به گزارش خبرگزاری حوزه، استاد محسن قرائتی در تفسیر نور به ارائه «نکات ناب» و «پیام های زیبای آیات قرآن کریم» پرداخته که حوزه نیوز در این نوشتار، آیه ۱۵۳، ۱۵۴ و ۱۵۵ سوره مبارکه آل عمران را در قالب مجموعه «قطره ای از دریا» ارائه می نماید.
آیه ۱۵۳
إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوُونَ عَلی أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ فی أُخْراکُمْ فَأَثابَکُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِکَیْلا تَحْزَنُوا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا ما أَصابَکُمْ وَ اللَّهُ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ
ترجمه
(به خاطر بیاورید) هنگامی که (در جنگ احد به هنگام فرار، از کوه) بالا می رفتید و به هیچ کس توجّه نمی کردید، (در حالی که) پیامبر شما را از پشت سرتان فرا می خواند (که به جای خود برگردید). پس به سزای آن، خداوند غمی بر غم هایتان افزود تا دیگر بر آنچه (از غنائم) از کفتان رفته یا (از آسیب و زخم) بر سرتان آمد، اندوه نخورید و (بدانید که) خداوند به آنچه انجام میدهید، آگاه است.
نکته ها
درباره جمله «فاثابکم غمّاً بغمّ» تفسیرهای گوناگونی مطرح شد است از جمله:
۱- خداوند به لطف خود، غم پسندیده پیروزی کفّار بر مسلمانان را جایگزین غم ناپسندِ از دست دادن غنائم ساخت.
۲- خداوند به سزای غمی که بر دل پیامبر وادار کردید، شما را دچار غم و اندوه فراوان کرد.
۳- خداوند به سزای فرار از جنگ و نافرمانی پیامبر، غمهای فراوانی را یکی پس از دیگری بر شما وارد کرد.
بر اساس روایات، تسلّط خالدبن ولید بر مسلمانان موجب افزایش اندوه آنان از شکست در جنگ احد گردید. [۱]
پیام ها
۱- نتیجه سستی، اختلاف و عدم اطاعت از فرماندهی، فرار و سراسیمگی در جبههی نبرد است. «حتّی اذا فشلتم و تنازعتم... اذتصعدون»
۲- یاد نقاط ضعف، مایه بهرهگیری از تجربههاست. «اذ تصعدون»
۳- هنگام خطر، انسان عادّی جز خودش به فکر دیگری نیست. «لاتلوونعلیأحد»
۴- فریاد رهبر، در افراد ترسو وسست ایمان تأثیرگذار نیست. «والرسول یدعوکم»
۵ - اظهار علاقه، در روز آسایش مهم نیست؛ همدلی و همراهی در روزهای سختی نشانه دوستی واقعی است. «والرسول یدعوکم...»
۶- آنجا که همه فرار میکنند، رهبر باید در صحنه بماند و فراریان را فرا بخواند. «والرسول یدعوکم...»
۷- یک لحظه غفلت و کوتاهی در انجام وظیفه، موجب هجوم ناگواریهای پیدرپی می شود. «غمّاً بغمّ»
۸ - از ناگواری های گذشته درس بگیرید و دیگر بر از دستدادن اموال دنیا و یا چشیدن مصیبتها، اندوه نخورید. «لکیلا تحزنوا علی ما فاتکم و لا ما اصابکم»
-----------------------------
آیه ۱۵۴
ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُعاساً یَغْشی طائِفَةً مِنْکُمْ وَ طائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَیْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجاهِلِیَّةِ یَقُولُونَ هَلْ لَنا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَیْءٍ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ کُلَّهُ لِلَّهِ یُخْفُونَ فی أَنْفُسِهِمْ ما لا یُبْدُونَ لَکَ یَقُولُونَ لَوْ کانَ لَنا مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ ما قُتِلْنا هاهُنا قُلْ لَوْ کُنْتُمْ فی بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ الَّذینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلُ إِلی مَضاجِعِهِمْ وَ لِیَبْتَلِیَ اللَّهُ ما فی صُدُورِکُمْ وَ لِیُمَحِّصَ ما فی قُلُوبِکُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ
ترجمه
سپس (خداوند) به دنبال آن غم، آرامشی (به گونه) خوابی سبک بر شما فرو فرستاد که گروهی از شما را فرا گرفت (و با آن، خستگی و اضطراب از تن شما بیرون رفت. این آرامش برای کسانی بود که از فرار خود در اُحد ناراحت و تائب بودند)، ولی گروه دیگر که همّتشان (حفظ) جان خودشان بود و به (وعده های) خدا همچون دوران جاهلیّت گمان ناحق داشتند، (به طعنه) می گفتند: آیا چیزی از امر (نصرت الهی) با ماست؟ بگو: براستی که امر (پیروزی) همه اش بدست خداست. آنها در دل های خود چیزی را مخفی می کنند که برای تو آشکار نمی کنند، میگ ویند: اگر در تصمیم گیری (برای شیوه جنگ)، حقّی برای ما بود، ما در اینجا کشته نمیشدیم. (به آنان) بگو: اگر در خانه هایتان نیز بودید، آنهایی که کشته شدن بر آنها مقرّر شده بود، به سوی قتلگاه خود روانه می شدند و (حادثه اُحد) برای آن است که آنچه را در سینه های شماست، خدا بیازماید و آنچه را در دل دارید، پاک و خالص گرداند و خداوند به آنچه در سینه هاست داناست.
