دکتر سید مرتضی اسماعیلی طبا در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با اشاره به این که سازمان صداوسیما با داشتن صدها شبکه رادیویی و تلویزیونی اعم از درون مرزی و برون مرزی و استانی، بزرگترین سازمان رسانه ای کشور است که شاید آن را حتی بتوان یکی از بزرگترین سازمان های رسانه ای دنیا با ده ها هزار کارمند برشمرد، اظهار داشت: بر اساس اصول قانون اساسی، صدا وسیما یک سازمان حاکمیتی است که به تولید و پخش برنامه ها مشغول است اما با این حال مجموعه مشکلاتی بر سر راه این سازمان وجود دارد و آن طور که باید و شاید این سازمان عریض و طویل، نتوانسته انتظارات را برآورده کند که این مساله باید در جای خود مورد تجزیه و تحلیل دقیق و کارشناسانه قرار گیرد.

وی افزود: البته سازمان صداوسیما از دوران قبل از انقلاب نیز به طور نسبی، سازمان گسترده ای بود اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریج بر تعداد شبکه های رادیویی و تلویزیونی آن افزوده گشت، با این حال این سازمان علیرغم حجم بالای کارمند و نیرو و اعتبارات زیادی که صرف آن می شود، بهره وری بسیار پایینی دارد.

عضو شورای فرهنگ عمومی استان قم، گفت: به نظر بنده، نسبت به هزینه ای که کشور و نظام صرف این سازمان عریض و طویل رسانه ای می کند، بازدهی و بهره وری آن حداکثر ۲۰ درصد است و بروکراسی گسترده و پیچیده موجود در رسانه ملی به بازدهی و کارآیی آن لطمه زده، چه آن که ما در رسانه ملی با انبوهی از کارمندان مواجه هستیم که از همه ظرفیت های آنها استفاده نمی شود.

تدوین برنامه پنج ساله؛ مطالبه رهبری از صداوسیما

وی با اشاره به این که این سازمان ساز و کار مناسبی برای استفاده از بخش خصوصی و ظرفیت ندارد، ابراز داشت: رهبر معظم انقلاب در سال ۸۴ تأکید کردند که صداوسیما باید برنامه های پنج ساله داشته باشد اما هیچ وقت این برنامه ها تدوین نشد و لذا یکی از مشکلات جدی این سازمان، نداشتن چشم انداز و افق و برنامه های میان مدت و بلندمدت است.

اسماعیلی طبا همچنین با بیان این که در زمانه فعلی، رسانه ملی رقبای قدرتمند و بسیار سرسختی از قبیل فضای مجازی، شبکه های ماهواره ای، شبکه نمایش خانگی دارد، گفت: در این رقابت دشوار چنانچه صداوسیما نتواند مخاطبان خود را حفظ کند، رقبا مخاطبانش را جذب می کنند، ضمن آن که به هر حال نباید یادمان برود که مهم ترین سرمایه برای سازمان صداوسیما، اعتماد عمومی است که به نظر بنده به عنوان کارشناس رسانه در این سال ها به دلایل مختلف، این سرمایه کلیدی، آسیب دیده است.

این استاد علوم ارتباطات و رسانه در ادامه با اشاره به این که یکی از مشکلات جدی رسانه ملی، ضعف در سرعت اطلاع رسانی است به این معنا که گاه در رابطه با برخی رویدادها از فضای مجازی و شبکه های ماهواره ای عقب تر می ماند، افزود: شفافیت و دقت در سرعت انتقال اخبار نیز البته مهم است که بی توجهی به این مسایل باعث کاهش اعتماد عمومی می شود.

انتظارات در سریال سازی برآورده نشده است

وی همچنین بیان داشت: در حوزه فیلم و سریال، صداوسیما با این همه تجهیزات و امکانات و نیروهای انسانی قابلی که دارد، نتوانسته آن طور که باید و شاید، انتظارات را برآورده کند و از این رو لازم است که از همه ظرفیت های فرهنگ غنی ایرانی اسلامی  و نیروی انسانی توانمند به شکل مطلوب استفاده شود و به دنبال ارتقای کیفی محصولات خود از جمله در بحث سریال سازی باشد.

مدرس و پژوهشگر رسانه افزود: در این سال ها البته سریال های فاخر و تأثیرگذار تولید شده، اما به نسبت آن ظرفیت عظیمی که رسانه ملی دارد، این ها تعدادشان کم است.

