به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین ابوالفضل هادی منش مدیر مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه در کارگاه آموزشی مهارت‌های پاسخ‌گویی در فضای مجازی که به همت مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه و با همکاری مرکز علمی تربیتی مهدیه برگزار گردید، به آموزش «یادداشت ‌نویسی» پرداخت و گفت: آنچه در دنیای امروز و در تبادلات علمی مورد توجه ویژه ای قرار دارد یادداشت نویسی یا ژورنال نویسی علمی است. اما متأسفانه در بین ما این موضوع چندان مورد توجه واقع نشده و بسیاری از اهل علم کشور ما از اهمیت کسب مهارت های قلم زدن و نویسندگی علمی غافلند. به طور طبیعی انباشت اطلاعات و عدم تولید علم نمی تواند پاسخ گوی نیازهای روز جامعه باشد.

وی افزود: یادداشت، متنی است که هسته اصلی آن را ایده ها و مدعاهای علمی تشکیل داده و محدود به چشم اندازهای شخص نویسنده است. امروزه اگر شخصی را به عنوان دانشمند در رشته تخصصی او می دانیم، به دلیل تولید مقالات، مدخل ها، یادداشت ها و کتاب های علمی نوشته شده از سوی اوست.

مقالات علمی به افراد جایگاه می دهند و یادداشت ها به آن ها تریبون می بخشند

این نویسنده و پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: باید دانست که مقالات علمی به افراد جایگاه می دهند، اما یادداشت ها آن ها را از جهت رسانه ای به شهرت رسانده و به این افراد تریبون می دهد. گاهی دیده می شود افرادی با تعداد محدودی مقاله علمی و کتاب تألیف شده، به دلیل نگارش یادداشت های علمی متعدد بسیار شناخته شده تر از افرادی هستند که کتاب ها و مقالات مختلف و متعددی را نوشته اما در عرصه یادداشت نویسی حضور فعال نداشته اند.

وی یادداشت های علمی را تریبون بخش و گفتمان ساز برای افراد صاحب قلم دانست و گفت: این امر ناشی از این است که یادداشت های علمی را چشم اندازهای شخصی نویسنده تشکیل می دهد، اما در مقالات فقط چشم اندازهای علمی او می آید.

یادداشت های علمی معمولاً از پنج بند تشکیل می شوند

مدیر مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه یادداشت های علمی را دارای یک موضوع خاص و به طور معمول متشکل از پنج بند برشمرد و تصریح کرد: این یادداشت ها معمولاً حدود ۱۰۰۰ کلمه داشته و معادل های لغوی آن شامل جُستار، انشای علمی، مقاله پنج پاراگرافی و گزین گویه می باشد.

وی با اشاره به اهمیت یادداشت های علمی افزود: این گونه یادداشت ها بیشتر در بحث تکالیف درسی مورد استفاده قرار می گیرند تا محصلین برای ورود به عرصه نگارش متون علمی بزرگتر مهارت لازم را کسب کنند.

حجت الاسلام والمسلمین هادی منش بیان داشت: نگارش یک مقاله علمی می تواند حداقل چهار ماه به طول بینجامد؛ اما نوشتن یک یادداشت در مدت زمان کوتاه تری می توانند به ثبت ایده های خام کمک شایانی کند.

وی گفت: لازم است مهارت های نویسندگی علمی در نظام آموزشی حوزه های علمیه بیش از پیش مورد توجه واقع شود. امروزه یکی از عرصه های فعالیت جهادی حضور در عرصه رسانه ها بویژه رسانه های مکتوب است.

نگارش یادداشت های علمی، راهی برای دریافت نظرات له و علیه آرای خود

این نویسنده و پژوهشگر حوزوی اظهار کرد: یادداشت های علمی می تواند ایجاد کننده زمینه برای بازخوردگیری از سوی جوامع علمی باشد. با نگارش یک یادداشت علمی می توانیم نظرات له و علیه اندیشه ها و آرای خود در فضای آکادمیک را دریافت کنیم.

وی با تأکید بر کاربردی بودن یادداشت های علمی در پاسخ به شبهات روز اظهار داشت: در موقعیت های بسیاری برای پاسخ به یک شبهه نمی توان مقالات و کتاب های مختلف را مورد تشریح قرار داد و در این مواقع بهترین گزینه استفاده از مهارت یادداشت نویسی است که به سرعت و به طور مختصر و مفید بتوانیم پاسخ های خود را ارائه دهیم. سرعت عمل در عصر حاضر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و هر طلبه ای به نوبه خود می تواند با بکارگیری دانش خود یک رسانه برای کنشگری سریع و کاربردی در فضای مجازی و در مقابله با حربه های شوم دشمنان اسلام باشد.

ارکان یادداشت علمی

مدیر مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه سپس ارکان یادداشت های علمی را برشمرد و گفت: در هر یادداشت علمی ما می خواهیم به سه سؤال پاسخ دهیم؛ کلیدواژه این سه سؤال «چرا؟»، «چگونه؟» و «چه چیزی؟» می باشد. باید دانست که تفاوت یادداشت علمی با متن خبری اینجاست که یادداشت علمی از جنس تحلیل و تفسیر است، ولی خبر از جنس ابلاغ می‌باشد.

