به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، این نشست به همت انتشارات راه یار و در راستای آشنایی با زندگی، فعالیت ها، افکار و تجربیات آیت الله فضل الله در حسینیه هنر قم برگزار شد.
آنچه از پیش روی شما می گذرد مشروح این نشست است:

اساتید آیت الله فضل الله

محمدجمعه امینی، نویسنده و پژوهشگر با اشاره به اینکه آیت الله فضل الله بعد از پدرشان آیت الله سید عبدالرئوف فضل الله، بیشترین بهره علمی را از آیت الله خوئی و آیت الله سید محسن حکیم برد، اظهار داشت: آیت الله فضل الله، آیت الله خوئی را در قله رفیع علم و فقاهت می دید که هزاران عالم و فقیه دنیای اسلام از محضر او کسب فیض کردند و کسی نبود که به صورت مستقیم و غیرمستقیم نزد او تلمّذ نکرده باشد. اما آیت الله فضل الله با آیت الله سید محسن حکیم، علاوه بر پیوند علمی، پیوند خانوادگی نیز داشت و شاید به همین دلیل فضای صمیمانه تری با ایشان و فرزندانشان داشته باشد.

این محقق به جریان های فکری موجود در زمان مرجعیت آیت الله حکیم در عراق اشاره کرد و ابراز نمود: توسعه کمونیسم و حزب بعث سبب شد تا شاگردان نواندیش آیت الله خوئی مانند شهید صدر، آیت الله فضل الله و علامه محمدمهدی شمس الدین و اندیشمندانی چون علامه سید مرتضی عسکری برای تغییر فضای فکری عراق به فعالیت های فکری و سیاسی دست بزنند.

امام خمینی در نجف؛ تدوین منشور انقلاب اسلامی

 این پژوهشگر علوم اسلامی به فضای کشورهای عربی و حوزه علمیه نجف در دهه های چهل و پنجاه شمسی پرداخت و گفت: دوره حضور امام خمینی(ره) در نجف را فرصتی برای تدوین اندیشه انقلاب اسلامی دانست و ابراز کرد: شرایط برای امام خمینی در نجف بسیار متفاوت و غیرقابل مقایسه با دوران پیروزی انقلاب اسلامی بود، اما امام خمینی از این مرحله برای تدوین اندیشه انقلاب اسلامی استفاده کرد که حاصل آن علاوه بر تدریس دروس رایج حوزوی، سلسله درسهای «ولایت فقیه» یا «حکومت اسلامی» بود که با نام «نامه ای از امام موسوی کاشف الغطاء» در ایران به چاپ رسید.

مترجم آثار آیت الله فضل الله، پیروزی انقلاب اسلامی را یک تحول عظیم دانست و گفت: با پیروزی انقلاب اسلامی این ایده عملی شد که با اندیشه دینی نیز می توان مبارزه کرد و به پیروزی رسید.

آیت الله فضل الله و نظریه پردازی برای انقلاب اسلامی

امینی ادامه داد: یکی از کسانی که در خارج از ایران برای انقلاب اسلامی نظریه پردازی کرد آیت الله فضل الله بود؛ ایشان اعتقاد داشت انقلاب اسلامی مانند هر پدیده دیگر، نیاز به نظریه پردازی فکری دارد.

این محقق با اشاره به اینکه آیت الله فضل الله فضای انقلاب اسلامی را توسعه داد، بیان داشت: لبنان امروز بیشتر حاصل تلاش های آیت الله فضل الله و امام موسی صدر است.

مترجم آثار آیت الله فضل الله جامعه متکثّر لبنان را روی نظام فکری آیت الله فضل الله تأثیرگذار دانست و گفت: به همین دلیل آیت الله فضل الله روی اصل «مدارا» و «هم پذیری» بسیار تأکید می کرد و معتقد به پذیرفتن تنوع های فکری بود.

