به گزارش خبرگزاری حوزه، «آئین کشورداری از دیدگاه امام علی (علیه السلام) » کتابی است به قلم مرحوم آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی (ره) که حوزه نیوز در شماره های مختلف، مباحث خواندنی این کتاب را تقدیم نگاه شما علاقمندان خواهد کرد.

درمان اعجاب و خودپسندی

یکی از مسائل [اخلاقی که در رابطه با مسؤولان و زمامداران جنبه اجتماعی پیدا می کند] مسأله خودپسندی، خودبینی و خودمحوری است.

  بهترین روش درمان استکبار این است که انسان رابطه خود را با خدای خود، مطمح نظر قرار دهد و ناچیزی خود را در برابر غنّیِ بالذّات به دقت ارزیابی کند و ببیند آیا با این همه فقر و ناچیزی و ناداری، دم از خودمحوری و خودپسندی زدن ابلهانه و احمقانه نیست؟

و مگر نه این است که خداوند می فرماید: «اَلْکبرِیاءُ رِدایی» (کبر و بزرگی جامه مخصوص من است) و مگر نه این است که انسان متکبّر می خواهد در این حد، خود را بسان خداوند تصوّر کند؟ و آیا این شرک خفی نیست!؟

  آری، همین است که علی (علیه السلام) را وادار می کند تا مالک را از عاقبت شوم استکبار برحذر دارد:

وَ إِیَّاکَ وَ الاِْعْجَابَ بِنَفْسِکَ وَ الثِّقَةَ بِمَا یُعْجِبُکَ مِنْهَا وَ حُبَّ الاِْطْرَاءِ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ أَوْثَقِ فُرَصِ الشَّیْطَانِ فِی نَفْسِهِ لِیَمْحَقَ مَا یَکُونُ مِنْ إِحْسَانِ الْمُحْسِنِینَ.

وَ إِیَّاکَ وَ الْمَنَّ عَلَی رَعِیَّتِکَ بِإِحْسَانِکَ أَوِ التَّزَیُّدَ فِیمَا کَانَ مِنْ فِعْلِکَ أَوْ أَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبِعَ مَوْعِدَکَ بِخُلْفِکَ فَإِنَّ الْمَنَّ یُبْطِلُ الاِْحْسَانَ وَ التَّزَیُّدَ یَذْهَبُ بِنُورِ الْحَقِّ وَ الْخُلْفَ یُوجِبُ الْمَقْتَ عِنْدَ اللَّهِ وَ النَّاسِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ.

از خودپسندی و اطمینان داشتن به چیزی که از آن خوشت می آید و نیز از ستایش و تعریف مردم برحذر باش؛ زیرا در این حالت ها شیطان فرصتی می یابد و نیکی های نیکوکاران را محو و نابود می کند.

برحذر باش از این که با احسانی که به رعیت می کنی، منّتی بر سر آنان بگذاری و یا کاری که برایشان انجام می دهی، زیادتر از اندازه، آن را به رخشان بکشی و بزرگ جلوه دهی و یا اگر وعده ای به آنان می دهی، از آن سرپیچی و تخلّف نمایی؛ زیرا منّت، احسان را باطل و بی پاداش می گرداند و زیادتر از اندازه جلوه دادن، نور حقیقت را از بین می برد و خلف وعده، خشم و غضب خدا و مردم را افزایش می دهد.

خداوند متعال می فرماید: «خداوند از قولی (منظور هر گونه قول دادن است) که می دهید و بدان عمل نمی کنید سخت غضبناک خواهد شد. »  

در این کلمات، حضرت پس از بیان زشتی استکبار، سه مطلب اساسی دیگر را نیز مورد عنایت قرار داده است:

۱. حاکم اسلامی حقّ منّت گذاری به مردم را ندارد

اصولاً در تعالیم اسلامی منّت در همه جا محکوم است ـ چه منّت مردم به مردم و چه منّت دولت به مردم ـ؛ زیرا که اوّلاً، انفاق و صدقه [و به عبارت دیگر کمک به دیگران] برای این است که فقرا از وضع دلخراش زندگی فقیرانه نجات پیدا کنند و با تأمین احتیاجات مادّی، ناراحتی روحی شان برطرف گردد؛ در صورتی که اگر به دنبال انفاق و بخشش، منّت بوده باشد، نه تنها این هدف عملی نشده بلکه لطمه سنگین تری بر روح مستمندان وارد آمده است.   

ثانیاً، آنچه که دولت به عنوان خدمت ارائه می دهد، انجام وظیفه است و نمی توان بر کسی منّت گذاشت.

