به گزارش خبرگزاری حوزه، «آئین کشورداری از دیدگاه امام علی (علیه السلام) » کتابی است به قلم مرحوم آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی (ره) که حوزه نیوز در شماره های مختلف، مباحث خواندنی این کتاب را تقدیم نگاه شما علاقمندان خواهد کرد.
- ویژگی های حاکم مردمی
از ویژگی های حاکم مردمی این است که مردم را از خود می داند و خود را ازمردم. براین اساس، حاضر نیست بین خود و مردم، مانع و حاجب ایجاد کند، بلکه در صدد است با مردم و در کنار مردم زندگی نماید.
این روش، علاوه بر این که مردم را نسبت به حاکم خوشبین و دلگرم خواهد کرد [و مردم را پشتیبان حکومت] باعث می شود نیروها و عوامل فرصت طلب [که در صدد فساد و خیانت هستند] نتوانند ذهن مصادر امور را نسبت به مردم بدبین نمایند و از این طریق، حاکم را در جهت ضدّیت با مردم قرار دهند.
از این رو علی (علیه السلام) به مالک تأکید می کند که همیشه در ارتباط مستقیم با مردم باشد و شرایطی را ایجاد کند که همه اقشار بتوانند به دور از هر گونه تکلّف و تشریفات، در محیطی خالی از رعب و وحشت، مسائل و مشکلاتشان را با ولی مطرح کنند و اگر ظلمی بر ایشان رفته است، ظالم را رسوا و خیانت را افشا نمایند و خائن را به سزای عملش برسانند:
وَ اجْعَلْ لِذَوِی الْحَاجَاتِ مِنْکَ قِسْماً تُفَرِّغُ لَهُمْ فِیهِ شَخْصَکَ وَ تَجْلِسُ لَهُمْ مَجْلِساً عَامّاً فَتَتَوَاضَعُ فِیهِ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَکَ وَ تُقْعِدُ عَنْهُمْ جُنْدَکَ وَ أَعْوَانَکَ مِنْ أَحْرَاسِکَ وَ شُرَطِکَ حَتَّی یُکَلِّمَکَ مُتَکَلِّمُهُمْ غَیْرَ مُتَتَعْتِع فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله) یَقُولُ فِی غَیْرِ مَوْطِن لَنْ تُقَدَّسَ أُمَّةٌ لا یُؤْخَذُ لِلضَّعِیفِ فِیهَا حَقُّهُ مِنَ الْقَوِیِّ غَیْرَ مُتَتَعْتِع.
ثُمَّ احْتَمِلِ الْخُرْقَ مِنْهُمْ وَ الْعِیَّ وَ نَحِّ عَنْهُمُ الضِّیقَ وَ الاَْنَفَ یَبْسُطِ اللَّهُ عَلَیْکَ بِذَلِکَ أَکْنَافَ رَحْمَتِهِ وَ یُوجِبُ لَکَ ثَوَابَ طَاعَتِهِ وَ أَعْطِ مَا أَعْطَیْتَ هَنِیئاً وَ امْنَعْ فِی إِجْمَال وَ إِعْذَار.
بخشی از برنامه روزانه ات را به نیازمندان اختصاص بده! شخصاً آنان را ملاقات کن و در مجلس عمومی با آنان شرکت نما، و برای [خشنودی] خداوندی که تو را آفریده است، [با آنان] فروتن باش! در این مجلس، به لشکریان و یارانت بگو کنار بروند و مزاحم اشخاص نشوند تا کسی که می خواهد با تو حرف بزند، بدون لکنت با تو گفتوگو کند؛ زیرا من بارها از رسول خد (صلی الله علیه وآله) شنیده ام که می فرمود: «امتی که در میانشان حقّ ضعیف، به آسانی و بدون ترس و لکنت از قوی ستانده نشود، هرگز پاک و آراسته نخواهند شد.
سپس سعی کن که با آگاهی، برخوردهای تندشان را تحمل کنی، و تنگ حوصلگی و خودخواهی را از خود دور کن تا خدا درهای رحمتش را به رویت بگشاید و صواب طاعتش را به تو ارزانی فرماید. آنچه می بخشی، با گشاده رویی ببخش و اگر به علتی می خواهی منع کنی، با مهربانی و عذرخواهی منع کن!
به دقت بنگرید اگر در حکومتی تنها این اصل از اصول عدالت گستر، اجرا و عملی شود آیا فرصت طلبان و خائنان و فسادپیشگان خواهند توانست به فساد و خیانت دست یازند و مردم و حکومت را از راه خیر و صلاح، به فساد و آلودگی سوق دهند و مسؤولان را به خاطر بی خبری از مردم به تصمیم گیری های غیرمردمی وادارند و مردم را به دلیل دوری از مسؤولان در سوز و گداز بی درمانی، به این سو و آن سو کشانند؟
- رمز پیروزی مسؤولان در کارهای اجرایی
در مباحث پیشین، از تقسیم کار و تفکیک قوا سخن گفتیم. اکنون اضافه می کنیم که رمز موفقیّت مسؤولان در کارهای اجرایی در دو نکته اساسی نهفته است:
۱. پر واضح است که مسؤولان رده بالا هیچ گاه قادر به انجام همه وظایف مربوط نخواهند بود و الزاماً بیشترین کارهای خود را به معاونان محوّل خواهند کرد. البته کارهایی هم وجود دارد که دخالت مستقیم آنان را ایجاب می کند. برای این که مسؤول بتواند هم نسبت به کارهای معاونان اشراف داشته باشد و هم کارهای مستقیم خود را به شایستگی انجام دهد، لازم است کارهای اولویّت دار را از کارهای جزئی و غیرضروری [و مسائلی که معاونان می توانند از عهده انجام آنها برآیند] تفکیک نماید؛ مسائل اولویّت دار را با سرعت و دقت و شایستگی مستقیماً انجام دهد و انجام مسائل غیر ضروری را از معاونان طلب نماید.