آیت الله فضل الله و حمایت از امام خمینی

پژوهشگر اندیشه سیاسی اسلام با اشاره به اینکه آیت الله فضل الله عملاً راه متفکر شهید آیت الله سید محمدباقر صدر را ادامه داد، عنوان کرد: در سالهای ابتدایی دهه شصت شمسی آیت الله فضل الله صدای رسای حمایت از امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی بود و معتقد بود که باید در جنبه های فکری و نظری نیز راه امام خمینی ادامه پیدا کند.
این محقق به کتاب «الحرکه الاسلامیه» علامه فضل الله اشاره کرد و افزود: این کتاب اندیشه ورزی نظری پیرامون مبانی حرکت اسلامی و بیانگر نیازهای امروز انقلاب اسلامی است.

حمایت از انقلاب اسلامی تا لحظه وفات

وی با بیان اینکه حمایت آیت الله فضل الله از انقلاب اسلامی تا لحظه وفات ادامه داشت، عنوان کرد: آیت الله فضل الله برخی اتفاقات آزاردهنده را محصول افراد خاص می دانست و حساب آن را از کلیت انقلاب اسلامی جدا می کرد.

امینی درباره فضای فکری انقلاب اسلامی اظهار داشت: فضای فکری انقلاب اسلامی بیش از آنکه در داخل ایران شکل بگیرد، در خارج شکل گرفته است. از این جهت ابعاد بین المللی انقلاب اسلامی نباید نادیده گرفته شود.

آیت الله فضل الله و شکل گیری مبارزه تشکیلاتی در عراق

اگرچه برخی پژوهشگرانی که درباره نهضت اسلامی عراق آثاری را به رشته تحریر در آورده اند، معتقدند که آیت الله فضل الله یکی از چهارده عالم شیعی بود که «حزب الدعوه» را تأسیس کردند یا از فعالانی بودند که به نحوی از انحاء به این تشکیلات پیوستند، اما آیت الله فضل الله در مصاحبه های متعدد اعلام داشت که نقش مستقیمی در تأسیس حزب نداشته و منتسب به آن نبوده است. ولی به او عنوان جوانی اسلامگرا و نویسنده، در سالهای آغازین و میانی دهه شصت میلادی، از اولین کسانی است که در شکل گیری گفتمان جدید شیعی نقش داشت. از این رو ایشان از جایگاه فکری مهمی در کاشتن بذرهای فعالیت اسلامی و مشارکت غیرمستقیم در تأسیس حزب برخوردار است.

اگرچه آثار فکری ایشان همواره در حلقات گوناگون «حزب الدعوه» مورد استفاده اعضاء بود و او کتاب «اسلوب الدعوه فی القرآن» را در همین حال و هوا نگاشت، اما خود او به عنوان یک فعال سیاسی، دلیل روشنی برای پرهیز از مشارکت مستقیم و فعال در فعالیت های سیاسی و تشکیلاتی حزب الدعوه بیان نداشته و به ذکر این نکته بسنده کرده اند که در آن زمان شرایط لازم برای این کار وجود نداشت. شاید ایشان می خواست در عین حفظ ارتباط قوی با شهید صدر و سایر بزرگان حزب الدعوه، با عدم انتساب مستقیم به یک حزب، بدون این که گرفتار قیدوبندهای خاص تشکیلاتی شود، به احیای فکری و سیاسی آرمان های اسلامی بپردازد. عین این قضیه بعداً در مورد حزب الله لبنان نیز اتفاق افتاد.

آیت الله فضل الله نگاه فرامذهبی داشت

مترجم آثار آیت الله فضل الله با بیان اینکه نگاه آیت الله فضل الله اسلامی و فرامذهبی بود و به امت واحده اسلامی نظر داشت، اظهار داشت: ایشان معتقد بود ساختارهایی چون مجلس اعلای شیعی، به تبلور هویت طایفه ای و به رسمیت شناخته شدن هویت مجزای طایفه شیعه می انجامد و در نهایت به غروب خورشید وحدت اصیل اسلامی منجر می شود. چون دغدغه اصلی آیت الله فضل الله، حفظ وفاق دو طایفه ای بود که به دین واحدی ایمان داشتند.

آیت الله فضل الله اسلامگرا بود و به تغییر ریشه ای تدریجی جامعه از قاعده آن می اندیشید و راهبرد او بر کاشتن بذر اعتقادات اسلامی در روح و روان مردم به همراه نظم و برنامه ریزی درست و بلندمدت و نشر دعوت مسالمت آمیز به اسلام استوار بود.

