خبرگزاری حوزه – تبریز:

سید محمدحسین بهجت متخلص به «شهریار»، فرزند سیداسماعیل موسوی معروف به حاج میرآقا خشکنابی‌، در سال ۱۲۸۶ شمسی در محله بازارچه میرزا نصرالله تبریز متولد شد؛ در سال ۱۲۸۹ شمسی که تبریز درگیر وقایع نهضت مشروطیت بود، به روستای «قش ‌قورشاق» خشکناب نقل مکان کردند، خانه پدری استاد شهریار هنوز در این روستا به یادگار مانده است.

استاد شهریار در سال ۱۳۰۰، به تهران مراجعت کرد و با حضور در محافل مختلف شعر، به جمع شاعران نامداری همچون ملک الشعرا بهار، پروین اعتصامی و... پیوست؛ محمدحسین بهجت تبریزی سپس به فکر تخلص برای خود افتاد، تفالی به دیوان حضرت حافظ زد و خواجه شیراز این چنین پاسخ گفت:

دوام عمر و ملک او بخواه از لطف حق ای دل

که چرخ این سکه دولت به نام شهریاران زد

برای بار دوم دیوان حافظ را گشود و خواجه به زیبایی جواب داد:

چرا نه در پی عزم دیار خود باشم

چرا نه خاک سر کوی یار خود باشم

غم غریبی و غربت چو برنمی تابم

به شهر خود روم و «شهریار» خود باشم

ماجرای شعر معروف شهریار و خواب آیت الله مرعشی نجفی(ره)

آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره) فرمودند: شبی توسلی پیدا کردم تا یکی از اولیای خدا را در خواب ببینم، آن شب در عالم خواب دیدم که در زاویه مسجد کوفه نشسته ام و وجود مبارک مولا امیرالمومنین(ع) با جمعی حضور دارند؛ حضرت فرمودند: شاعران اهل بیت را بیاورید، دیدم چند تن از شاعران عرب را آوردند، فرمودند: شاعران فارسی زبان را نیز بیاورید. آن گاه محتشم و جند تن از شاعران فارسی زبان آمدند. فرمودند: شهریار ما کجاست؟ شهریار آمد. حضرت خطاب به شهریار فرمودند: شعرت را بخوان!

شهریار این شعر را خواند:

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را

که به ما سوا فکندی همه سایه‌ هما را

دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین

به علی شناختم به خدا قسم خدا را

به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند

چو علی گرفته باشد سر چشمه‌ بقا را

مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ

به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را

برو ای گدای مسکین در خانه‌ علی زن

که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را

بجز از علی که گوید به پسر که قاتل من

چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا

بجز از علی که آرد پسری ابوالعجائب

که علم کند به عالم شهدای کربلا را

چو به دوست عهد بندد ز میان پاکبازان

چو علی که میتواند که بسر برد وفا را

نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت

متحیرم چه نامم شه ملک لافتی را

بدو چشم خون فشانم هله ای نسیم رحمت

که ز کوی او غباری به من آر توتیا را

به امید آن که شاید برسد به خاک پایت

چه پیامها سپردم همه سوز دل صبا را

چو تویی قضای گردان به دعای مستمندان

که ز جان ما بگردان ره آفت قضا را

چه زنم چو نای هردم ز نوای شوق او دم

که لسان غیب خوشتر بنوازد این نوا را

«همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی

به پیام آشنائی بنوازد و آشنا را»

ز نوای مرغ یا حق بشنو که در دل شب

غم دل به دوست گفتن چه خوشست شهریارا

آیت الله العظمی مرعشی نجفی فرمودند: وقتی شعر شهریار تمام شد از خواب بیدار شدم، چون من شهریار را ندیده بودم، فردای آن روز پرسیدم که شهریار شاعر کیست؟ گفتند: شاعری است که در تبریز زندگی می کند؛ گفتم: از جانب من او را دعوت کنید که به قم نزد من بیاید، چند روز بعد شهریار آمد، دیدم همان کسی است که من او را در خواب در حضور حضرت امیر(ع) دیده‌ام.

از او پرسیدم: این شعر «علی ای همای رحمت» را کی ساخته ای؟ شهریار با حالت تعجب از من سوال کرد که شما از کجا خبر دارید که من این شعر را ساخته ام؟ چون من نه این شعر را به کسی داده ام و نه درباره آن با کسی صحبت کرده ام.

مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی داستان خواب خودشان را برای استاد شهریار تعریف می کنند، شهریار فوق العاده منقلب می شود و می گوید: من فلان شب این شعر را ساخته ام و همان طور که قبلا عرض کردم تاکنون کسی را در جریان سرودن این شعر قرار نداده ام.

