حجت الاسلام والمسلمین ابوالحسن نواب رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب قم در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، به تشریح فعالیت های بین المللی خود و توصیه های راهبردی به طلاب علاقه مند به مباحث تبلیغ بین المللی اسلام پرداخت.

ایده فعالیت های بین المللی از کجا به ذهن شما رسید و شروعش از چه زمانی و به چه شکلی بود؟

بنده نه سالم بود که شهید بهشتی در سال 1346 برای سخنرانی به شهرضا آمد و یک ساعت راجع به آلمان صحبت کرد. من شاگرد ممتاز کلاس بودم و از ابتدا دوست داشتم طلبه بشوم، اما خانواده می گفتند که تو باید معلم بشوی، به هر حال دوست داشتم روحانی یک روستا باشم، اما با آن سخنرانی شهید بهشتی راه من تغییر کرد.

از 12 سالگی طلبه شدم همزمان هم دروس حوزه را می خواندم، و هم شبانه به دبیرستان می رفتم و یادم می آید زبان انگلیسی که در مدرسه می آموختم برای طلبه ها بازگو می کردم.

به مرور هر چیزی که مربوط به بین الملل می شد را دنبال می کردم. مثلا صفحه آخر روزنامه ها که اخبار بین المللی بود را پیگیری می کردم. یک کتاب به نام فرهنگ سیاسی بود که من آن را تهیه کرده بودم و لغت هایی مانند سوسیالیسم و هر کلمه ای ایسم داشت را یادداشت می کردم و به تابلو اعلانات می چسباندم.

در چهارده سالگی بطور کامل انتخابات آمریکا را پیگیری می کردم و دقیق یادم هست که ماجراهای جرالد فورد و نیکسون و قضیه به هم خوردن انتخاباتشان و بحث واتر گیت را کاملا پیگیری می کردم.

این ایده و پیگیری چه زمانی عملی شد؟

برای اولین بار پیش از انقلاب یک سفر سه ماهه به لندن رفتم و در آنجا با تمام جریانهای تاثیرگذار در بحث انقلاب اسلامی به گفت و گو پرداختم. بزرگانی هم در حوزه بودند که بعد از بازگشت اخبار سفر را برایشان بازگو می کردم. علمایی مانند مرحوم آیت الله خرازی و آیت الله مصباح از بزرگانی بودند که بنده را در این زمینه تشویق می کردند.

از بزرگان ما افراد زیادی بودند که فعالیت بین المللی انجام می دادند. به نظر شما تاثیرگذارترین افراد در این زمینه چه کسانی بودند و چه ویژگی هایی داشتند؟

شهید بهشتی و امام موسی صدر محوری ترین بزرگان ما در این بحث بودند. شهید بهشتی تاثیرش در ایران بیشتر بود و امام موسی صدر در لبنان بیشتر تاثیرگذار بود. بزرگان دیگری مانند آیت الله مصباح یزدی،  شهید باهنر و مرحوم هاشمی رفسنجانی هم به سفر های خارجی می رفتند، اما تاثیرگذارترین افراد همین دو بزرگوار بودند.

از ویژگی هایی که می شود به آن اشاره کرد، هوش بالای شهید بهشتی و امام موسی صدر و درس خواندگی ایشان بود. خانواده های بزرگشان هم بسیار در این زمینه اهمیت داشت. امیرالمومنین (ع) که دشمن هر نوع نژادپرستی است می فرمایند «علیکم بالبیوت الصالحه» و به هر حال خانواده در شخصیت افراد بسیار تاثیرگذار است.

مدیریت، تحقیق، تحمل، تدبر و اصولگرا بودن این بزرگان بود که باعث تاثیرگذاری شان شده بود. بنده هم سعی کرده ام همانند شهید بهشتی بر سر اصول خود ثابت قدم بمانم و اگر موضعی داشتم، حتی اگر به ضررم بوده روی آن ایستاده ام.

بطور مثال بنده یادم نمی آید در یک عیدالزهرا شرکت کرده باشم. من اگر به وحدت اسلامی معتقدم، روی این اعتقاد ایستاده ام. سال 64 بود که بنده یک تصادف کردم. یکی از طلبه ها می گفت بخاطر این است که در عیدالزهرا شرکت نکردی. من گفتم حتی اگر بمیرم هم در چنین مراسمی شرکت نخواهم کرد.