وی ادامه داد: در یادداشت باید در پاسخ به «چرا؟» مسئله و محل نزاع بحث را مشخص کنیم. «چگونه؟» اشاره دارد به روش حل مسئله و در جواب به «چه چیزی؟» می بایست منابع پاسخ را پیدا و معرفی کنیم.

مقدمه، بندهای پشتیبان و بند جمع بندی، اجزای یادداشت علمی را تشکیل می دهند

حجت الاسلام والمسلمین هادی منش در ادامه به تشریح اجزای یادداشت علمی پرداخت و خاطرنشان کرد: هر یادداشت علمی دارای سه جزء مهم است؛ این سه بخش مهم شامل بند مقدمه، بندهای پشتیبان و بند جمع بندی می باشد. بندهای پشتیبان معمولاً سه بند هستند.

تعریف، یکی از هفت نوع یادداشت علمی است

وی گفت: یادداشت ها هفت نوع مختلف هستند؛ یکی از آن ها «تعریف» است. معمولاً یادداشت هایی که تعریف محور هستند در این دسته قرار می گیرند؛ به عنوان مثال وقتی ما می خواهیم در مورد یک موضوع جدید همچون رحم اجاره ای، ازدواج سفید و بیت کویین توضیح دهیم و آن را برای مخاطبین خود معرفی و تشریح کنیم از این نوع یادداشت بهره خواهیم برد. در این شیوه هدف توصیف یک مفهوم نوظهور است.

این نویسنده و پژوهشگر حوزوی بیان داشت: نوع دوم از یادداشت های علمی که با هدف دسته بندی یک مفهوم در قالب طبقات مختلف مرتبط با آن انجام می گیرد، روش «طبقه بندی» است. مثلاً در مورد ازدواج سفید به طبقه بندی ادوار مختلف ظهور و بروز آن می پردازیم.

وی ضمن تشریح سومین نوع از یادداشت های علمی افزود: یکی دیگر از انواع یادداشت های علمی توصیفی ها هستند. باید دانست که برخی توصیف ها تعریف نیستند. زیرا تعریف ایجاد کننده مفهوم در ذهن است، اما توصیف فقط به بیان آنچه مشاهده شده است می پردازد.

بررسی وجوه شباهت و تفاوت میان دو یا چند پدیده در یادداشت های مقایسه ای

مدیر مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه اظهار کرد: برخی یادداشت های به صورت مقایسه ای و تطبیقی نگاشته می شوند. مثلاً ممکن است در یادداشتی با استفاده از این روش به گونه شناسی انواع حیات با ویژگی های مختلف هرکدام از آن ها از دیدگاه دانشمندان مختلف پرداخته شود. در یادداشت های مقایسه ای قصد شناسایی وجوه شباهت و تفاوت میان دو یا چند پدیده مختلف را داریم.

وی گفت: اگر کسی بتواند یادداشت نویس شود، به خوبی می تواند سوژه های روز را هم به راحتی مورد شناسایی قرار داده و به نوشتن در مورد آن ها بپردازد.

در یادداشت نویسی از نوع «گزینش»، اصل ایده را از شخص دیگری می گیریم

حجت الاسلام والمسلمین هادی منش با تأکید بر بیان دلایل مطلوبیت و ترجیح یک موضوع بر موضوع دیگر به عنوان هدف روش یادداشت نویسی «گزینش» بیان داشت: در این روش اصل ایده را از شخص دیگری گرفته و ما فقط به گزینش یکی از دیدگاه ها می پردازیم.

وی با اشاره به «تبیین و تحلیل» به عنوان یکی دیگر از گونه های یادداشت های علمی ادامه داد: هدف از این نوع یادداشت نویسی بیان چرایی یا چگونگی یک رخداد و آثار و نتایج آن است. مثلاً در یادداشتی با استفاده از این روش می توان به تأثیرات طلاق روی تحصیلات فرزندان پرداخت.

اگر جهاد تبیین به پژوهش گره نخورد به نتایج اثربخش منجر نخواهد شد

این نویسنده و پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: در نوع تبیین و تحلیل یادداشت های بسیاری می توان نوشت. باید دانست که جهاد تبیین اگر به پژوهش، پایان نامه های علمی و یادداشت های ما گره نخورد به نتایج جریان ساز و اثربخش منجر نخواهد شد.

وی افزود: «نقد و ارزیابی» یکی دیگر از گونه های یادداشت نویسی علمی است که در آن یک پدیده به قضاوت و نمره دهی گذاشته می شود. در ارزش یابی علمی می بایست معیارهای روشن و معتبری را برای سنجیدن پدیده ها به کار گیریم. به عنوان مثال: جهاد تبیین در بوته نقد. لازم است بدانیم یادداشت در فضای مجازی می تواند یکی از قالب های یادداشت نویسی اثرگذار در عصر حاضر باشد.

