به گزارش خبرگزاری حوزه کتاب مسیحیت به قلم سید محمد ادیب آل علی با هدف آشنایی علاقمندان با تاریخ و کلام مسیحیت در قالب پرسش و پاسخ به رشته تحریر درآمده است که حوزه نیوز این کتاب را در شماره های گوناگون منتشر خواهد کرد.

جایگاه واتیکان در مسیحیت

- پرسش

«واتیکان» چه جایگاهی در مسیحیت دارد؟

- پاسخ  

واتیکان [38] با مساحتی حدود 44 هکتار کوچک ترین کشور جهان و مرکز حکومت روحانی مسیحیت کاتولیک است.[39]

پس از آن که به اعتقاد مسیحیان، پطرس حواری آن جا را محل اقامت خود قرار داد، بر اهمیت و احترام این منطقه افزوده شد.

این کشور که بخشی از شمال غربی شهر رم واقع در ایتالیاست شامل مجموعه ای از قصرها، معبدها، بناهای با ارزش تاریخی و کتابخانه ای عظیم است.[40]

جمعیت واتیکان حدود هزار نفر است و ساکنان آن عمدتاً ایتالیایی و سوییسی و تقریباً همگی کاتولیک اند. زبان رسمی برای امور داخلی، ایتالیایی است، ولی برای مکاتبات خارجی، به ویژه با مراکز مسیحی جهان، از زبان لاتین استفاده می شود.[41] واتیکان محل سکونت و حکومت پاپ، پیشوای کاتولیک های جهان است. مهم ترین بنای واتیکان، کلیسای پطرس مقدس است که نشانه ای از بنیان گذاری کلیسای مسیحی به دست پطرس، جانشین حضرت عیسی(علیه السلام)، در این مکان است.[42]

جغرافیای سیاسی واتیکان

هرچند واتیکان به لحاظ وسعت کوچک ترین و از لحاظ جمعیت کم جمعیت ترین کشور جهان است، از لحاظ ویژگی های مذهبی، کشوری منحصر به فرد است. اهمیت واتیکان به لحاظ مرکزیت سازمان جهانی مسیحیت کاتولیک است؛ زیرا این کشور دارای نوعی رهبریت معنوی نسبت به کشورهای مسیحی و از نفوذ و اعتبار خاصی برخوردار است.

همه ساله عده ی زیادی از مسیحیان کاتولیک برای زیارت کلیساهای واتیکان و به ویژه کلیسای «سن پیتر» و دیدار با پاپ به این کشور سفر می کنند.

برنامه های کلیساهای کاتولیک، برای رهبری معنوی مسیحیان کاتولیک در این مرکز طراحی و هدایت می شوند.[43]

واتیکان در یازدهم فوریه 1929 م. در پی امضای قراردادی میان واتیکان و دولت ایتالیا که به قرارداد لاتران[44] معروف است، استقلال یافت و از آن پس به نام کشوری مذهبی به رسمیت شناخته شد. حفاظت از امنیت واتیکان به عهده ی یک گارد سوییسی است و روز ملی این کشور 22 اکتبر است.[45]

وضعیت و عملکرد فرهنگی و آموزشی واتیکان

واتیکان کشوری است با لشکری عظیم از مبلغان دینی که تعدادشان به دو میلیون نفر می رسد. کوشش های تبلیغاتی مبلغان وابسته به مقرّ پاپ در واتیکان، موجب شده است که کشورهایی چون مالاوی و اوگاندا در قاره ی آفریقا که زمانی اکثریت جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل می دادند، در زمره ی کشورهای مسیحی قرار گیرند.[46]

حدود دویست دانشگاه در سراسر جهان به طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت نظارت واتیکان اداره می شوند که برخی از آنها در رم و مستقیماً زیر نظر واتیکان و پاپ هستند.

علاوه بر دانشگاه های متعدد، بیش از 520 دانشکده ی مستقل و 200 انیستیتوی تخصصی در رشته های علوم انسانی و پزشکی و الهیات در حوزه ی فعالیت های مذهبی و علمی واتیکان قرار دارند.

