور روحانیت متعهد و آگاه در گستره‌ی گسترده‌ای از فعالیت‌های علمی و دینی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر پیدا کرد؛ به همین جهت برخی از بزرگان و اندیشمندان ارجمند حوزوی به تأسیس رشته‌های علوم انسانی از منظر اسلامی همّت گماشتند و در پی آن گروه‌هایی از طلاب، توان و استعداد خود را در تحصیل این رشته‌ها آزمودند.
هر چند این امر در جای خود ستودنی است؛ لکن نباید موجب فراموشی رسالت بی‌بدیل حوزه‌های مقدس علمی در نگاهبانی از فقه آل محمد علیهم صلوات الله و احیاء آن شود.
به همین لحاظ، مدرسه فقهی امام محمد باقر(علیه السلام) در سال 1380 شمسی در کنار بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (سلام الله علیها) از سوی حضرت آیت الله شبیری زنجانی با هدف والا و مقدّس تقویت بنیاد اندیشه و مطالعات فقهی و پرورش فقیهان قوی‌بنیه پایه‌گذاری شد.
به چند علّت، برای گزینش طلاب از پایه هفتم تصمیم‌گیری به عمل آمد، که می‌توان موارد زیر را از اهمّ آن‌ها شمرد:
نخست: دورانِ گذار از پایه‌ی ششم به پایه‌ی هفتم برای طلاب حوزه، سخت آسیب‌پذیر است؛ زیرا طلبه، ناگهان و بدون آمادگی کافی، از تحصیل تحت برنامه مدارس به حوزه‌ی تحصیل کاملاً آزاد قدم می‌نهد.
تجربه‌ی سالیان دراز، نشان داده است، تنها کسانی از مزایای این تحوّل، سود می‌برند که زیر نظر مربّی آگاهی قرار دارند یا از ذکاوت و آینده‌نگری خاصی برخوردارند و طبعاً بخش عظیمی از طلاب از این مزیت محرومند.
این آسیب‌شناسی، یکی از انگیزه‌های گزینش طلاب در مدرسه فقهی امام محمد باقر (علیه السلام) برای پایه هفتم است. دیگر این‌که گزینش طلاب از پایه‌ی هفتم، موجب هم‌افقی بهتر آنان به هنگام ورود به درس خارج می‌گردد که خود عامل مهمی برای مدیریت هم‌آهنگ فقهی و علمی طلاب در حوزه‌ی درس خارج است.
*نظام آموزشی مدرسه
الف) دروس اصلی:
نظام آموزشی مدرسه فقهی امام محمد باقر(علیه السلام) شامل پایه‌ی هفتم تا پایان سطح و درس خارج تا پایان تقریبی یک دوره‌ی اصول (درس خارج) است که حدود دوازده سال به طول می‌انجامد. این مدت، به سه مقطع آموزشی تقسیم می‌گردد:
آموزش ادامه‌ی سطح متوسط و آموزش سطح عالی که بنابر مصوبه‌ی جدید شورای آموزش مدرسه، این مقطع آموزشی پنج سال زمان خواهد برد؛ مقطع ورود به درس خارج و اشتغال به آن که برای آن، سه سال زمان در نظر گرفته شده است و ادامه‌ی درس خارج در یک دوره‌ی تقریباً پنج ساله.
بهره‌مند شدن از این نظام آموزشی مستلزم شرکت در امتحانات ورودی و مصاحبه‌های علمی مدرسه و به دست آوردن امتیازات لازم در این زمینه است. دوره‌های بعدی نیز، برنامه گزینشی خاص خود را دارد و تنها کسانی می‌توانند در آن شرکت کنند که از نظر آموزشی دوره‌ی قبلی را با موفقیت و کسب امتیاز لازم پشت سر گذاشته باشند و از نظر اخلاقی نیز کارنامه‌ی خوبی داشته باشند.
ب) کلاس راهنما:
در نظام آموزشی مدرسه‌ی فقهی، گذشته از ارائه معمول درس‌ها، برای هر درس، کلاس راهنما برگزار می‌شود. هدف کلی کلاس‌های راهنما، تبیین حاقّ درس‌ها و نقاط مبهم و نقد و بررسی موضوعاتِ نیازمند به بررسی است.
در آخرین مصوبه‌ی شورای آموزش، در این باره، مقرّر گردید موضوعاتِ نیازمند به بحث بیشتر در هر پایه‌ای از کتاب‌‌های فقهی و اصولی توسط برخی از استادان، استخراج و بر اساس یک نظام ویژه در اختیار استادان راهنما قرار گیرد، تا کلاس‌های راهنما، نظام یافته‌تر و پرثمرتر گردد.