۲. پس از مشخص شدن وظایف و معین شدن اولویّت ها، ضروری است که برای هر کار، زمان مناسبی منظور شود و کار به طور روزانه انجام پذیرد؛ یعنی کار امروز به فردا و کار فردا به پس فردا موکول نگردد.
ثُمَّ أُمُورٌ مِنْ أُمُورِکَ لا بُدَّ لَکَ مِنْ مُبَاشَرَتِهَا مِنْهَا إِجَابَةُ عُمَّالِکَ بِمَا یَعْیَا عَنْهُ کُتَّابُکَ وَ مِنْهَا إِصْدَارُ حَاجَاتِ النَّاسِ یَوْمَ وُرُودِهَا عَلَیْکَ بِمَا تَحْرَجُ بِهِ صُدُورُ أَعْوَانِکَ وَ أَمْضِ لِکُلِّ یَوْم عَمَلَهُ فَإِنَّ لِکُلِّ یَوْم مَا فِیهِ.
در میان کارهای تو، کارهایی است که ناگزیر خود باید انجام دهی. یکی از این کارها، رسیدگی به کار معاونان است، در مواردی که دبیرخانه از عهده آن بر نمی آید، دیگر انجام دادن نیازمندی های مردم است که معاونانت از تسریع در آنها احساس ناتوانی می کنند. برای هر روز، کار همان روز را اختصاص ده؛ زیرا کار هر روز، به همان روز بستگی دارد.
- خودسازی، بهترین راه جلوگیری از عمل زدگی
تزکیه و خودسازی، یکی از اصول تربیتی اسلام است. هدف از تزکیه این است که انسان خود را از هر خصلت ناروا که مانع کمال و کرامت نفس است پیراسته سازد و از این طریق، آماده پذیرش خصلت های سازنده و پاک انسانی شود و در نتیجه، تعادل و رشد لازم را برای انسان تر شدن و به خدا نزدیک شدن به دست آورد.
در اسلام، هر کار خیر و مفیدی اگر با انگیزه پاک خدایی توأم باشد، عبادت است. بر این اساس، همه کارهای مسؤولان و دست اندرکاران اجرایی اگر خالصانه و برای خدا باشد، عبادت خواهد بود.
علی (علیه السلام) برای این که مسؤولان با این دید که همه کارهایشان عبادت است، به عمل زدگی گرفتار نشود و از انجام فرائض غفلت نکنند، به مالک فرمان می دهد که بهترین اوقاتش را به عبادت اختصاص دهد و نماز را که تجلی گاه عروج انسان به مبدأ هستی است، به طور کامل و بدون کم و کاست، با تمام توان و نیرو، سرلوحه همه کارهایش قرار دهد:
وَ اجْعَلْ لِنَفْسِکَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ أَفْضَلَ تِلْکَ الْمَوَاقِیتِ وَ أَجْزَلَ تِلْکَ الاَْقْسَامِ وَ إِنْ کَانَتْ کُلُّهَا لِلَّهِ إِذَا صَلَحَتْ فِیهَا النِّیَّةُ وَ سَلِمَتْ مِنْهَا الرَّعِیَّةُ وَ لْیَکُنْ فِی خَاصَّةِ مَا تُخْلِصُ بِهِ لِلَّهِ دِینَکَ إِقَامَةُ فَرَائِضِهِ الَّتِی هِیَ لَهُ خَاصَّةً فَأَعْطِ اللَّهَ مِنْ بَدَنِکَ فِی لَیْلِکَ وَ نَهَارِکَ وَ وَفِّ مَا تَقَرَّبْتَ بِهِ إِلَی اللَّهِ مِنْ ذَلِکَ کَامِلا غَیْرَ مَثْلُوم وَ لا مَنْقُوص بَالِغاً مِنْ بَدَنِکَ مَا بَلَغَ.
بهترین اوقات و شایسته ترین بخش های آن را برای عبادت [و تزکیه نفس خود] قرار ده؛ گرچه تمام کارهایی که می کنی، اگر با نیّت پاک و خالصانه و به خیر مردم باشد، برای خداست.
انجام واجبات الهی که فقط برای خداوند است، باید در وقت مخصوصی باشد. پس در شبانه روز، تن و جان خویش را به او واگذار کن و وظایفی را که وسیله تقرّب به خداست، به طور وافی و کافی به جای آر هرچند که تنت را آزرده و فرسوده سازد.