اسلامی که از طریق جمهوری اسلامی عرضه می شود، چقدر در صحنه های بین المللی دارای تریبون است و برای پیشرفت در این زمینه چه باید کرد؟

خوشبختانه در بحث خارج از کشور، اسلام جدای از مسائل جناحی و مادی که ما در کشور با آن روبرو هستیم به جهان عرضه شده و می شود گفت، اسلامی که از جمهوری اسلامی منتشر شده است بهترین و ناب ترین اسلام است و اسلام اصولگرا است.

متاسفانه در داخل کشور اسلام ما، دچار برخورد های سخت گیرانه و تشتت و تفرقه شده؛ اما در خارج از کشور چنین اتفاقی نیفتاده و اسلامی بی خدشه است و تابحال هم هیچ شبهه ای در این زمینه پیش نیامده است.

چون اسلام ما اسلام ناب و اصولگراست، با منافع قدرتها در تضاد است و در کوتاه مدت امکان دارد بتوانند صدایش را خاموش کنند، اما اگر مسیرش همینطور باشد، بی شک موفق خواهد شد.

همه کشورهای دنیا در دفاع مقدس پشت صدام ایستادند، ایران گفت نه شرقی نه غربی و نه صدام. در افغانستان که بحث خروج شوروی از آنجا شده بود باز هم ایران گفت نه شرقی نه غربی. در جنگ با داعش، که آمریکا هم اظهار مبارزه با داعش را می کرد، ایران گفت نه آمریکا، نه داعش. ببنید این اصول همواره ثابت بوده و ما با نسخه اسلامی ایران در مقابل همه دسیسه ها پیروز شده ایم.

خط اسلام اصولگرا باعث می شود جمهوری اسلامی مواضع ثابتی داشته باشد

در جنگ با داعش هم عامل پیروزی همان حشد الشعبی بود که برگرفته از بسیج بود. یعنی آیت الله العظمی سیستانی با نسخه برداری و بومی سازی طرح امام خمینی (ره) سبب شدند تا ملت عراق بر داعش پیروز شود.

این خط اسلام اصولگرا باعث می شود جمهوری اسلامی مواضع ثابتی داشته باشد.

در مجموع حوزه علمیه را در عرضه اسلام به جهان تا چه حد موفق می دانید؟

به نظر من کلیت حوزه علمیه در این امر موفق نبوده، اما آحاد حوزوی ها موفق بوده اند. ما بصورت سیستماتیک خیلی عقب هستیم و پیشنهاد ما این است که اولا از سطح دو به بالاتر اجازه ندهند، هیچ طلبه ای که زبان خارجی بلد نیست بتواند ادامه تحصیل بدهد. زبان آموزی در حوزه باید اجباری شود.

مطلب بعدی آموزش درس های فِرق و مذاهب اسلامی در مدارس علمیه است. مرحله بعد آموزش های فراتر در رابطه با فرهنگ، زبان و بوم مناطق مختلف دنیا. در مجموع نگاه فراگیر بین المللی در حوزه علمیه وجود نداشته و اگر موفقیتی هم بوده تلاش آحاد حوزوی ها بوده است.

جنابعالی در طول سالها فعالیت بین المللی خود، ارتباطات زیادی با رهبران ادیان و مذاهب دنیا برقرار کرده اید و بطور مثال سال 95 با پاپ فرانسیس دیداری داشتید. برقراری ارتباطات مستقیم با چنین افرادی تا چه میزان در کشور ما محقق شده است و آیا برنامه ای جهت دعوت آنها برای حضور در ایران وجود دارد؟

متاسفانه این مسئله بطور سیستماتیک و برنامه ریزی شده نیست و اگر چنین دیدار هایی هم انجام می شود بصورت دیدار رسمی از طرف حوزه علمیه نیست. مثلا تابحال حوزه علمیه هیچ گروهی را برای دیدار رسمی به واتیکان نفرستاده است. غیر از بنده افراد دیگری هم چنین دیدار هایی داشته اند، مثلا آقای خاموشی یا آقای هادوی یا آقای محقق داماد. اما اینها همگی موردی بوده یا سازمان فرهنگ و ارتباطات واسطه بوده است.