دانشگاه هایی که تحت نظر واتیکان اداره می شوند در رشته هایی چون روان شناسی، علوم معنوی و دین شناسی، حقوق کلیسایی، فلسفه ی تاریخ کلیسا، میسیولوژی (تبلیغ مسیحیت)، انجیل شناسی، شرق شناسی، حقوق مدنی، رهبانیت شناسی، موسیقی شناسی، باستان شناسی مسیحی، اسلام شناسی، علوم قضایی، علوم سیاسی، اقتصاد، بازرگانی، ادبیات و فلسفه فعالیت دارند.

واتیکان در پنج کشور اسلامی، سی و هفت مؤسسه ی آموزش عالی دارد که بیست و هشت مؤسسه ی آن در بزرگ ترین کشور اسلامی جهان، یعنی اندونزی است.[47]

از مراکز فرهنگی مهم در واتیکان می توان به کتابخانه ی واتیکان اشاره کرد. این کتابخانه که از اواخر قرن پانزدهم میلادی تأسیس شده با طول سه هزار متر قفسه، غنی ترین کتابخانه از نظر نسخ خطی، تاریخ علوم کلیسایی و علوم انسانی به شمار می رود و بخشی از میراث فرهنگی جهان را در خود جای داده است. در این کتابخانه ده ها هزار نسخه ی خطی، بیش از یک میلیون جلد کتاب چاپی، و بیش از یکصدو سی هزار سند مهم و مجموعه ای از نقاشی ها و آثار هنری و مدال ها و سکه ها وجود دارد.[48] در زیرزمین این کتابخانه از سال 1980 م یک انبار ضد اتم برای محافظت از بمباران های احتمالی ساخته شده است.[49]

واتیکان در سراسر دنیا پنج هزار مجله و روزنامه با دو میلیارد تیراژ منتشر می سازد. این تعداد غیر از کتاب هایی است که به صورت اهدایی در سراسر جهان پخش می شود. در دهه های اخیر همه ساله ده ها میلیون نسخه از کتاب عهد جدید چاپ و به صورت رایگان در جوامع مختلف توزیع شده است.[50]

سرویس اطلاعاتی جدید واتیکان که فعالیتش را از سال 1990 م آغاز کرده برای تمام نمایندگی های واتیکان و اسقف های دنیا، اخبار فعالیت ها و تعالیم کلیسا و پاپ و واتیکان را پخش می کند. این سرویس دارای 450 فرستنده ی کلیسایی است که اخبار را در اختیار عموم قرار می دهد.[51]

رادیو واتیکان که در سال 1931 م، راه اندازی شد همه روزه فعالیت می کند، و به 37 زبان برنامه دارد.[52]

هدف رادیو واتیکان، انتشار تعالیم پاپ و اطلاع رسانی در مورد اهم رویدادهای کلیسای کاتولیک است.

هم اکنون 1580 ایستگاه رادیویی و تلویزیونی در سراسر جهان مشغول تبلیغ مسیحیت اند. علاوه بر آن، دستگاه مسیحیت مبالغ هنگفتی برای ساخت فیلم های سینمایی هزینه می کند. فیلم های مذهبی مسیحی غالباً دارای جذابیت فراوان هستند و بهترین بازیگران را به خدمت می گیرند. فیلم های بن هور، پادشاه پیروزمند، ده فرمان، فروغ بی پایان، انجیل متی و آهنگ برنادت در سینماهای ایران به نمایش درآمده اند.[53]

اوضاع اقتصادی واتیکان

از نظر اقتصادی، واتیکان یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان محسوب می شود. تنها در سال 1989 م مبلغ 48 میلیارد لیر ایتالیا از صدقات مؤمنان به حساب واتیکان وارد شده است. این مبلغ در سال 1999 م. به بیش از 58 میلیون دلار رسید.[54]

به لحاظ بیرونی، کلیسای جهانی کاتولیک دارای تشکیلاتی عریض و طویل و خیره کننده است. برای اداره ی این مجموعه، پاپ حدود 2500 کارمند در تشکیلات مرکزی در اختیار دارد که برای اداره ی آن 360 میلیون مارک هزینه می کند. نیمی از این بودجه صرف پرسنل و ساختمان های اداری و باقیمانده ی آن صرف رادیو واتیکان که به تنهایی 400 کارمند دارد و هم چنین صرف رایانه و اینترنت می شود.[55]