آیت الله فضل الله و شکل گیری حزب الله

مترجم آثار آیت الله فضل الله با اشاره به نحوه تشکیل حزب الله لبنان، ابراز کرد: بعد از ناپدید شدن امام موسی صدر، جنبش اَمَل دچار افول گردید و با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، شهادت آیت الله سید محمدباقر صدر در عراق و تجاوز اسرائیل به لبنان، با اتحاد مجموعه جدا شده از جنبش اَمَل، حزب الدعوه شاخه لبنان، اتحادیه دانشجویان مسلمان لبنان و تجمع علمای مسلمین حزب الله لبنان تشکیل شد.

وی گفت: آیت الله فضل الله همواره به تمام جنبش های اسلامی فراگیر در لبنان و عراق توجه داشت، اما در عین حال قبول نداشت که رهبر یا پیشوای معنوی یا راهنمای حزب الله یا سایر گروه های اسلامی محسوب شود. او اصرار داشت که مخاطب آموزه ها و نوشته های او همه جنبش های اسلامی در عرصه های منطقه ای و محلی هستند و مجموعه خاصی را مد نظر ندارند. حتی برخی از منابع نزدیک به ایشان اظهار داشته اند که نامگذاری حزب الله نیز به تشویق علامه فضل الله بوده است. او در کتاب «الاسلام و منطق القوه» عنوان حزب الله را در برابر حزب الشیطان به کار می برد.

امینی اظهار داشت: آیت الله فضل الله با این که بیرون از تشکیلات حزب الله قرار داشت، اما همواره نقش ارشادی خود را برای اعضا و هواداران حزب الله حفظ کرد و در عین حال خود را از پیامدهای تصمیم های خاص تشکیلاتی حزب الله در امان نگاه می داشت. به هر حال نقش معنوی و فکری علامه فضل الله تا پایان زندگی شان تداوم داشت.

جایگاه ویژه قرآن در رویکرد فقهی آیت الله فضل الله

مترجم آثار آیت الله فضل الله با اشاره به اینکه آیت الله فضل الله به جایگاه قرآن کریم در فقه تأکید داشت، بیان کرد: آیت الله فضل الله معتقد بود که قرآن کریم در مهجوریت قرار دارد. به همین دلیل بحث «بازگشت به قرآن» را مطرح و در اجتهادات، خود را مُلزم به آوردن پشتوانه فرآنی کرده بود.

وی با بیان اینکه نگاه انسانی آیت الله فضل الله، سبب ارتباط خوب او با مسیحیان و سایر طوایف لبنانی شده بود، ادامه داد: آیت الله فضل الله معتقد بود که در جامعه متکثّر لبنان اندیشه دولت انسان چاره ساز مشکلات کشور است. منظور او از دولت انسان، دولتی مبتنی بر ابزارها و راه کارهای دموکراتیک (و نه طایفه ای) برای نمایندگی، نظارت عمومی، فراگیری دینی و عدالت اجتماعی و اقتصادی بود. این که تمام مردم لبنان به عنوان انسان حق تعیین نظام حکومتی خود را داشته باشند.

امینی با اشاره به جایگاه تفسیر «من وحی القرآن»، گفت: در دسته بندی تفاسیر، تفسیر ایشان جز تفاسیر برجسته اجتماعی محسوب می شود. در میان تفاسیر معاصر، دو تفسیر بر اساس اسلامِ انقلابی نوشته شده است که عبارتند از «تفسیر من وحی القرآن» آیت الله فضل الله و «فی ظلال القرآن» سید قطب.

به نظر آیت الله فضل الله، تنها انقلابی ها قرآن را درک می کنند

مترجم آثار آیت الله فضل الله با بیان اینکه از نظر آیت الله فضل الله، تنها انقلابی ها هستند که قرآن را درک می کنند، گفت: از آنجایی که قرآن کریم در بستر حرکت اجتماعی پیامبر(ص) نازل شده است، کسی می تواند قرآن کریم را خوب بفهمد که در کوران همین حوادث باشد.

امینی با بیان اینکه آیت الله فضل الله در سالهای اخیر قصد بازنویسی تفسیر خود را داشت، اظهار داشت: در تجاوز تابستان ۲۰۰۶ بخش زیادی از یادداشت های ایشان و از جمله مقدمه مفصل ایشان بر ویراست جدید تفسیر «من وحی القرآن» در بمباران اسرائیل از بین رفت. اما در نهایت ویراست جدیدی از تفسیر «من وحی القرآن» در ۲۰ جلد منتشر شده است.