معتقدم ارتباط بین رم و قم یکی از ضروریات جهان معاصر است و بطور مثال باید صد طلبه ایرانی برای تحصیل به رم فرستاده شوند و صد کشیش برای تحصیل به قم بیایند.

دلیل تاسیس دانشگاه ادیان مذاهب قطعا برگرفته از نگاه بین المللی شما بوده است، این دانشگاه تا چه حد به اهدافی که شما از ابتدا متصور بودید نزدیک شده است و چشم انداز شما برای آینده دانشگاه ادیان و مذاهب چیست؟

دانشگاه ادیان و مذاهب از اهدافی که ما با این بلند پروازی هایی که داریم مد نظرمان بود، بسیار جلو تر است. خود بنده فکر نمی کردم دانشگاه روزی به این رونق برسد. ما در طی 5 سال گذشته بالغ بر 500 هیات علمی خارجی را پذیرفته ایم و تقریبا روزی نیست که من در دانشگاه باشم و با یک فرد بین المللی به دیدار نداشته باشم.

چشم انداز ما هم این است که یک مرکز علمی بزرگ در سطح بالا برای ارتباط بین همه ادیان و مذاهب جهان داشته باشیم که تا حدود زیادی هم به آن دست یافته ایم.

یکی از برادران بزرگوار شما در جنگ بوسنی به شهادت رسیده اند. درک چنین موضوعی که یک فرد در خارج از مرز های کشور خود به چه دلیلی به مبارزه تا سرحد جان می پردازد برای بسیاری از افراد دشوار است. اصولا در اسلام مرزهای جغرافیایی چقدر اهمیت دارند؟

اولا علاقه به وطن مشکلی ندارد و ثانیا مرزهای جغرافیایی هم مانع نیست. در جنگ با رژیم بعث ما از وجب به وجب مرزمان با عراق دفاع کردیم و برایش خون های زیادی دادیم. اما بعد از اینکه حزب بعث قدرت را از دست داد و ما با عراق ارتباطات خوبی برقرار کردیم، می بینید که در ایام اربعین 3 میلیون نفر برای زیارت به عتبات مشرف می شوند.

یعنی مرز جغرافیایی یک واقعیتی است که وجود دارد اما مانعی در راه فعالیت های مدنظر نیست. اسلام یک ایدئولوژی است که دل ها را به هم نزدیک می کند. یک جزیره در آخرین نقطه قاره آمریکا وجود دارد که نسبت به ایران دور ترین مکان دنیاست، اما وقتی وارد مسجد آنجا می شوی اصلا احساس نمی کنی که هزاران کیلومتر از کشور خودت دور هستی چون مسلمانان حضور دارند و روابطی که در این بین وجود دارد نشان می دهد خداوند به چه شکلی قلوب را به هم نزدیک می کند.

یک مشکلی هم که وجود دارد این است که مردم ما مردمی بین المللی نیستند. برخی کشورهای اطراف ما به دلایل مشکلات مالی و یا مشکلات امنیتی از کشورهای شان مهاجرت کرده اند و یا آواره شده اند و به شکلی در جهان منتشر هستند. البته خدا را شاکریم که چنین بلایی بر سر ملت ما نیامده است اما بحث من اینجاست که مردم ما بین المللی نیستند.

یکی از دلایلش هم ندانستن زبان است. مردم پاکستان و هندوستان بخاطر اینکه زبان انگلیسی می دانند خیلی راحت در جوامع دیگر منتشر می شوند. اعراب حدود 30 تا 40 کشور را تشکیل داده اند و یک عرب می تواند با زبان خودش در کشورهای بسیاری فعالیت کند. اما ما حداکثر بتوانیم با مردم افغانستان و تاجیکستان صحبت کنیم.

در اروپا هم مشکلات زبان به این  شکل وجود ندارد و مثلا در سوئیس سه زبان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی عرف است. در کشورهای دیگر اروپایی نیز علاوه بر زبان خود به زبان انگلیسی آشنا هستند. جزیره قبرس دو قسمت است. قبرس یونانی و قبرس ترک. قبرس ترک 300 هزار جمعیت دارد و فقط ترکیه آن را به رسمیت شناخته است اما در کمال تعجب 100 هزار دانشجوی خارجی در این جزیره تحصیل می کنند.

