به گزارش خبرگزاری «حوزه»، معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، در فصلنامه علمی-تخصصی «ره توشه» ویژه مبلغان با موضوع انتخابات ۱۴۰۰ به ارائه مقالات در موضوعات گوناگون پرداخته که در شماره های گوناگون تقدیم حضور علاقه مندان می گردد.

مقدمه

هنگامی که از موانع تحقق اهداف انقلاب سخن می گوییم، باید توجه داشته باشیم که اولاً مقصود تنها برخی از اهداف انقلاب است؛ و ثانیاً در همان مواردی که اهداف انقلاب به طور کامل برآورده نشده، به تحقق نسبی آنها توجه شود و نباید حکم کلی در مورد آنها صادر کرد.

یکی از اشتباهات در داوری نسبت به تحقق یک هدف یا هر موضوع دیگر، این است که نگاه به آن، به صورت سیاه یا سفید، و همه یا هیچ باشد؛ یعنی اعتقاد بر این باشد که آن موضوع یا هدف مذکور، یا به طور کامل به سرانجام رسیده، یا اصلاً تحقق نیافته است، حتی اگر به بخش اعظم آن دست یافته باشیم؛ یا گاهی که اهداف دارای مراحلی است و برخی از مراحل تحقق یافته، اما چون به مرحلۀ آخر نرسیده، داوری در مورد آن به گونه ای باشد که گویا هیچ توفیقی در آن حاصل نشده است؛ مثلاً عدالت اجتماعی و رفع تبعیض ها و کوتاه شدن دست خیانتکاران از بیت المال مسلمانان یکی از اهداف انقلاب اسلامی بوده است و بی تردید این هدف تا حد و اندازۀ خاصی تحقق یافته است؛ اما افراد بسیاری بدون توجه به دستاوردهای بسیاری در این زمینه، به آن به طور کامل پاسخ منفی می دهند؛ یعنی گویا انقلاب در تحقق چنین هدفی هیچ توفیقی نداشته یا به هیچ مرحله ای از این مراحل نرسیده است؛ زیرا نگاه آنان به این مسأله نگاه حداکثری است و چون این چشم انداز (کامل و ۱۰۰%) تحقق نیافته، پس آن را به طور کامل انکار می کنند. چنین داوریی اشتباه بزرگی است. با چنین داوری ای دربارۀ تحقق اهداف، حتی حکومت امام علی(ع) نیز حکومت عادلانه نخواهد بود، یا آن حضرت را در تحقق حکومت عادلانه نباید موفق بدانیم؛ زیرا در زمان حکومت حضرت آن گونه که امام می خواست، به دلایل بسیار، عدالت و اهداف فرهنگی، اقتصادی و... به طور کامل تحقق نیافت و مدینۀ فاضلۀ مورد نظر آن حضرت محقق نشد. برخی از فرمانداران حضرت به مردم ظلم و به بیت المال خیانت می کردند و تنها زمانی که حضرت از این امر آگاه می شدند، آنها را عزل می کردند؛ مانند شکایتی که سودۀ همدانی از فرماندار شهر نزد امیرالمؤمنین برد،[۱] یا فرماندارانی که خائن بودند و پس از مدتی به معاویه پیوستند،[۲] و نیز برخی از ظلم ها و خیانت هایی که به آن حضرت گزارش نمی شد. آن حضرت همچنین در ابتدای حکومت وعده داده بودند که تمام اموالی که به ناحق از بیت المال مسلمانان به تاراج رفته بود، به بیت المال برگرداند،[۳] اما عملاً به دلیل کارشکنی ها موفق به انجام این هدف نشدند؛ یا آن حضرت تلاش داشتند برخی از کجروی ها و تحریف های صورت گرفته در دین را اصلاح کنند، اما به دلیل عدم پذیرش مردمان از انجام آنها منصرف شدند.[۴] همچنین برخی از اهدافی که امام به دلیل سستی یاران، موفق به انجام آنها نشدند.[۵] با این همه بی تردید حکومت آن حضرت(ع) حکومت عادلانه و الگوی موفق در تحقق اهداف اسلام بوده است؛ زیرا به طور نسبی و در شرایط خاص خود توانست اهداف اسلام را محقق سازد.