آیت الله مرعشی نجفی فرمودند: وقتی شهریار تاریخ و ساعت سرودن شعر را گفت، معلوم شد مقارن ساعتی که شهریار آخرین مصرع شعر خود را تمام کرده، من آن خواب را دیده ام. ایشان چندین بار به دنبال نقل این خواب فرمودند: یقینا در سرودن این غزل به شهریار الهام شده که توانسته است چنین غزلی به این مضامین عالی بسراید، البته خودش هم از فرزندان فاطمه زهرا (س) است و خوشا به حال شهریار که مورد توجه و عنایت جدش قرار گرفته است.

عنایت ویژه رهبر انقلاب به شهریار

استاد شهریار بارها و بارها در شعر و سخن خود علاقه وافرش را به انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) نشان داد، یکی از اشعار استاد با عنوان «مقام رهبری» سروده شده است:

تو آن سروی که چون سر برکنی سرها بیارائی

که چون سرور شدی آئین سرورها بیارائی

به نقاش عزل مانی که با نقش جهان آرا

چمن ها با گل و سرو صنوبرها بیارانی

نه هر کوکاروان راند رموز رهبری داند

تو روح الله رهی داری که رهبرها بیارائی

رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای نیز، عنایت ویژه ای به شهریار و اشعار او داشتند، معظم له در سخنان خود از شهریار به عنوان «شهریار شعر و ادب ایران» و «بلبل داستان سرای غزل فارسی» یاد کردند و او را کسی دانستند که عاشق قرآن بود و به ویژه در آخر عمر، خود را وقف انقلاب اسلامی کرد و انقلاب، جهاد و شهادت را در شعر ماندگار خود سرود.

رهبر انقلاب تصریح می کنند: «بنده از اوایل جوانی و از آن زمانی که با شعر آشنا شدم با نام ایشان نیز آشنا شدم، پس از سالیان دراز در آشنایی و انس با شعر و التذاذ از آن در برهه های مختلف عمر شعری و ادبی همواره استاد عزیزمان را در یاد داشتم؛ شهریار در دوران مهمی از زندگیش یک دوران عرفانی و معنوی بسیار زیبائی را گذراند و به انس با قرآن و معنویات و خودسازی پرداخت زمانی که انقلاب پیروز شد او با همان روحیه دینی و ذهنیت صاف و روشن خود از انقلاب اسلامی استقبال بسیار خوبی کرد و دیدیم که شهریار همه جزئیات انقلاب را تعقیب می کرد.

 تعداد شعرهائی که برای جنگ گفته حضوری که او در مراکز مربوط به جنگ و شعر جنگ داشته و ستایشی که او از بسیج عمومی مردم و یا سپاه و ارتش کرده بسیار زیاد است، در همان اوقاتی که شهریار برای انقلاب شعر می سرود خبر داشتم عده ای از روشنفکران وابسته به رژیم گذشته که با شهریار سابقه دوستی داشتند مرتب به او فشار می آوردند که تو چرا برای انقلاب اسلامی این چنین دل می سوزانی ولی او مثل کوه ایستاده بود و من حقیقتا تعجب می کردم.»

 

رابطه مثال زدنی استاد شهریار با روحانیت

 آیت الله سیدمحمدتقی آل‌هاشم، امام جمعه موقت تبریز، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تبریز، با اشاره به محتوای اشعار استاد شهریار می گوید: استاد شهریار همواره در جهت منافع ملت شعر می نوشت و اشعاری سرود که روایت حال مردم بود که کتاب «حیدربابایه سلام» نمونه ای از این اشعار است که وصف زندگانی مردم در آن زمان است که امروز به چندین زبان زنده دنیا ترجمه شده است.

وی تاکید می کند: استاد شهریار حافظ قرآن و نهج البلاغه و احادیث و روایات بود و برهمین اساس آثاری خلق کرده که برای همیشه ماندگار خواهد بود.

امام جمعه موقت تبریز با اشاره به رموز شعر «علی ای همای رحمت» شهریار ادامه می دهد: رویای صادقه آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره) از شعر «علی ای همای رحمت» استاد شهریار، نشان از مقام و منزلت استاد نزد ائمه اطهار(ع) به ویژه مولای متقیان دارد.

آیت الله آل‌ هاشم با بیان اینکه دیدن مداری و محبت به اهل بیت(ع) در اشعار استاد شهریار متجلی است، می گوید: استاد شهریار در تحصیل علوم حوزوی نیز از نوابغ روزگار بود، استاد با علامه طباطبایی(ره) صاحب تفسیر المیزان هم حجره بوده است.

وی تصریح می کند: هم‌ نشینی و مراودت استاد با علما و مراجع عظام سبب سرایش اشعاری عرفانی بود، به عنوان مثال رابطه استاد شهریار با رهبر معظم انقلاب اسلامی و حضرت آیت الله ملکوتی(ره) نماینده وقت ولی فقیه در استان مثال ‌زدنی بود.