ج) تحصیلات تکمیلی:
یکی از بخش‌های آموزشی پر اهمیت که در نظام آموزشی مدرسه پیش‌بینی شده، تحصیلات تکمیلی است.
مراد از تحصیلات تکمیلی، دروس مورد نیاز، غیر از رشته‌ی تخصصی مدرسه است که به گونه‌ای یا در ارتباط تنگاتنگ با فقه و اصول است؛ مانند: آموزش رجال که هیچ فقیهی از پرداختن به آن بی‌نیاز نیست، و یا دانستن آن ـ گرچه نه به شکل تخصصی ـ برای فقیه از منظر یک عالم دینی بایسته است؛ مانند: آشنایی با تفسیر قرآن و عقائد و...
در وضعیت فعلی، بخشی از این هدف مثل رجال و برخی مباحث دیگر، همانند هلال‌شناسی، جامه‌ی عمل پوشیده است و راه‌اندازی آموزش دیگر موضوعات، در حال شکل‌گیری و برنامه‌ریزی است.
ویژگی‌ها و مزایا
فراهم سازی محیطی مناسب برای تحصیل تخصصی، نیازمند مطالعه و برنامه‌ریزی دقیق و حساب‌شده است؛ به گونه‌ای که نظام آموزشی از ویژگی و مزایایی برخوردار گردد.
ویژگی و مزایای نظام آموزشی مدرسه فقهی امام محمد باقر (علیه السلام) عبارت است از: الف) پنج ساله کردن دوره‌ی سطح، دروس آموزشی (اصلی و تکمیلی) در دوره‌ی سطح مدرسه (از پایه هفتم تا دهم) به جای چهار سال (وضعیت معمول) در طول پنج سال ارائه می‌گردد.
علل پنج ساله کردن این دوره‌ی آموزشی:
1- حجم گسترده‌ی دروس اصلی مدرسه با عنایت به اصرار بر خواندن همه‌ی مباحث کتب، در پایه‌های یاد شده است که تحقق چنین امری در چهار سال میسّر نیست.
2- پرداختن به دروس پایه‌های یاد شده (هفتم تا دهم) به شکلی تخصصی در قالب مطالعات جانبی و نیز شرکت در کلاس‌های راهنما.
3- برنامه‌ریزی جهت بسترسازی برای شرکت در کلاس‌ها و مطالعات بخش تحصیلات تکمیلی.
ب) استفاده از استادان فاضل و مجرّب
بی‌تردید در یک برنامه‌ی تخصصی باید از استادان ویژه و توانمند و فاضل آن رشته استفاده کرد.
شاید یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت نسبی مدرسه‌ی فقهی در جهت اهداف تعریف شده‌ی خود، شناسایی و جذب استادان فاضل، متّقی و شایسته و هم‌کاری قابل تقدیر آن سروران معظّم با مدرسه باشد.
ج) استفاده‌ی حداکثری از ظرفیت سال تحصیلی
از برنامه‌های موفق و مؤثر مدرسه فقهی در آموزش تخصصی فقه و اصول، کاستن از تعطیلات و افزودن برنامه‌ی تحصیلی است به گونه‌ای که در طول شش سال گذشته، هر سال، ایام درسی مدرسه، تقریباً شصت روز تحصیلی بیشتر از وضعیت معمول حوزه بوده است. در یک مقایسه، روزهای تحصیلی مدرسه در طول یک سال، نزدیک به یکصد و هفتاد الی یکصد و هفتاد و پنج روز است، در حالی که این وضعیت در حوزه، معمولاً بین یکصد و پنج تا یکصد و بیست روز می‌باشد.
د) رعایت حد نصاب کمّی
در مدرسه‌ی فقهی امام محمد باقر (علیه السلام)، اولویت با تشکیل کلاس‌ها با جمعیت محدود است. تعداد شرکت‌کنندگان در هر کلاس، معمولاً بین هفده تا بیست نفر می‌باشد. هدف از این محدودیت، بهره‌وری بیشتر علمی است که معمولاً در کلاس‌های پرجمعیت و شلوغ برآورده نمی‌شود.
هـ) آزمون‌های مستمرّ
یکی از عوامل برانگیزنده برای سخت‌کوشی علمی طلاب، برگزاری آزمون است. آزمون‌های مستمرّ از دیگر مزایای مدرسه فقهی امام محمد باقر (علیه السلام) است.
و) پژوهش
پژوهش از برنامه‌های تعریف شده‌ی مدرسه‌ی فقهی امام محمد باقر (علیه السلام) است. که برنامه‌ی مدّون آن هم اینک در حال بررسی است. گر چه تا کنون نیز تحقیقاتی توسط طلاب مدرسه در زمینه‌های مختلف (فقه، اصول، رجال، تفسیر و تقریرات درس خارج) ارائه شده است. مدرسه‌ی فقهی در نظر دارد با برگزاری کلاس‌های شیوه‌ی تحقیق، طلاب را در مسیر پژوهش، بیش از پیش یاری نماید.