رهبر معظم انقلاب می فرماید:

پس از تشکیل حکومت حقّۀ نبی اکرم(ص) و حتی سال ها بعد از آن بزرگوار، هنوز در جامعه افراد ضعیف و فقیر دیده می شدند؛ امیرالمؤمنین(ع) را مشاهده می کنیم که به خانۀ ایتام و فقرا می رفتند؛ کسانی که بچه هاشان شب شام نداشتند و مادر با آب گرمی که روی چراغ گذاشته بود، آنها را سرگرم می کرد! این حوادث مربوط به چه سال هایی است؟ چقدر از انقلاب پیامبر گذشته بود؟ نزدیک به چهل سال از هجرت پیامبر گذشته بود و این حوادث اتفاق افتاده بود.[۶]

 ایشان همچنین در مورد تحقق نسبی اهداف انقلاب فرموده اند:

علی رغم آنچه دشمنان ما می خواستند و امروز تبلیغ می کنند، ما پیشرفت کرده ایم. معنای این پیشرفت ها این نیست که ما به هدف های خود رسیده ایم. من بارها گفته ام، الآن هم می گویم، بنده به عنوان یک طلبۀ انقلابیِ معتقد به اسلام و انقلاب، اعتقادم این است که در بسیاری از اهدافِ خود هنوز در نیمۀ راه هستیم. ما عدالت اجتماعی و بنیان کنیِ فقر و آبادسازی همه جانبۀ کشور را می خواستیم؛ اما هنوز به آن مقاصد نرسیده ایم.[۷]

ایشان با بیان این سخن، در عین حال تأکید دارد که برخی از مسیرهای سخت انقلاب و اهداف آن را پشت سر گذاشته و از آنها عبور کرده ایم[۸] و به اهداف میانی انقلاب دست یافته ایم؛ اگرچه به هدف یا اهداف نهایی انقلاب نرسیده ایم.[۹]

با توجه به این نکته، مقصود از بررسی موانع تحقق اهداف انقلاب، آن است که چه موانعی موجب شده اهداف انقلاب به نتیجۀ مطلوب نرسد و به طور کامل تحقق نیابد؛ این موانع در دو بخش موانع درونی و موانع بیرونی تنظیم شده است.

۱ـ موانع درونی

الف) زمان بر بودن تحقق اهداف انقلاب

برخی از اهداف انقلاب که اهداف بنیادین، ریشه ای و عمیق هستند، برای تحقق خود به زمان طولانی نیاز دارند؛ زیرا انقلاب به معنای تغییر ریشه ای و عمیق ساختار گذشته و کاشتن نهال جدید و تازه است و باید مدتی بگذرد تا این نهال رشد کند و به ثمر رسد. تفاوت انقلاب با اصلاحات دیگر در ساختار یک نظام، این است که اصلاحات دیگر با ظاهر و روبنا سروکار دارند؛ اما انقلاب تغییر ساختار و زیربنا را هدف قرار می دهد؛ همان گونه که رهبر انقلاب فرمودند:

انقلاب  فقط شورش  کردن، به خیابان ریختن و جنجال کردن نیست. انقلاب یعنی تغییر بنیادینِ همۀ نهادهای اصلی زندگی جامعه؛ تغییر بنیادینِ آنچه غلط و کج و نابجاست، به آنچه صحیح و مستقیم و بجاست...؛ این امری است که به تدریج و در طول زمان با تلاش و مجاهدت دائمی انجام می گیرد؛ مشروط بر اینکه روح و خواست و ضرورت انقلاب در مردم باقی بماند.[۱۰]

ایشان همچنین در مورد فرایند تدریجی و گسترده بودن اهداف انقلاب فرموده است:

عزیزان من! انقلاب یک امر دفعی نیست؛ یک امر تدریجی است. یک مرحلۀ انقلاب که تغییر نظام سیاسی است، دفعی است؛ اما در طول زمان، انقلاب باید تحقّق پیدا کند. این تحقّق چگونه است؟ این تحقّق به آن است که آن بخش هایی که عقب مانده و تحوّل پیدا نکرده است، تحوّل پیدا کند؛ و روز به روز راه های جدید، کارهای جدید، فکرهای جدید و روش های جدید، در چارچوب و بر پایۀ آن ارزش ها در جامعه به وجود بیاید و پیش برود، تا آن ملت بتواند با نشاط و با قدرت به سمت هدفِ خودش حرکت کند. آیندۀ بسیار روشنی پیش روی ماست که به سمت آن در حرکتیم؛ آینده ای که ملت ایران خواهد توانست به برکت اسلام و نظام اسلامی، هم عدالت  اجتماعی و رفاه مادّی داشته باشد، و هم به استقلال کامل دست یابد. از روز اول پیروزی انقلاب ، ما به سمت این آینده حرکت کرده ایم.[۱۱]