مترجم آثار آیت الله فضل الله به عضویت آیت الله فضل الله در شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت(ع) و مجمع تقریب مذاهب اسلامی از سوی رهبر انقلاب اسلامی اشاره کرد و افزود: رهبر انقلاب اسلامی با نگاه فراملی که دارند سعی داشتند شخصیت های برجسته جهان اسلام و تشیع در این مجامع حضور داشته باشند.

اعتقاد آیت الله فضل الله به منطق گفتگو

وی با اشاره به دو کتاب «گفتگو در قرآن» و «چشم انداز گفتگوی مسلمان و مسیحی» آیت الله فضل الله گفت: سید به گفتگو اعتقاد داشت و نقش آن را در حل مناقشات و کاهش اختلافات مهم می دانست.

این محقق افزود: ایشان به صورت عملی با گروه ها و رسانه های مختلف و به صورت حضوری گفتگو می کرد و دفترشان به روی همه باز بود. این اواخر برخی اندیشمندان معروف جهان غرب با ایشان به گفتگو پرداختند که مشهورترین شان نوآم چامسکی است.

آیت الله فضل الله، فقیه، ادیب و نویسنده ای برجسته

امینی با بیان اینکه آیت الله فضل الله علاوه بر فقیه بودن، ادیب و نویسنده ای برجسته بود. به عنوان اولین تجربه روزنامه نگاری در سالهای ۱۹۴۵ – ۱۹۴۶ به همراه یار و دوست نزدیک خود سید مهدی حکیم فرزند آیت الله العظمی سید محسن حکیم، «مجله الادب» را منتشر کرد. بعدها در کنار شخصیت هایی چون شهید صدر، شیخ محمدمهدی شمس الدین، شیخ محمدمهدی آصفی و سید اسماعیل صدر، در نشر «مجله الاضواء» سهیم گردید. شهید صدر سرمقاله اول را با عنوان «رسالتنا» و آیت الله فضل الله سرمقاله دوم آن را تحت عنوان «کلمتنا» می نوشت.

آیت الله فضل الله از نوجوانی ذوقی ادبی داشت و دستاورد آن چند دیوان شعر با نام های «یا ظلال الاسلام»، «قصائد للاسلام والحیاة»، «علی شاطیء الوجدان» و «فی دروب السبعین» دارند. در کل، نوشته های ایشان، ادیبانه است.

ترجمه ۳۲ کتاب آیت الله فضل الله به زبان فارسی

امینی با بیان اینکه نگاه علامه فضل الله فراسرزمینی و فراقومی بود، خاطر نشان کرد: آثار آیت الله فضل الله در بین مسلمانان جهان از دنیای عرب گرفته تا ایران، افغانستان، پاکستان، ترکیه، بنگلادش و اندونزی علاقمندان زیادی دارند و جالب است که نزیک به ۴۰ کتاب ایشان در ترکیه ترجمه شده است.

این محقق با اشاره به اینکه حدود ۳۲ کتاب آیت الله فضل الله به فارسی ترجمه شده است، اظهار داشت: «الحوار فی القرآن»، «حدیث عاشورا»، «من وحی عاشورا»، «اسلوب الدعوه فی القرآن»، «فاطمه الزهرا(س)»، «الحرکه الاسلامیه»، «دنیا الشباب» و «دنیا المرأة» عناوین برخی از کتاب های آیت الله فضل الله هستند که به فارسی ترجمه شده است.

خدمات اجتماعی آیت الله فضل الله

امینی با بیان اینکه آیت الله فضل الله همه مسلمانان و شیعیان جهان را می دید و در ارائه خدمات فرهنگی و اجتماعی، محرومان و مستضعفان جهان اسلام را در نظر داشت، عنوان کرد: آیت الله فضل الله در عراق، پاکستان، افغانستان، هند، بنگلادش، کشورهای آفریقایی و... خدمات فرهنگی و اجتماعی فراوانی ارائه داده است.