در ایران تعداد دانشگاه ها از  تعداد دانشگاه ها در دو کشور چین و هند بیشتر است، اما طبق آمار نمی توانیم به 100 هزار دانشجوی خارجی در برنامه ششم برسیم، آن هم با احتساب طلاب جامعه المصطفی. در حالی که کشور ما توانایی جذب یک میلیون دانشجوی خارجی را دارد.

 متاسفانه نه بین المللی هستیم و نه در این زمینه تلاش می کنیم.

وهابیت سالهاست که وارد عرصه های بین المللی شده است. وظیفه طلاب بین المللی ما در مقابله با مبلغان وهابی که در سرتاسر دنیا منتشر شده اند چیست؟

طلاب ما باید مذاهب اسلامی را به خوبی بشناسند. چون پادزهر وهابیت در شناخت درست مذاهب اسلامی است. اگر ما درست ماتریدی را بشناسیم بسیاری از عقایدی که در رد وهابیت وجود دارد را می توانیم از خودشان بگیریم و دیگر نیاز به دوقطبی سازی فضا نداریم.

طلبه های بسیار زیادی علاقه مند به فعالیت در حوزه تبلیغ بین المللی اسلام هستند. توصیه شما به طلاب جوانی که قصد حضور در چنین فضایی را دارند چیست؟

طلاب زیادی در همین رابطه به بنده مراجعه می کنند. پاسخ من این است که طلبه ها باید حوزه علمیه و نیازهای زمان و دنیا را بشناسند و سپس خودشان با بینش و تفکر رشته تخصصی خود را انتخاب کنند.

اینکه همه طلاب باید تا آخرین دوره همه فقه و اصول را بخوانند هیچ ضرورتی ندارد، بلکه باید رشته های مختلف علوم اسلامی و انسانی را شناسایی کنند و جاذبه شان را در نظر بگیرند و آن را بررسی کنند.

طلاب ما باید حرف علامه طباطبایی را در این رابطه بخوانند که فرموده اند راه موفقیت تبلیغ اسلام در فضای بین الملل پرداختن به عرفان است نه فقه. هنوز هم اگر کسی یک مطلب مفیدی بر روی منبر یا در کلاس درس یا در جلسات مطرح می کند می بینیم که یا از مرحوم علامه طباطبایی نقل می کند و یا از شاگردان بزرگوار ایشان مانند شهید بهشتی، شهید مطهری،آیت الله جوادی آملی، آیت الله حسن زاده آملی و آیت الله مصباح یزدی و...

کتاب المیزان در قرن ما منبع معارف است و علامه طباطبایی و شاگردانشان هم همینطور.

من به طلبه ها می گویم که نباید دنباله رو باشند بلکه باید خودشان فکر کنند. نه فقط در بحث تبلیغ بین المللی، حتی در تبلیغ در ایران و مثلا در دبیرستان ها، برای جذب جوانان نمی شود ابتدائا از نجاست و طهارت صحبت کرد.

ما می گوییم اسلام سه بخش دارد. احکام، اخلاق و اعتقادات، اما متاسفانه می بینیم که فقط به سی درصد آن عمل می شود. یعنی فقط احکام را گرفته ایم و به آن می پردازیم. ما برای تبلیغ سی درصد از اسلام آمده ایم یا صددرصد از اسلام؟

چرا ما کلام را به خوبی نمی خوانیم؟ همه بزرگان ما ابتدای انقلاب عقاید می گفتند چون می خواستند پایه ها را محکم کنند. در آشوب های دی ماه گذشته هم طبق بررسی ها آنهایی که دستگیر شده بودند اعتراف کرده بودند که دشمن اول روی اعتقاداتشان کار کرده است.

 متوجه این نکته نیستیم. ائمه (ع) برای ما خیلی عزیز هستند و اگر می خواهیم معارف اهل بیت (ع) را تبلیغ کنیم باید ابتدا با توحید آغاز کنیم. طلبه ها باید بدانند اگر می خواهند موفق شوند باید معارف اسلامی را بطور کامل و درست بخوانند. ابتدا هم اعتقادات را خوب مطالعه کنند. یعنی اول فلسفه و کلام را بخوانند، سپس اخلاق و همچنین احکام را.

همه حوزوی ها هم نیاز نیست فقیه شوند. آیا بیان فقهی شهید مطهری ایشان را مطهری کرد یا معارف اسلامی ایشان؟ امروز جهان تشنه معارف اسلامی است، اما ما فقط فقه اسلامی را می خوانیم و به سیر منطقی دورس توجه نمی کنیم.