فکری برای ارتقای کیفی شبکه های استانی بشود

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که یکی دیگر از مشکلات قابل توجه، تعدد شبکه های کم مخاطب و کم کیفیت در استان هاست، گفت: درحال حاضر ۳۰ شبکه استانی داریم که با تعداد زیادی پرسنل و تجهیزات در حال فعالیت هستند، اما حقیقتاً بسیاری از برنامه هایشان فاقد کیفیت لازم است و از سوی دیگر با وجود هزینه های سنگینی که برای صداوسیما به همراه دارند، مخاطبان اندکی دارند که حتی گاه قابل قیاس با مخاطبان فضای مجازی هم نیست.

مدیر کل پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم افزود: از این حیث بنده معتقدم که شبکه های پرمخاطب باید تقویت شده و در عین حال تنوع و توسعه کمی متوقف شود و در عوض به دنبال توسعه کیفی باشیم، چه آن که ساختار سازمان صداوسیما بسیار ساختار فربه و بزرگی شده که در عین حال پرهزینه و کُند عمل می کند، ضمن آن که باید قوانین دست و پاگیر و بروکراتیک آن به مرور اصلاح شده و به سمت چابک سازی و کارآمدی بیشتر حرکت کند.

اسماعیلی طبا یادآور شد: از این حیث نیاز است که صداوسیما، برخی تولیدات خود را برون سپاری کند نه این که بخواهد همه را متمرکز در درون خود سازمان به انجام برساند؛ البته این برون سپاری باید نظارت شده و علمی باشد نه اینکه بی حساب و کتاب باشد که خود آن هم مشکلات و آسیب هایی را پدید می آورد.

نظارت بر صداسیما نباید صوری باشد!

وی همچنین گفت: یکی دیگر از مباحث مهم، مساله نظارت بر سازمان است که گویا صوری شده و نظارت به معنای واقعی نداریم، کما این که الآن شورای نظارت که از نمایندگان سه قوه تشکیل شده، عملاً کاره ای نیست و بیشتر به یک شورای فرمایشی و تشریفاتی شبیه است، ضمن آن که دستوراتش هم ضمانت اجرای لازم را ندارد.

وی اضافه کرد: به نظر می رسد که ریاست صداوسیما عملاً به هیچ کس پاسخ گو نیست و در مقابل دولت و مجلس و قوای دیگر، این وضع وجود دارد. از حدود ۲۰ سال پیش، مجلس شورای اسلامی به دنبال قانون نحوه اداره سازمان صدا وسیماست که در دوره های مختلف با وجود بحث ها و اصلاحاتی که داشته هنوز نهایی و تصویب نشده که این مشکل نیز باید حل شود، چرا که به هر حال سازمانی که از بودجه بیت المال استفاده می کند باید به مجلس و دیگر قوا پاسخ گو باشد.

لزوم چاره اندیشی برای آگهی های بازرگانی

دبیر انجمن سواد رسانه ای استان قم با اشاره به بحث تبلیغات تجاری در رسانه ملی گفت: آگهی های بازرگانی که از صدها شبکه صداوسیما پخش می شود و حساب و کتابی از لحاظ تعداد ندارد و گاه حجم انبوه این آگهیها بر روی مخاطبان و اعصاب و روان آن ها اثر مخربی دارد نیز از دیگر مسایل مهم است. این ها درآمدهای بسیاری برای سازمان صداوسیما به همراه دارد و هیچ دستگاه ناظری به معنای واقعی کلمه نظارت و بررسی نمی کند که این درآمدها چه میزان است و کجا و چگونه خرج می شود.

وی افزود: بنابر این در کنار فقدان راهبرد و چشم انداز، فقدان نظارت در صداوسیما کاملاً به چشم می خورد که باید برای این مسایل فکری کرد، ضمن آن که باید اساسنامه و ساختار مورد بازنگری قرار گیرد و متناسب با شرایط و اقتضائات امروز، اصلاح شود.

وی بیان داشت: بسیار لازم است که صداوسیما در راستای انجام بهتر مأموریت هایش، ساختاری منعطف داشته و مهندسی صحیح پیام در این سازمان مورد توجه قرار گیرد، ضمن آن که می بایست ساز و کار مناسبی برای استفاده از ظرفیت بخش خصوصی در این سازمان وجود داشته باشد.

ارتباط رسانه ملی با حوزه و دانشگاه تقویت شود

اسماعیلی طبا خاطرنشان کرد: نکته حائز اهمیت دیگر این است که ارتباط با دانشگاه ها و پژوهشگاه ها باید تقویت شود، کما این که مقام معظم رهبری نیز در حکم انتصاب آقای جبلی بر همین مساله تأکید کردند. همچنین ارتباط با حوزه های علمیه نیز از دیگر توصیه های رهبری است که در این خصوص نیز عملکرد رسانه ملی واقعاً ضعیف بوده است.