نگاه علامه درباره شیوه حل مشکلات جهان اسلام

وی نگاه آیت الله فضل الله را به جهان اسلام یک نگاه متعادل دانست و گفت: آیت الله فضل الله نگاهی کلان و راهبردی به مسائل جهانی داشت و همگرایی کشورهای اسلامی حول محور مشترکات و گفتگو درباره اختلافات را راه حل مشکلات جهان اسلام می دانست.

چالش محدودسازی انقلاب اسلامی

این محقق با بیان اینکه انقلاب اسلامی «حرکتی جهانی» بود و یکی از چالش که آن را تهدید می کند محصور کردن آن به یک جغرافیای خاص است، گفت: محدودسازی انقلاب اسلامی یکی از چالش های جدی فراروی این انقلاب جهانی است. در حالی که هویت امتی و جهانی انقلاب اسلامی باید حفظ شود.
امینی خاطر نشان کرد: در دهه های ابتدایی انقلاب اسلامی در کنفرانس های مهم اندیشه اسلامی و وحدت اسلامی، متفکران مهم جهان اسلام آخرین نظریات خود را راجع به انقلاب اسلامی بیان می کردند، اما در حال حاضر این فضا به شدت محدود و رسمی شده است.

روایت از انقلاب اسلامی بدون توجه به ابعاد بین المللی آن، روایتی ناقص است

امینی با اشاره به حضور شخصیت های مبارز جهان تشیع و از جمله افغانستان در کنار امام خمینی، عنوان کرد: در ایام حضور امام خمینی در نجف اشرف، علمای مبارز و از جمله شخصیت های برجسته ای چون شهید عبدالحسین و سید حسین حسینی و... در کنار امام حضور فعال داشتند و در نشر و گسترش اندیشه های امام تلاش می کردند.
وی گفت: من افغانستان را مثال زدم، ولی از پاکستان، عراق، لبنان و سایر کشورهای عربی نیز چنین شخصیت هایی را می توان یافت. از این رو معتقدم که روایت از انقلاب اسلامی بدون توجه به ابعاد بین المللی آن، روایتی ناقص است.

ضرورت بازخوانی اندیشه انقلاب اسلامی

این محقق با بیان اینکه یکی از معضلات امروز گُسست فکری و فقدان بازخوانی اندیشه انقلاب اسلامی بر اساس مبانی و اندیشه های نظریه پردازان اولیه آن است.
مترجم آثار آیت الله فضل الله ادامه داد: متأسفانه نوعی گُسست فکری میان نسل امروز و اندیشه های انقلاب اسلامی در حال رخ دادن است و اگر فضای فکری انقلاب اسلامی تقویت و بازخوانی نشود، تنها نامی از انقلاب اسلامی باقی خواهد ماند. در دوره ای متفکرینی مثل شهید مطهری، شهید بهشتی و شهید صدر داشتیم ولی الآن چه کسانی برای انقلاب و راههای پیش رو، نظریه پردازی می کنند؟

وی با اشاره به سخنان رهبر انقلاب در تحلیل وقایع پس از عاشورا، بیان داشت: با تهی شدن خواص از ارزش ها، عوام نیز دنباله روی آنان می شوند و فاجعه ای مانند عاشورا رخ می دهد؛ انقلاب اسلامی نیز در این مورد تافته جدابافته نیست و خدا با هیچ کس عهد اخوت نبسته و این چالش درباره انقلاب اسلامی، جدی است.

گفتنی است: سلسله نشست های «روایت حجره» به همت انتشارات «راه یار» با هدف آشنایی با زندگی، فعالیت ها، افکار و تجربیات علما و شخصیت های حوزوی معاصر در «حسینیه هنر قم» برگزار می شود. نشست‌های «روایت حجره» تاکنون به زندگی و اندیشه‌ها و فعالیت‌های آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی، آیت الله شهید سید محمدباقر صدر، آیت الله سید جعفر مرتضی عاملی، آیت الله حسینعلی منتظری، آیت الله سید محمدحسین فضل الله، آیت الله شیخ هاشم صالحی مدرس، استاد علی صفایی حایری، علامه سید محمدحسین حسینی طهرانی و استاد علی ابوالحسنی منذر اختصاص یافته است.

انتهای پیام   ۳۱۳/۱۷