امام جمعه موقت تبریز در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به خاطراتی از استاد شهریار در تبریز تصریح می کند: شعرخونی استاد شهریار در وصف بسیجیان که در اجتماع رزمندگان اعزامی به مناطق عملیاتی دوران دفاع مقدس قرائت شد، روحیه ‌ای مضاعف در دل رزمندگان انقلاب ایجاد کرد.

خوشنویسی قرآن؛ یکی از آرزوهای استاد شهریار

میرحسین زنوزی استاد برجسته خوشنویسی در آذربایجان شرقی، که با استاد شهریار، مجالست نزدیکی داشت، می گوید: سال 42 که در کلاس ششم ابتدایی درس می خواندم، کتابی توزیع می ‌کردند که در آن اشعاری از شهریار چاپ شده بود، از معلمم پرسیدم، شهریار کیست؟ و معلمم وی را معرفی کرد؛ آن لحظه آرزو کردم که استاد شهریار را یکبار هم که شده ببینم که خداوند بعد از 20 سال من را با استاد شهریار مانوس کرد، در ایامی که وی در اواخر عمر در بیمارستان تبریز بستری بود، بیشتر وقت ‌ها کنارش بودم.

وی یادآور می شود: جایگاه این استاد به قدری بالاست که شخصیتی مثل آیت ‌الله مرعشی نجفی(ره) توسل به ائمه اطهار(ع) می ‌کند و جریان شعر علی ای همای رحمت، را در خواب می ‌بینند، استاد شهریار در طول حیاتش هیچ وقت این موضوع را به من نگفت و بعد از وفاتش جریان را شنیدم.

زنوزی در حالی که یکی از ابیات استاد شهریار «خط خالیندن آلیب، مشقیمی قرآن یازارام» را زیر لب زمزمه می کند، عنوان می کند: یکی از آرزوهای استاد شهریار این بود که قرآن کریم را خوشنویسی کند، اما عمر وی فقط اجازه داد تا یک سوم قرآن کریم توسط وی خوشنویسی شود.

وی با بیان اینکه تمام زندگی استاد شهریار ساده بود، می گوید: در شعرهای استاد شهریار الهام گرفته از آیات و احادیث است و برهمین اساس عرفان جایگاه خاصی دارد، او با زبان مردمش حرف می‌ زد براین اساس او را حافظ ثانی می ‌دانند.

این استاد برجسته خوشنویسی درباره توصیه‌ های استاد شهریار ابراز می دارد: استاد می ‌گفت به صحبت ‌های روحانیت توجه و به آن عمل کنم، استاد همیشه روی این موضوع تاکید داشت که اگر کارم الهی باشد، ماندگار می ‌شود.

بیشترین تکرار نام در اشعار شهریار

هادی بهجت فرزند استاد شهریار نیز می گوید: شهریار متدین بود و نمازشب می‌ خواند، با اینکه خودش مومن بود، اما در مورد دین سخت ‌گیری نمی ‌کرد.

وی می افزاید: تفاسیرش از قرآن مخصوص خودش بود و گاهی با روحانیون در مورد این موضوع بحث می ‌کرد، ذهن پویا و خلاقی داشت، پدرم سعی می ‌کرد مراسک مذهبی در خانه‌ برگزار شود، از این رو مراسم شب احیا به صورت ویژه و با شکوه خاصی در خانه ‌مان برگزار می‌ شد.

بهجت اظهار می ‌کند: شهریار به زبان عربی هم آشنایی کافی داشت و در کتابخانه شخصی ‌اش کتب احادیث عربی نگه داری می‌ کرد.

فرزند استاد شهریار با اشاره به ارادت خاص شهریار به اهل بیت(ع) عنوان می کند: دیوانش پر از مرثیه‌ هاست که در صورت جمع ‌آوری، به کتاب مستقلی تبدیل می ‌شود، شعرهایی همچون «شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین» و «بخواب اصغر» بیانگر نهایت عشق استاد به خاندان پیامبر(ص) است.

وی تاکید می کند: از میان ۶۰۰ نامی که در دیوان شهریار آمده است، نام مبارک «علی» بیشترین تکرار را دارد.

شهریار در آغوش مقبره الشعرا

مقبره‌ الشعرای تبریز، مدفن شاعران بزرگی چون اسدی طوسی، قطران تبریزی، مجیرالدین بیلقانی، خاقانی شیروانی، ظهیرالدین فارابی، شاپور نیشاپوری، شمس الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی، مانی شیرازی، شکیبی تبریزی می باشد و آخرین شاعر دفن شده در آن نیز سید محمدحسین شهریار است.

بیست و هفتم شهریور ماه سالروز خاموشی شهریار شعر ایران با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی به نام «روز ملی شعر و ادب» نامگذاری شده است.

 

گزارش: بیت اله احمدی