در واقع اهداف انقلاب دارای گستره ای است که از اهداف ابتدایی، آغاز و به اهداف متوسط و سپس نهایی، ختم می شود؛ و چنانچه از زمان بر بودن تحقق اهداف سخن می گوییم، مقصود رسیدن به اهداف نهایی انقلاب است. رهبر انقلاب با اشاره به زمان بر بودن تحقق اهداف نهایی می فرماید:

فرایند تحقّق هدف های اسلامی، یک فرایند طولانی و البته دشوار است. به طور نسبی انسان به آن اهداف نزدیک می شود؛ اما تحقّق آن ها، بسیار طولانی است. قدم اوّل که پُرهیجان تر و پُرسروصداتر از همه است، ایجاد انقلاب اسلامی است. کار آسانی نبود؛ لیکن این آسان ترین است. قدم بعدی، ترتّب نظام اسلامی بر انقلاب اسلامی است، یعنی هندسۀ عمومی جامعه، اسلامی بشود؛ که این هم شد. قدم بعدی ـ که از این ها دشوارتر است ـ ایجاد دولت اسلامی است. دولت نه به معنای هیئت وزیران؛ یعنی مجموعۀ کارگزاران حکومت؛ یعنی من و شما. ما باید به معنای واقعی کلمه، در درون این نظامِ اسلامی، اسلامی شویم. این مشکل تر از مراحل قبلی است.[۱۲]

یکی از دلایل زمان بری تحقق اهداف، عقب ماندگی زیاد ایران از کشورهای پیشرفته در گذشته بوده است. وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه در زمان طاغوت، با اهداف مورد نظر انقلاب اسلامی فاصله بسیار زیاد داشت. رژیم گذشته نه تنها در سیاست، بلکه در اقتصاد، فرهنگ، آموزش، علم و تکنولوژی و... وابسته بود. این مسأله موجب شده بود تا این رژیم و این کشور در همۀ عرصه ها از کشورهای پیشرفته بسیار عقب بماند؛ و پر شدن این فاصله، به طور طبیعی به زمان بسیار نیاز دارد. در حوزۀ علمی و آموزشی، علی رغم تلاش های بسیار پس از انقلاب برای بهبود این وضعیت و موفقیت های بسیار در عرصۀ علم و فناوری، کشور ما همچنان از برخی از کشورهای پیشرفته در مواردی عقب مانده است. اگرچه امروز در آمارهای رسمی جهانی، شاخصه های رشد علمی و فناوری ایران از بسیاری از کشورهای جهان، حتی کشورهای پیشرفته و صنعتی نیز بیش تر است؛[۱۳] اما این رشد هنوز نتوانسته است کاستی ها و فاصلۀ زیاد در گذشته را به طور کامل جبران کند.

از نظر روابط اجتماعی و سیاسی و تعامل دولت و ملت، با یک تاریخ ۲۵۰۰ ساله از بدبینی و فاصله میان دولت و ملت روبه رو هستیم که پر شدن این خلأ، زمان طولانی ای را طلب می کند. در عرصۀ فرهنگی میراث دار نظام آموزشی ای هستیم که خلاقیت و پیشرفت در آن کمتر مبنا قرار داشت و مدرک گرایی از شاخصه های اصلی بوده است که متأسفانه همچنان سایۀ آن بر سر نظام اسلامی باقی مانده است. از نظر اقتصادی نیز نظام گذشته در مسألۀ توسعه، بر اساس ساخت فیزیکی جامعه و توجه به سطح و ظواهر استوار بوده است. تغییر بنیادین چنین ساختاری، با توجه به مشکلات بسیاری که پس از انقلاب و در طول جنگ تحمیلی به وجود آمد، بسیار مشکل و زمان بر خواهد بود. رسیدن به آزادی های مدنی و اجتماعی و عقیدتی و... با توجه به متغیرهای بسیاری که در آن وجود دارد، زمان طولانی ای را می طلبد.