ثالثاً، انفاق و بخشش بایستی وجهه خدایی داشته باشد و منّت، حاکی از این است که عمل انجام شده برای خدا نبوده است.

رابعاً، خداوند متعال که حاکم علی الاطلاق و صاحب همه قدرتها و نیروهاست، در بخشش این همه نعمت های هستی (جز نعمت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و نعمت اسلام) بر انسان ها منّت نگذاشته است و اگر انسانی در مقابل احسان به دیگری منّت بگذارد، حاکی از این خواهد بود که برای خود استقلال قائل شده و نعمت را از آن خود می داند؛ در صورتی که به حکم «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلاّ بِالله» مالک همه هستی، اوست و از اوست. (إنّا لله وَإنّا إلَیْهِ راجِعُونَ).

۲. نتیجه خلف وعده حاکم اسلامی

در اسلام تخلّف از وعده در حکم بی دینی و بی ایمانی است. قرآن در همین زمینه می فرماید: «کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ الله و...» در مقابل، وفای به عهد از نشانه های ایمان و پای بندی به مسائل اسلامی است. اگر مسؤولی به مردم وعده ای بدهد و از آن تخلّف کند، علاوه بر این که مورد غضب خدا قرار خواهد گرفت، زیان این تخلّف متوجه دولت خواهد شد ولذا شایسته است مسؤولان وعده هایی رامطرح کنندکه صددرصدمی توانندبه آن عمل نمایند و از دادن وعده هایی که احتمال تخلّف از آن هست، پرهیز کنند.

۳. مبالغه گویی شایسته حاکم اسلامی نیست

حقیقت و آنچه که از حقیقت برخوردار است، از نورانیّت و روشنایی مخصوص به خود بهره مند می باشد و لذا انسانی که فی المثل دروغ می گوید، در باطن خود گرفتار عذاب وجدان است و در تاریکی و سیه دلی به سر می برد؛ در حالی که انسان راستگو از نورانیّت و روشنایی برخوردار است. روی این اصل، گفتن آنچه که تحقّق یافته است، مردم را متنفّر نمی کند؛ بلکه انسان ها با مشاهده نورانیّت مجذوب حقیقت خواهند شد. از این رو، شایسته نیست دولت اسلامی کارهای انجام شده را به صورتی اغراق آمیز و با مبالغه و بیش از آنچه انجام گرفته با مردم مطرح کند؛ زیرا مردم با دیدن عملکرد واقعی، فریفته حقیقت می شوند و با احساس مبالغه و گزافه گویی، مسؤولان را خائن و بی اعتقاد به مبانی اسلامی تلقّی خواهند کرد.

* موقعیت شناسی رمز تصمیم گیری موفق

رمز پیروزی مسؤولان در تصمیم گیری ها خلاصه می شود. اگر تصمیم گیری بجا و به موقع صورت بگیرد، مسئول موفق و پیروز و چنانچه نابجا و به دور از حقیقت عملی شود، ناموفق و بی حاصل است.

روی این حساب، یک مسئول اولاً بایستی حرکت هایش بر اساس هدفی روشن و مشخص انجام بگیرد، ثانیاً به محض فراهم شدن شرایط بدون کمترین مسامحه و تعلّلی، تصمیم شایسته را عملی سازد. البته تصمیم شایسته در صورتی موفق خواهد شد که علاوه بر شرایط یادشده هر عملی بجا و در موقعیت مناسب خود انجام شود.

وَ إِیَّاکَ وَ الْعَجَلَةَ بِالاُْمُورِ قَبْلَ أَوَانِهَا أَوِ التَّسَقُّطَ فِیهَا عِنْدَ إِمْکَانِهَا أَوِ اللَّجَاجَةَ فِیهَا إِذَا تَنَکَّرَتْ أَوِ الْوَهْنَ عَنْهَا إِذَا اسْتَوْضَحَتْ وَضَعْ کُلَّ أَمْر مَوْضِعَهُ وَ أَوْقِعْ کُلَّ عَمَل مَوْقِعَهُ.

قبل از رسیدن زمان کار [و تحقّق شرایط لازم] از عجله پرهیز کن! اگر انجام کار ممکن شد آن را کوچک مشمار! در صورت مشخّص نبودن رشته کار، یک دندگی به خرج مده! و نیز از مسامحه و سستی در زمان روشنی امور (طرح ها و برنامه ها و...) دوری کن! بنابراین هر امری را در جای مناسب خود قرار ده و برای هر عملی در موقعیّت مناسب اقدام کن.