به گزارش خبرگزاری حوزه از تهران، حجت الاسلام والمسلمین محمد حسین مختاری، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی به مناسبت شهادت مولای متقیان حضرت امام علی علیه السلام در یادداشتی آورده است: در سالروز شهادت مولای متقیان حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع)، لزوم واکاوی پیدایش و خاستگاه فکری خوارج به ویژه در برهه کنونی که به بلیه «داعش» و تندروی و افراط گری گرفتار آمده‌ایم غیر قابل انکار است.

فقاهت علوی زمینه ساز عقلانیت امت اسلامی

در وهلۀ نخست باید گفت دوران ۵ ساله حکومت امام علی(ع) در بستر فقاهت شکل گرفت؛ فقاهتی که در قول، فعل و تقریر آن حضرت به منصۀ ظهور رسید.

از سوی دیگر تلفیق فطرت، عدالت و قلب سلیم با فقاهت، حکمت را شکل می دهد؛ و اینچنین آن حضرت، شعور عمومی مردم را در بستر فطرت(فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا)۱ ،به سوی تحقق امت توحیدی رهنمون ساخت

 این مسأله نشان می دهد عدالت فقه محور و عقلانیت گرا، همیشه در نزد مردم مورد پذیرش است، که البته درک این امر نیز با عقل فطری و درک عرفی امکان پذیر است. 

هم چنین تفسیر و تبیین قرآن کریم برای امت اسلامی از دیگر کارکردهای معرفتی دوران فقاهت علوی است که با عقل فطری و بر مبنای اصل حفظ نظام اجتماعی و صیانت از امت واحدۀ اسلامی به عنوان اوجب واجبات و وارد بر همۀ احکام اسلامی، زندگی مردم را سامان بخشید.

از این رهگذر عقلانیت فقاهتی، بر مبنای انسان مفسر، خشونت را از جامعه زدود و فضای عالمانه ای در جامعه رقم زد و از رادیکالیسم جلوگیری کرد.

حال اگر ما کتاب را بدون مفسر در نظر بگیریم، عدالت فاشیستی شکل خواهد گرفت؛ چرا که ظاهر کتاب مورد استناد قرار خواهد گرفت در این صورت خشونت طلبی در  ساحت انسان رادیکالیسم شکل می گیرد. و صرفاً با تمسک به ظاهر یک آیه به کشتار عظیم مردم حکم داده خواهد شد،

نمود عینی این مهم را می توان در جریان تکفیری داعش مشاهده کرد؛ چرا که بر اساس ظاهر قرآن حکم نمود و فارغ از نگاه میان متنیت و بدون بطن گرایی و توجه به لایه های معنایی آیات قران کریم، سریع به قطعیت و خود اجتهادی رسید و به اطلاق کفر شیعه و سنی و جواز جهاد و کشتار آنها حکم داد.

در واقع جریان تکفیر، با ظاهر گرایی و رد عقلانیت و تکیه بر اخباری گری محض، مسیری انحرافی در جامعه اسلامی ایجاد نمود و با رویکرد متحجرانه و خشن از اسلام، گسترۀ شرک و کفر را در جهان اسلام آنچنان گسترش داده که امت اسلامی در محدودۀ کفار قرار گرفته و قتل آنان به زعم باطل جریانات منحوس تروریستی تکفیری واجب شده است. 

لذا در بیانیه ابو عمر بغدادی، بنیانگذار سازمان تروریستی تکفیری داعش در سال ۲۰۰۷ آمده است: سرزمین مسلمانان، زمانی که دچار قوانین کفار شود و غلبه در آنها با احکام کفار باشد و احکام اسلام اجرا نشود، حکم سرزمین کفار را دارد. به سبب آنکه احکامی که امروز، تمامی سرزمینهای اسلامی را فراگرفته احکام طاغوت است، ما حکم به کفر و ارتداد جمیع حاکمان آن کشورها و ارتش های آنها می کنیم و کشتن آنها از کشتن اشغالگران صلیبی واجب تر است۲. 

این مسأله در حالی است که در آیات قرآن» تکفیر «امری نهی شده و مذموم محسوب می شود، چنانچه خداوند در آیه ۳۴ سوره نساء می فرماید:« وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَی إِلَیْکُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا؛ به کسی که اظهار صلح و اسلام میکند نگویید مسلمان نیستی».

با این تفاسیر لزوم حفظ وحدت امت اسلامی و مقابله فراگیر با این جریان تکفیری و ضد تقریبی ضروری و حائز اهمیت است.

خوارج، نص گرایی افراطی در سایۀ عقل ستیزی

 بی شک سبقۀ ضد دینی داعش و اجتهاد در مقابل نص، را باید در  خوارج جستجو کرد که بر خلاف عقل فطری مردم، عدالت خواهی را منهای فقاهت و با تکیه بر تأویل عقلی قرآن بنیان نهاد که در نهایت به خودمفسری و خود اجتهادی منتهی گشت که کشته شدن ابن خَبّاب و زن باردارش به دست خوارج به جرم تأسی از حضرت علی(ع)، ارمغان خوداجتهادی عرفان خشن و ضد فقهی خوارج است که با نفی عقل فطری مردم، و البته با پدیدۀ شوم تکفیر به «کفر» مردم اصالت بخشیدند و همه را کافر پنداشتند مگر اینکه مردم ایمانشان را اثبات کنند.

با این تفاسیر شناخت جریانی خوارج بیش از پیش آشکار می شود؛ چرا که وقتی عدالت منهای فقاهت تعریف شود از عقلانیت فاصله خواهد گرفت، در این صورت نابودی عدالت و فقاهت در رویکرد رادیکالیسم اجتناب ناپذیر خواهد بود و نتیجه، آن خواهد شد  که وقتی امام علی( ع) در جنگ صفین حکمیت را پذیرفت، خوارج، آن حضرت را به دلیل پذیرش حکمیت، کافر نامیدند و اینچنین با رویکرد افراطی گری و تکفیر، فرق ولی خدا را با شمشیر در هنگام نماز شکافتند.

 ۰۱ سوره روم، آیۀ۳۰.

 ۰۲شبکة أنا المسلم للحوار الإسلامی،۲۰۰۷