بنابراین آنچه در این جا حائز اهمیت است، این است که نظام اسلامی در مسیر رسیدن به اهداف انقلاب حرکت می کند و اگرچه در مقاطعی حرکت نظام به سوی آن اهداف، کند بوده، اما این حرکت هیچ گاه متوقف نشده است و برخی از اهداف ابتدایی و متوسط را نیز پشت سر گذاشته است. ضمن آن که باید این نکته را نیز مؤکداً یادآور شویم که هدف نهایی اسلام و رسیدن به جامعۀ فاضله و کامل در آینده ای نزدیک یا دور با ظهور ولی عصر(عج) تحقق خواهد یافت و نباید کسی داعیۀ تحقق آن نظام عادلانۀ جهانی، یا حتی در سطح کشور ایران را داشته باشد و تنها باید خود را در مسیر رسیدن به آن هدف نهایی و هر چه نزدیک تر شدن به آن بدانیم؛ همان گونه که امام(ره) بارها فرمودند که باید نهایت تلاش ما این باشد تا انقلاب را به دست صاحب اصلی آن برسانیم[۱۴] و این انقلاب را به جایی برسانیم که مقدمۀ ظهور فراهم شود.[۱۵]

ب) فقدان الگو و نرم افزار

بی تردید هر نظام و کشوری برای دستیابی به اهداف و توسعه در ابعاد مختلف، به الگو و نرم افزارهایی نیاز دارد و نظام اسلامی ایران نیز از آن بی نیاز نیست. این نرم افزار و الگو ـ جز آنچه در صدر اسلام و به شکل ساده و بسیط شکل گرفته بود ـ وجود نداشت، به صورت اجرایی در جهان امروز، دارای سابقه نبود و پیش از انقلاب نیز چارچوب های آن ترسیم نشده بود.[۱۶] اگرچه امام به عنوان معمار انقلاب و با طرح نظریۀ ولایت فقیه و نیز رهبری با تدوین و ابلاغ اصول نظام اسلامی، کلیات آن را بیان فرموده اند، اما پیاده سازی آنها به طرح ها و الگوی عملی و جزئی و مشخص نیاز دارد؛ بنابراین لازم است این موضوع توسط اندیشمندان و متخصصان اندیشیده، ساخته و کامل شود تا بر اساس آن انقلاب اسلامی در مسیر درست به سوی دستیابی به اهداف خود حرکت کند. این الگو و نرم افزارهای آن در طول ۴۰ سال انقلاب به تدریج و گاهی به صورت مقطعی طراحی و اجرا شده است و تا حد و اندازه ای نیز موفق بوده است؛ اما فراهم آمدن الگوی کامل و جامع توسعۀ اقتصادی و فرهنگی و پیاده سازی آنها به سالیان بسیار نیاز دارد. این عامل نیز از عوامل کند شدن دستیابی به برخی از اهداف انقلاب بوده است.

ج) ناامنی و درگیری های داخلی

پس از وقوع انقلاب، در حالی که برای پیشبرد اهداف انقلاب به حضور همۀ اقشار جامعه و امنیت و شروع سازندگی نیاز بود، این کشور با توطئه های بسیاری مواجه شد؛ از جمله مخالفت گروهک های بسیاری با نظام و انقلاب که از پیش وجود داشتند یا پس از انقلاب به وجود آمدند و بعضاً به جنگ و درگیری مسلحانه با انقلاب نیز اقدام کردند که برخی از آنها مانند سازمان مجاهدین خلق (منافقین) هنوز وجود دارند و به این کشور و اهداف انقلاب ضربه می زنند؛ ایجاد غائله و شورش و ناامنی در بسیاری از شهرها و استان های مرزی کشور، مانند غائلۀ بلوچستان، آذربایجان، ترکمن صحرا، کردستان که مورد اخیر تا سالیان درازی ادامه یافت و خسارات بسیاری بر این کشور تحمیل کردند؛ و با ترور شخصیت های بزرگ نظام و متخصصان و کارشناسان، انقلاب و ملت ما را از سرمایه های ارزشمندی محروم کردند که برای تحقق اهداف انقلاب از اهمیت بسزایی برخوردار بودند و نقش بسیاری داشتند.