وی گفت: مرکز پژوهش های اسلامی صداوسیما که دهه های قبل در قم شکل گرفت و انصافاً سال ها خوب کار می کرد، در سال های اخیر، هر روز ضعیف تر و کم اثر شده و حال آن که قرار بود که نیازهای پژوهشی سازمان را تأمین کند اما در حال حاضر به ضعیف ترین شکل خود درآمده که باید برای این مساله نیز چاره اندیشی صورت گیرد.

وی افزود: آن چه مهم است این که در راستای غنی سازی محتوای تولید شده در رسانه ملی و رفع نقاط ضعف باید از ظرفیت عظیم مراکز علمی کشور به خصوص حوزه های علمیه و پژوهشگاه های حوزوی به خوبی استفاده شود، ضمن آن که دانشکده صداوسیما در قم نیز که مأموریتش در واقع تربیت طلاب رسانه ای است، ظرفیت پذیرش و اختیاراش به نسبت گذشته کمتر شده است.

ضرورت هم افزایی و تعامل قوی با نهادها و ارگان ها

عضو شورای فرهنگ عمومی استان قم همچنین ابراز داشت: یکی از مطالبات رهبر معظم انقلاب از مسئولان صداوسیما این بوده که با دستگاه ها و نهادهایی چون فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری و ... هم افزایی و ارتباط مستمر و مؤثر داشته باشند که متأسفانه در خیلی از مواقع این گونه نبوده و علل و زمینه های این مساله باید به درستی آسیب شناسی شود.

وی افزود: یکی از نکاتی که مقام معظم رهبری نیز مورد توجه قرار دادند این بوده که نباید در خبررسانی انفعال وجود داشته باشد. سرعت و دقت در خبر مهم است اما گاهی شاهد انفعال در خبررسانی هستیم که این مشکل نیز باید مرتفع شود.

وی گفت: از دیگر انتظارات مقام معظم رهبری از سازمان این است که راهبردها و برنامه های بلندمدت و استراتژیک داشته باشد و مزیت های و نقاط قوت خود و رقبایش و نیز فرصتها و تهدیدات بیرونی را بشناسد و برایش ایده و برنامه داشته باشد.

اشتباه رایجی که باید هر چه سریعتر اصلاح شود

مدرس و پژوهشگر رسانه تأکید کرد: انحصار مباحث دینی در رادیو معارف و شبکه قرآن تلویزیون یکی از اشتباهات رایج در صداوسیما در سال های اخیر بوده است، چه آن که دیگر شبکه های تخصصی و حتی عمومی نیز باید در بطن برنامه های خود، رویکرد دینی و معارفی داشته باشد نه این که محدود به یکی دو شبکه باشد؛ البته مسلم است که پیام ها باید به شکلی ظریف، هنرمندانه و غیرمستقیم به مخاطب منتقل شود که برایش جذاب و تأثیرگذار باشد.

وی گفت: در هر صورت آن چه مهم است این که سبک مدیریتی و رهبری سازمان صداوسیما باید اصلاح شود چرا که این شیوه مدیریتی کارآمدی لازم را ندارد

ساختار بروکراتیک رسانه ملی باید اصلاح شود

وی افزود: به عقیده بنده، سازمان رسانه ای صداوسیما باید یک ساختار منعطف و سیال باشد نه این که ساختار بروکراتیک و عریض و طویلی داشته باشد به این معنا که دستور هر چه از بالا آمد، اجرا شود و حال آن که انعطاف و قدرت عمل در این جا بسیار مهم و کلیدی است.

اسماعیلی طبا با ابراز خرسندی از تغییر و تحول اخیر در رسانه ملی گفت: دکتر جبلی از نیروهای قدیمی سازمان است که در بخش های مختلف حضور داشته و از مدیران باسابقه است و ان‌شاءالله ایشان بتواند تحولی در رسانه ملی ایجاد کند.

وی در خاتمه سخنان خود بیان داشت: واقعیت آن است که تجهیزات و نیروی انسانی متخصصی که صداوسیما دارد را بسیاری از کشورها ندارند و بسیار حیف است که با وجود این تجهیزات فنی و نیروی انسانی مجرب و توانمند، بازدهی و خروجی آن چیزی نباشد که همه انتظار داریم و لذا امید است که به یاری خدای متعال، رئیس جدید صداوسیما بتواند تحولی اساسی در ساختار، مأموریت ها و عملکرد صداوسیما پدید آورد تا بتواند اعتماد عمومی مردم را بیشتر به خود جلب نماید.

گفت و گو از: سید محمد مهدی موسوی