ز) پیوستگی سطح عالی و درس خارج
بهترین بستر برای ورود موفق به درس خارج، دوران پایانی سطح عالی است. در چنین بستری طلاب محترم از نظر علمی، تقریباً در افقی نزدیک به هم، با هم آهنگی و آمادگی جمعی بهتری وارد حوزه‌ی درس خارج می‌شوند و این امر در راستای ارتقای علمی آنان مؤثرتر می‌باشد.
ح) کتابخانهی تخصصی فقه
وجود کتابخانهی تخصصی از ضرورت‌های رشته‌های آموزش و پژوهش تخصصی است. سعی مدرسه‌ی فقهی از آغاز، در ایجاد کتابخانهی فقهی بوده و در طول زمان و به شکلی مستمر، به آن غنا بخشیده است. هم‌اکنون، مدرسه از کتابخانهی نسبتاً قابل قبول و فضای نسبتاً مطلوبی جهت مطالعه و پژوهش‌های فقهی برخوردار است.
ط) سفرهای زیارتی، سیاحتی
نقش مؤثر زیارت و توسل به اهل بیت(علیهم السلام) بر تحصیل علم و تقوی، تجربه‌ی هماره‌ی زندگی سلف صالح است، همان گونه که سیر در آفاق، بیدارگر انسان و در ایجاد آمادگی بیشتر برای ادامه‌ی بهتر تحصیلات تأثیر بسزایی دارد.
ی) سیر علمی فقهی تا اجتهاد
همان گونه که در نظام آموزشی مدرسه ذکر شد، از مزایای بسیار با اهمیت مدرسه فقهی، مدیریت آموزشی طلبه‌های مستعد تا مرز اجتهاد است.
ک) تقویت بنیادهای اخلاقی، جهت پرورش فقیهانی وارسته
اگر تبیین احکام دینی توسط فقیهان عالم و عامل، صورت پذیرد، در رشد مایه‌ها و پایه‌های دینی جامعه نباید تردید کرد. و در این ارتباط، جایگاه پرورش و تهذیب از جایگاه تفقّه و فراگیری بالاتر است. نیاز همه‌ی افراد بشر به تذکیه، قطعی است و این امر، برای اهل علم به ویژه فقهاء، از ضرورت بیشتری برخوردار است.
بنا بر این، طلاب مدرسه‌ی فقهی به دلیل جایگاه نسبتاً ممتاز خود که طبعاً از استعداد فوق متوسطی برخوردارند، نیاز بیشتری به تهذیب دارند؛ چرا که سرشاری استعداد، بدون همراهی با تذکیه، بحران‌های بزرگ معنوی را به دنبال خواهد داشت. به همین دلیل، در مدرسه‌ی فقهی امام محمد باقر(علیه السلام)، سعی بلیغ بر توأمان ساختن تحصیل فقه و تهذیب اخلاق است و در این راستا از شیوه‌ها و راه‌کارهای نهان و آشکار مختلفی استفاده می‌شود.
ل) گزینش علمی و شخصیتی
نقش گزینش علمی و روانی در رشته‌های تخصصی، قابل انکار نیست. گزینش علمی و اخلاقی در مدرسه‌ی فقهی امام محمد باقر(علیه السلام) دارای نقشی منحصر به فرد است. این گزینش دارای دو مرحله‌ی علمی و شخصیتی است. در مرحله‌ی نخست، طی امتحان کتبی و مصاحبه علمی (فقه و اصول) استعداد علمی داوطلب، سنجیده می‌شود و بر پایه‌ی معیارهایی، بهترین‌ها برگزیده می‌شوند. در مرحله‌ی بعد، شخصیت اخلاقی و روانی داوطلب مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
م) ایجاد ارتباط عاطفی علمی بین استاد و شاگرد
یکی از اهداف مهم مدرسه‌ی فقهی امام محمد باقر(علیه السلام)، بسترسازی برای ارتباط علمی، عاطفی بیشتر بین طلاب و استادان است. اساساً محیط ویژ‌ه‌ی مدرسه، زمینه‌ساز مناسبی برای این ارتباط بایسته است.
سطح تعامل علمی، عاطفی در مدرسه‌ی فقهی از میزان قابل قبولی برخوردار است و مدرسه، در جهت ارتقای آن، برنامه‌ریزی می‌کند. هم اینک، نتایج موفقیت‌آمیز این ارتباط در رشد علمی و شخصیت اخلاقی طلاب مدرسه، بسیار مشهود است.