باید به تعداد درس های خارج فقه، دروس خارج کلام، تاریخ، فلسفه، تفسیر و مباحث فقه مضاف مانند فقه سیاسی و اجتماعی داشته باشیم. انواع و اقسام همه علوم باید تدریس شود چون نیاز امروز جوامع است.

اگر امروز طلبه ای احساس بیکاری کرد از خودش بپرسد درس مورد نیاز امروز را خوانده و بیکار مانده؟ مگر ما چقدر فقیه نیاز داریم؟ فقه یک ظرفیتی دارد. من خودم برای مجوز سطح 3 و 4 به وزارت علوم رفتم و این مجوز را گرفتم. آن موقع فکر می کردیم همه آنهایی که سطح 4 می گیرند جذب دانشگاه ها می شوند اما امروز افراد کمی از آنها جذب دانشگاه ها شده اند چون فقط فقه و اصول خوانده اند.

طلبه باید اولا خیلی خوب و جدی درس بخواند و حتما زبان بخواند و بعد رشته های متنوع را انتخاب کند و بصورت تخصصی آنها را مطالعه کند.

ما می گوییم احکام، اخلاق و اعتقادات، 50 هزار نفر دارند احکام می خوانند اما 50 نفر متخصص اخلاق هم نداریم. بنابراین خوب درس خواندن و زبان دانستن و درس خواندن با توجه به نیاز جامعه توصیه من به همه طلاب جوان است.

روحانیت عصاره جامعه ماست

برخی هم فکر نکنند که با مشکلاتی که امروز در جامعه هست و شایعاتی که مطرح می شود جای نگرانی وجود دارد. روحانیت 1400 سال با مردم و در کنار مردم بوده است و تا روز قیامت هم همراه مردم باقی خواهد ماند. روحانیت عصاره جامعه ماست و به همین دلیل هم در بین مردم خواهد ماند. همان مشکلاتی که امروز مردم ما با آن دست و پنجه نرم می کنند، روحانیت هم چون از مردم است با همان مشکلات روبروست.

اگر طلبه ای زبان انگلیسی را خوب یاد بگیرد و اسلام را خوب بشناسد، با همین مشکلاتی که ترامپ بوجود آورده است، همین امروز هزار طلبه می توانند با دانشگاه های آمریکا و اساتید آمریکایی ارتباط بگیرند و برای ادامه تحصیل در رشته های متنوعی مانند فلسفه، عرفان و کلام و ... جذب دانشگاه های آمریکا شوند.

بنده به عنوان طلبه ای که خادم طلبه هاست و همه عمرش را برای خدمت به طلاب گذارنده، عرض می کنم که بهترین کار طلبگی و درس خواندن است، اما خوب و مفید درس خواندن. اگر کسی خوب درس بخواند و زبان را به خوبی فرا بگیرد آفاق عالم برای فعالیت وی باز است. فقط هم قرار نیست طلبه ها انگلیسی یاد بگیرند. بروند زبان چینی بیاموزند. در چین 70 میلیون مسلمان وجود دارد و همگی هم تشنه طریقت کُبرَویه و دوست دار اهل بیت (ع) هستند.

بنابراین طلبه ها باید رشته تحصیلی را خودشان انتخاب کنند و بدانند نیاز نیست همه فقه را تا آخر بخوانند. با آموختن زبان خارجی و فراگرفتن علوم متفاوت هیچ طلبه ای بیکار نمی ماند. الان دانشگاه ها در سرتاسر جهان آمادگی جذب طلاب ما را برای تدریس در کرسی ها استادی دارند.

یک نکته هم اینکه طلاب جوان ما بدانند هیچ انسان بزرگی از ابتدا مورد حمایت هیچ نهادی نبوده است. هرکسی که به جایی رسیده است با تلاش شخصی بوده نه امید بستن به فلان نهاد یا فلان مجموعه.

باتشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، ان شاالله این گفتگو مورد استفاده طلاب جوانی که قصد ورود به چنین فضایی را دارند قرار بگیرد.

بنده هم از شما و خبرگزاری حوزه تشکر می کنم. موفق باشید.

گفت وگو: محمد جواد عطایی