پیام ها
۱- خداوند به خاطر تخلّفات و اختلافات در جنگ احد، شما را تنبیه کرد، ولی رها نکرد. «ثم انزل علیکم...امنة»
۲- خداوند در اوج حوادث تلخ، به دلهای مؤمنان آرامش می بخشد. «بعدالغمّأمنة»
۳- خواب، مایه آرامش و هدیه ای الهی است. «انزل علیکم... نعاسا»
۴- روحیات، اعتقادات، باورها و تحلیل های همه رزمندگان یکسان نیست. «طائفة... و طائفة...»
۵ - در بند خود بودن، مایه بد گمانی به وعده های الهی است. «اهمتهم انفسهم یظنّون باللّه غیر الحق ظنّ الجاهلیة»
۶- حتّی در شرایط بحرانی و شکستها نیز به خدا و وعده های او سوءظن نبرید. «وطائفة... یظنّون باللّه غیر الحق»
۷- سوءظنّ به وعده های خدا، از عقاید جاهلیّت است و حقیقت ندارد. «یظنّون باللّه غیر الحقّ ظنّ الجاهلیّة»
۸ - خودمحوری و رفاه طلبی، انسان را از مدار رضای خداوند خارج میکند. «قد اهمّتهم انفسهم یظنّون باللّه غیر الحق»
۹- پندار اینکه مسلمانان حتّی در صورتِ سستی و اختلاف ونافرمانی نباید شکست بخورند، پنداری جاهلانه است. «ظنّ الجاهلیة»
۱۰- افراد ضعیف الایمان، شکست خود را به عدم نصرت الهی نسبت می دهند. «یقولون لو کان لنا من الامر شی ما قتلنا ههنا»
۱۱- طرح سؤالاتی که موجب تضعیف روحیه رزمندگان می شود، ممنوع است. «هل لنا من الامر من شیء»
۱۲- در برابر ایجاد وسوسه ها و تردیدها، قاطعیّت لازم است. «قل ان الامر کلّه للّه»
۱۳- مسلمانان رفاه طلب و خود محور، دائماً در درون نگرانند. «یخفون فی انفسهم ما لایبدون لک»
۱۴- آنهایی که به خود فکر می کنند، توقّعِ قبول نظراتشان را در تصمیمگیری ها دارند. «اهمّتهم انفسهم...یقولون لو کان لنا من الامر...»
۱۵- از مقدّرات حتمی، امکان فرار نیست. «لو کنتم فی بیوتکم لبرز الّذین...»
۱۶- اعتقاد به مقدّرات حتمی پروردگار، به انسان آرامش می دهد. «لبرز الّذین کتب علیهم القتل الی مضاجعهم»
۱۷- حوادث تلخ و شکست در جبهه ها، یکی از راه های شناسایی روحیه ها و درجات ایمان در افراد است. «لیبتلی اللّه ما فی صدورکم»
۱۸- حوادث تلخ و شیرین، صحنه ای برای تجلّی روح و فکر شماست، وگرنه خداوند همه روحیه ها و افکار را از قبل می داند. «و اللّه علیم بذات الصدور»
----------------------------
آیه ۱۵۵
إِنَّ الَّذینَ تَوَلَّوْا مِنْکُمْ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّیْطانُ بِبَعْضِ ما کَسَبُوا وَ لَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلیمٌ
ترجمه
همانا کسانی از شما که روز برخورد دو سپاه (در اُحد، از جنگ) روی برگرداندند (و فرار کردند)، جز این نبود که شیطان به خاطر بعضی از کردار (ناپسند) شان آنها را لغزانید و البتّه خداوند از آنها گذشت، براستی که خداوند آمرزندهی بردبار است.
نکته ها
آیه در مورد فرار بعضی از مسلمانان در جنگ اُحد است. چنانکه در تفاسیر آمده است؛ در جنگ اُحد جز سیزده نفر که پنج نفر آنان از مهاجرین و هشت نفر از انصار بودند، همه فرار کردند. در مورد نام این سیزده نفر، جز علی علیه السلام اختلاف است که چه کسانی بودند.
در جنگ اُحد مسلمانان چهار گروه شدند: ۱- شهدا ۲- صابران ۳- فراریان که مورد عفو قرار گرفتند ۴- منافقان.
پیام ها
۱- یکی از علل فرار از جنگ، گناه است. «تولّوا... ببعض ما کسبوا»
۲- گناه، میدان را برای وسوسه های شیطان باز میکند. «استزلّهم... ببعض ما کسبوا»
۳- خطاکار را نباید برای همیشه طرد کرد و در کیفر او شتاب کرد. «عفااللّه عنهم»
۴- خداوند گنهکاران را می بخشد، پس شما آنان را ملامت نکنید. «عفَااللّه عنهم»
۱) تفسیر برهان؛ راهنما