این موارد و موارد مشابه دیگر، موجب نابودی سرمایه های مادی، معنوی، اقتصادی و... بسیاری شده است که می توانست در جهت توسعۀ کشور و تحقق اهداف انقلاب به خدمت گرفته شود.

د) سیاست زدگی

بزرگ شدن نقش سیاست در اندیشه و عمل و افکار مسؤولان، یکی از موانع تحقق اهداف انقلاب در ابعاد دیگر خود بوده است. این عامل موجب شده عوامل اقتصادی، فرهنگی و... پیشرفت جامعه و تحقق اهداف آن کمتر مورد توجه قرار گیرد یا مغفول واقع شود. پررنگ شدن نقش سیاست موجب می شود افکار و اندیشه های متخصصان که باید در خدمت پیشرفت اقتصادی و فرهنگی و...، به کار گرفته شود، در خدمت اهداف سیاسی و یا حتی استحکام موقعیت سیاسی یک گروه و حزب درآید. همچنین موجب می شود طرح ها و راهکارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... برای تحقق اهداف انقلاب که افراد دیگر گروه های سیاسی طرح می کنند، نادیده گرفته شود.

در جامعۀ ما پس از انقلاب، متأسفانه سیاست بیش از حد فربه شده و به نوعی زیربنای تمام امور دیگر (اقتصاد، فرهنگ و...) قرار گرفته است و عدۀ بسیاری از دریچۀ سیاست به همه چیز نگاه می کنند؛ در حالی که انقلاب پیامبر، یک انقلاب فرهنگی و بعثت ایشان برای تکمیل اخلاق انسان ها[۱۷] و گسترش عدالت در تمام ابعاد آن[۱۸] بوده است، اما پرداخت بیش از حد به سیاست، موجب غفلت، یا کم توجهی به اهداف دیگر انقلاب شده است.

هـ) رفاه زدگی و اشرافی گری مسؤولان

مسؤولان نظام اسلامی به اندازۀ عوامل رژیم گذشته به این آفت آلوده نشده اند؛ اما متأسفانه رگه هایی از این آفت، کم و بیش و با شدت و ضعف در میان برخی از مدیران نظام راه یافته و بارها در کلام امام(ره) و رهبری نسبت به آن هشدار داده شده است.

رهبر معظم انقلاب می فرماید:

از جمله چیزهایی که روند حرکت به سمت عدالت را در جامعه کُند می ‌کند، نمود اشرافی گری در مسؤولان بالای کشور است. اشرافی گری دو عیب دارد؛ عیب دومش از عیب اولش بزرگ تر است. عیب اول اشرافی گری، اسراف و... است؛ اما عیب دوم بدتر است و آن این است که فرهنگ ‌سازی می ‌کند؛[۱۹]

و هنگامی که چنین چیزی فرهنگ سازی شود، نه تنها مسؤولان، بلکه تمام مردم به سوی آن کشیده می شوند. علاوه بر تضعیف عدالت خواهی، موجب راحت طلبی می شود و مسؤولانی که به این آفت آلوده می شوند، طبعاً سختی ها را تحمل نخواهند کرد؛ در حالی که لازمۀ تحقق اهداف انقلاب، تحمل و بردباری در برابر سختی ها و مشکلات است.

در این جا باید رخنۀ فرصت طلبان و افراد فاقد صلاحیت به ساختار نظام اسلامی را نیز یادآور شویم؛ کسانی همچون بنی صدر. اگرچه این رخنه ها گسترده نبود؛ اما در حد و اندازۀ خود موجب مشکلاتی برای کشور و عقب ماندگی انقلاب در دستیابی به اهداف خود شده است. دلسوزان و متفکران نظام اسلامی از ابتدا خطر چنین عاملی را گوشزد کرده اند. استاد مطهری با یادآوری انقلاب مشروطه و قدرت گرفتن فرصت طلبان، این خطر را از همان ابتدای انقلاب و حتی پیش از آن یادآور شده بود.[۲۰]