منابع عمده ی درآمد واتیکان، علاوه بر مؤسسات و موزه های وابسته به واتیکان، اوراق بهاداری است که در محل های مناسبی سرمایه گذاری شده اند و جمع مبلغ آنها به یک میلیارد مارک می رسد. اسقف های آلمانی با 15 میلیون مارک بیشترین کمک های مالی خارجی را به واتیکان می کنند و اسقف های آمریکایی در رتبه ی دوم قرار دارند. مبالغی که داوطلبانه در کلیساهای محلی جمع آوری و در اختیار پاپ قرار می گیرد، بالغ بر هشتاد میلیون مارک است.[56]

همه روزه عده ی زیادی بانکیِ باتقوا در اتاق خرید و فروش مؤسسه ی «APSA»، که اداره ی دارایی های واتیکان را به عهده دارد، مقابل صفحات کامپیوتر نشسته و در حالی که به دیوار پشت سرشان صلیب و عکس پاپ آویخته است، به معامله ی سهام و ارز مشغول اند.[57] میزان دارایی های واتیکان در سال 1989 م، بیش از 516 میلیارد لیر اموال منقول و وجه نقد، و حدود 390 میلیارد لیر اموال غیرمنقول بوده است.[58]

ساختار سیاسی واتیکان

حکومت واتیکان، حکومتی منحصر به فرد مذهبی است که ریاست عالیه ی آن با پاپ اعظم است. در این کشور احزاب سیاسی و گروه ها فعالیت ندارند و حقّ رأی منحصر به کاردینال های زیر 80 سال است. این کاردینال ها پاپ را برای تمام عمر برمی گزینند. پاپ، پس از انتخاب، حاکم مطلق واتیکان است و قوای مقنّنه و مجریه را برمی گزیند.

قوه ی مقننه ی واتیکان متشکل از مجلس اسقف های منتخب پاپ است. هم چنین پاپ ریاست اداره ی منشی گری را، که در حکم معاون رئیس قوه ی مجریه است، انتخاب می کند. کابینه شورایی است که اعضای آن را پاپ برمی گزیند.[59]

در واتیکان سه نوع دادگاه و شکل هایی از دیوان عالی کشور، دادگاه استیناف و تجدید نظر، دادگاه ویژه ی روحانیت، دیوان عدالت اداری و وزارت دادگستری دیده می شود.[60]

واتیکان در تعدادی از سازمان های بین المللی به صورت رسمی یا ناظر عضویت دارد. این کشور سازمان دهی چهارهزار خلیفه گری، در سراسر جهان، شامل چهارصد هزار کشیش، هشتصد هزار راهبه، پنج هزار اسقف و دویست کاردینال را بر عهده دارد. اداره ی منشی گری، نظارت بر حدود 160 سفارت خانه ی واتیکان را، که تقریباً در تمامی نقاط جهان وجود دارند، برعهده دارد.[61]

دیپلمات های پاپ چشم و گوش این امپراطوری هستند، اطلاعات جمع آوری می کنند، از جانب پاپ با حکومت ها مذاکره می کنند، برکار اسقف ها و مدرسان الهیات مسیحی در همه ی جهان نظارت دارند، و به خصوص مراقب دگراندیشان مسیحی هستند. اداره ی منشی گری واتیکان در انتخاب دیپلمات هایش وسواس زیادی به خرج می دهد. این اداره کادر نخبه ی لازم برای خدمت در سراسر جهان را در آکادمی مخصوصی پرورش می دهد. تنها کشیشان برگزیده، که به لحاظ ایدئولوژیک کاملا تابع خط مشی پاپ و واتیکان باشند، امکان پذیرفته شدن در این آکادمی را دارد.[62]