و) سوء مدیریت مدیران

سوء مدیریت ابعاد مختلفی دارد. یکی از آنها توجه نداشتن برخی از مسؤولان نظام به موضوعات و اهداف اهم و مهم انقلاب بوده است. برخی از مسؤولان نظام، موضوع های مهم تر را واگذاشته و به مسائل فرعی تر پرداختند. مثلاً یکی از موضوعات مهمی که از اهداف اصلی انقلاب نیز بوده، توجه و گسترش عدالت در جامعه بوده است؛ اما اموری دیگر ـ مانند آنچه در سیاست زدگی بیان شد یا پرداختن به موضوعات دیگر یا سختی تلاش برای گسترش عدالت در جامعه ـ موجب شد از این امر مهم تر سر باز زنند یا نسبت به آن، اهمال و سستی بورزند. رهبر انقلاب با اشاره به همین موضوع می فرماید:

عدالت از چیزهایی است که نباید آن را فراموش کرد. شما نهج البلاغه را که نگاه می کنید، می بینید در سرتاپای نهج البلاغه عدالت وجود دارد. اعتقاد جدّی بنده  این است که بسیاری از ناکامی های امروز ما در عرصۀ رسیدن به هدف های انقلاب و ادارۀ مطلوب کشور، به دلیل کم اعتنایی به عدالت است.[۲۱]

۲ـ عوامل خارجی

تردیدی نیست که یکی از مهم ترین موانع تحقق اهداف انقلاب، عوامل خارجی و دشمنان این نظام و انقلاب بودند و هستند که در ابعاد مختلف در رسیدن انقلاب به اهداف انقلاب، کارشکنی و توطئه کرده اند؛ به بیان رهبر انقلاب «اگر دشمن توطئه نمی کرد، اگر دشمن به رهبری استکبار جهانی و در رأسش امریکای پلید و خبیث، علیه این مملکت فعّالیت نمی کرد، خیلی از این کارها انجام شده بود».[۲۲]

دشمنان خارجی انقلاب برای جلوگیری از اهداف آن و توسعۀ کشور در ابعاد مختلف توطئه کرده اند که مهم ترین نمود آنها را در تهاجم فرهنگی، اقتصادی و جنگ تحمیلی می توان دید.

الف) تهاجم فرهنگی

اصلاح فرهنگ طاغوتی به فرهنگ اسلام ناب و انقلاب، یکی از اهداف نظام اسلامی است که به شکل های مختلف و با بهره گیری از ابزارهای مختلف رسانه ای و تبلیغی، مورد تهاجم دشمنان نظام اسلامی قرار گرفته است. دشمنان با توجه به حجم رسانه ای گسترده ای که دارند و با استفاده از کارشناسان در امور مختلف و برپایی کنفرانس ها و تشکیل اتاق های فکر و برنامه ریزی، به شناسایی آسیب ها و ضعف های موجود در نظام اسلامی پرداختند و از آنها برای ضربه زدن به انقلاب و کند کردن قطار انقلاب در رسیدن به اهداف خود بهره گرفته اند.

ب) تحریم اقتصادی

استفاده از این ابزار نیز یکی دیگر از ابعاد تهاجم و توطئۀ دشمنان برای ایجاد مانع در تحقق اهداف انقلاب بوده است. ارتباط با ملت ها و دولت ها و سرمایه های جهانی، یکی از ابزارهای مهم پیشرفت و دستیابی به اهداف اقتصادی است. تحریم های اقتصادی مانع این ارتباط ها و دادوستد ایران با دیگر کشورها و ملت های جهان و کاهش سرمایه گذاری خارجی شده و باعث تحمیل شرایط سخت بر نظام اسلامی شده است. این مسأله مانع ورود بسیاری از ابزارها و مواد مورد نیاز برای توسعۀ اقتصادی کشور است. تحریم اقتصادی حتی برای بهره گیری از سرمایه ها و پیشرفت های علمی کشورهای دیگر، مانع ایجاد کرده است؛ و به بیان مقام معظم رهبری: «محاصرۀ اقتصادی می کنند، برای اینکه شاید بتوانند وضع اقتصادی کشور را خراب و بحرانی کنند و مردم را دلسرد و از انقلاب جدا کنند».[۲۳]

ج) جنگ تحمیلی

تهاجم نظامی و تحمیل جنگ ۸ ساله بر ملت ایران، بسیاری از سرمایه های انسانی و اقتصادی را که می توانست برای پیشبرد اهداف انقلاب مورد بهره برداری قرار گیرد، از بین برد یا به شدت به آن آسیب زد؛ همان گونه که رهبر انقلاب فرمودند:

اگر جنگ هشت ساله را بر ما تحمیل کردند، به خاطر این بود که ما دیرتر به بازسازی کشور و زنده کردن زمینه های عمران بپردازیم. استعمار و استکبار می دانند که اگر ملت ما به کمک مسؤولان و گردانندگان و مدیران دلسوز کشور بتواند ایرانی آباد و آزاد بسازد و آحاد جامعه را کاملاً مرفه و برخوردار از عدالت  اجتماعی و سایر ارزش های اسلامی کند و در زیر چتر شریعت مقدسۀ اسلام نگهدارد، در آن صورت، انقلاب  بزرگ و شکوهمند ما به خودی خود و بدون آن که کسی تلاش کند، به همۀ کشورهای اسلامی صادر خواهد شد و الگوی دیگران قرار خواهد گرفت.[۲۴]

این جنگ هشت ساله، نه تنها بسیاری از سرمایه های اقتصادی و انسانی کشور را به خود اختصاص داد، بلکه آسیب های روانی، اقتصادی و انسانی آن بعد از ۳۰ سال نیز کاملاً التیام نیافته است.

خسارات این جنگ ابعاد گسترده ای داشت که تنها خسارت اقتصادی آن ۱۱۰۰ ملیارد دلار برآورد شده است.[۲۵] این مقدار خسارت در حالی است که بودجۀ یک سال کشور برای همۀ بخش ها تنها در حدود ۱۲۰ ملیارد دلار است که تنها ۲۰% آن صرف عمران می شود. اگر آن سرمایۀ عظیم در راه عمران و آبادانی و توسعۀ کشور به کار می رفت، نزدیک به ۳۵ سال عمران و آبادانی کشور را پیش می برد و تحقق اهداف انقلاب تا حد بسیار وسیع و گسترده تحقق می یافت.

نتیجه گیری

انقلاب اسلامی ایران، در حقیقت انقلاب ارزش­ها بود و برای تحقق اهداف والای انقلاب تلاش­های فراوانی صورت گرفته و بسیاری از آنها نیز محقق شده است، اما برخی از اهداف انقلاب، به دلیل موانع پیش­رو، تحقق نیافته است. زمان بر بودن تحقق اهداف، فقدان الگو و نرم افزار مناسب، ناامنی و درگیری های داخلی، سیاست زدگی، رفاه زدگی و اشرافی گری مسؤولان و سوء مدیریت مدیران، موانع داخلی تحقق کامل اهداف انقلاب به شمار می روند و مشکلاتی مانند: تهاجم فرهنگی، تحریم اقتصادی و جنگ تحمیلی، موانع خارجی تحقق اهداف انقلاب محسوب می شوند.

فهرست منابع

کتب

قرآن

۱. ابن اعثم کوفی، أبومحمد أحمد؛ الفتوح؛ تحقیق علی شیری؛ بیروت: دارالأضواء، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.

۲. جعفری ولدانی، اصغر؛ کانون بحران در خلیج فارس؛ تهران: سازمان انتشارات کیهان، ۱۳۷۷ش.

۳. خمینی، روح الله؛ صحیفۀ امام؛ تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۷۸ش.

۴. شریف الرضی، محمد بن الحسن؛ نهج البلاغه؛ تصحیح صبحی صالح؛ قم: انتشارات هجرت ، ۱۳۹۵ق.

۵. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

۶. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الأنوار؛ تحقیق و تصحیح جمعی از محققان؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق ‌.

۷. مسعودی، ابوالحسن؛ مروج الذهب و معادن الجوهر؛ تحقیق محمد محیی الدین؛ بیروت: دار المعرفه، ۱۹۸۴م.

۸. مطهری، مرتضی؛ نهضت های اسلامی در صد سالۀ اخیر؛ تهران: صدرا، چاپ ۱۸، ۱۳۷۳ش.

۹. معادی خواه، عبدالمجید؛ نخستین نیم قرن اول از تاریخ اسلام در آیینۀ نهج البلاغه؛ قم: دفتر نشر معارف، ۱۳۸۰ش.

پایگاه های اینترنتی

۱. http:// www.farsi.khamenei.ir

۲. http:// www.yon.ir