سیاست خارجی واتیکان

واتیکان علی رغم کوچکی، به علت مرکزیتی که برای جهان مسیحیت کاتولیک دارد، در صحنه ی سیاست خارجی از جایگاه و اعتبار خاصی برخوردار است. تلاش روزافزون برای ورود به عرصه های بین المللی با روی کار آمدن پاپ ژان پل دوم (از سال 1978 م) شدت یافت و فعالیت های کلیسا در سراسر جهان رو به گسترش است.[63] برای پاپ به عنوان رهبر کلیسای کاتولیک، سرنوشت مسیحیان کاتولیک مهم ترین مسئله است، از این رو در مواردی از بحران های جهانی که یک طرف قضیه مسیحیان باشند، واتیکان حضور فعال دارد؛ علاوه بر این، موضوع مسیحی سازی جهان معاصر در دستور کار واتیکان قرار دارد و بدین منظور تشکیلاتی با بودجه و اعتبار فراوان در واتیکان تأسیس شده است که به عنوان «مجمع تنصیر ملت ها»، برنامه هایی را در جهت گسترش تعالیم مسیحیت و سیاست های واتیکان به اجرا درمی آورد.[64]

سفارت ایران در دربار پاپ اعظم در اسفند 1334 شمسی توسط حسنعلی کمال هدایت، افتتاح گردید و از آن زمان تا کنون روابط دو کشور در عالی ترین سطح استمرار یافته و سفرای دو کشور مبادله شده اند.[65]

روند کلی روابط جمهوری اسلامی ایران با واتیکان، رو به گسترش و نقطه ی عطف آن دیدار ریاست جمهوری اسلامی ایران در سال 1377 شمسی با پاپ ژان پل دوم در واتیکان بوده است.[66]

----------------------

پاورقی:

[38]. Vatican

[39]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 1.

[40]. محمد رضا زیبایی نژاد، مسیحیت شناسی مقایسه ای، ص 271.

[41]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 2.

[42]. مسیحیت شناسی مقایسه ای، ص 271.

[43]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 2.

[44]. Lattran، قصری در روم که ده قرن مقر پاپ ها بوده است.

[45]. واتیکان، ص 2.

[46]. مسیحیت شناسی مقایسه ای، ص 272.

[47]. همان، ص 273.

[48]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 144 ـ 145; مجتبی عبدخدائی، واتیکان، ص 204.

[49]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 146.

[50]. مسیحیت شناسی مقایسه ای، ص 273.

[51]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 147.

[52]. مجتبی عبدخدایی، واتیکان، ص 307.

[53]. مسیحیت شناسی مقایسه ای، ص 274، به نقل از: مرتضی نظری، بررسی شیوه های تبلیغاتی مسیحیت، ص 260.

[54]. مجتبی عبد خدائی، واتیکان، ص 171.

[55]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 151.

[56]. مجتبی عبد خدایی، واتیکان، ص 175.

[57]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 152. هم چنین ر.ک: مجتبی عبدخدایی، واتیکان، ص 164 ـ 174.

[58]. مجتبی عبدخدایی، واتیکان، ص 175. [59]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 153.

[60]. مجتبی عبدخدایی، واتیکان (کلیسای جهانی کاتولیک)، ص 151.

[61]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 154.

[62]. همان.

[63]. همان، ص 155.

[64]. مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 155 ـ 156.

[65]. همان، ص 177.

[66]. خبرگزاری بی بی سی درباره ی اهمیت این دیدار در گزارشی چنین آورد: دیدار آقای خاتمی با پاپ یک دیدار تاریخی است. برای اولین بار است که یک روحانی شیعه به عنوان رئیس جمهور اسلامی ایران با رهبر کاتولیک های جهان وارد گفتوگو شده است. دوم این که برای اولین بار است که رییس سازمان کنفرانس اسلامی و رهبر کاتولیک های جهان گفتوگو کرده اند و هر دو، نماینده ی حدود دو میلیارد مسلمان و مسیحی پیرو این دو دین هستند..

خبرگزاری آسوشیتدپرس این ملاقات را «برخوردی بر اساس روح گفتوگو بین مسلمانان و مسیحیان» نامید. روزنامه ی آسامی پرتیراژترین روزنامه ی جهان با چهارده میلیون نسخه در روز نوشت: رئیس جمهور اسلامی ایران قصد دارد با ایجاد پل گفتوگو میان اسلام و مسیحیت، تصور غلطی را که اروپا از اسلام دارد از بین ببرد (مصطفی بروجردی، واتیکان، ص 179 ـ 180).