اولین گام در نوشتن یادداشت

مدیر مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه در ادامه این کارگاه مراحل مختلف یادداشت نویسی را برشمرد و تصریح کرد: اولین گام در نوشتن یادداشت، تعیین موضوع آن است. موضوع یابی نیازمند تیزبینی نویسنده و تسلط او بر مسائل و دغدغه های روز جامعه هدف است. مثلاً اینکه چرا رهبران اغتشاشات اخیر برخی از سلبریتی ها و فوتبالیست ها هستند و رهبران فتنه ۸۸ بعضی شخصیت های سیاسی کشور بودند؟

وی با اشاره به اهمیت مهارت های مطالعه برای یادداشت نویسی افزود: اگر بتوانیم این مهارت ها را به خوبی بیاموزیم و برای ما ملکه شود، می توانیم یادداشت خود را در مدت زمانی کوتاه و به صورت علمی و مستدل بنویسیم.

لزوم بهره گیری از ایده های خلاقانه در یادداشت نویسی

حجت الاسلام والمسلمین هادی منش بیان داشت: داشتن ایده در نوشتن یادداشت بسیار اهمیت دارد و ما باید بتوانیم با ایده های ابداعی و خلاقانه همچون ایجاد سؤال یا مقایسه های علمی ذهن مخاطب را در موضوع مورد نظر به چالش بکشانیم.

وی گفت: جمع آوری اطلاعات، نگارش تحقیق و ویرایش یادداشت سایر مراحل یادداشت نویسی را تشکیل می دهد.

این نویسنده و پژوهشگر حوزوی اظهار کرد: یکی از مهمترین تفاوت های یادداشت ها با مقالات ارجاع دهی های بسیار اندک است. در یادداشت ها برخلاف مقالات علمی که به منابع و مأخذ متعددی ارجاع داده می شود، ممکن است فقط با استفاده از یک آیه قرآن کریم این ارجاع دهی صورت گیرد.

وی با تأکید بر اینکه یادداشت به دلیل کوتاهی و نقشه مهندسی آن از قلم تحلیلی برخوردار است، اظهار داشت: یادداشت ها به دلیل محتوای نکته سنجانه باید دارای قلم تحلیلی باشند؛ یعنی مؤلفه های ادبی و نگارشی یادداشت ها نسبت به مقالات علمی مهم تر هستند.

یادداشت ها معمولاً مورد مطالعه مخاطبین خود قرار می گیرند

مدیر مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه گفت: در قالب های مجازی یا مقالات مورد مطالعه قرار نمی گیرند و یا به طور دقیق و کامل خوانده می شوند. اما یادداشت ها از آنجا که کوتاهتر و جذابتر هستند معمولاً مورد مطالعه همه مخاطبین قرار خواهند گرفت. با آمدن وبلاگ ها و فضای مجازی یکباره فضا تغییر کرده و به نفع یادداشت نویس ها تمام شد. آن ها قبلاً در دفتر خاطراتشان یادداشت ها را می نوشتند و خیلی مورد مطالعه واقع نمی شد، اما با نوشتن آن ها در وبلاگ ها مورد مطالعه افراد متعددی قرار گرفت.

وی ادامه داد: یادداشت نویسی در عرصه جنگ نرم به مثابه تک تیراندازی در جنگ سرد است. پس این امر نیازمند زمان شناسی، دقت بالا و قلم تحلیلگر و قوی می باشد.

سرمقاله نویسی، یکی از اصلی ترین عرصه های حضور یادداشت ها

حجت الاسلام والمسلمین هادی منش سرمقاله نویسی را یکی از اصلی ترین عرصه های حضور یادداشت ها برشمرد و خاطرنشان کرد: سرمقاله به مثابه تک تیراندازی بوده و لازم است کلام اصلی نشریه و تفاوت این شماره با شماره قبلی آن را در سرمقاله بیان کنیم. نباید سرمقاله را با مقدمه اشتباه گرفت.

وی گفت: هر یادداشت نویسی مقدمه نویس خوبی هم می تواند باشد، اما هر مقدمه نویسی لزوماً یادداشت نویس خوبی نیست.

این نویسنده و پژوهشگر حوزوی بیان داشت: افراد دارای مهارت یادداشت نویسی طرح نویس های توانمند و ارائه دهنده های خوبی در بیان مسئله تحقیقات مختلف می باشند.

وی با اشاره به وجود نگاه نقادانه در یادداشت ها افزود: فرد یادداشت نویس دارای نگاه نقادانه است؛ او حتی در یادداشت های تعریفی و توصیفی نیز این نگاه را با خود دارد.

برخی کتاب های معتبر مجموعه ای از یادداشت های علمای بزرگ هستند

مدیر مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه اظهار کرد: کتاب های معتبر متعددی در حال حاضر داریم که اساساً مجموعه ای از یادداشت های علما هستند. کتاب هایی همچون مجموعه یادداشت های مرحوم آیت الله حائری شیرازی و همچنین کتاب جامع المقدمات و کتاب سیوطی از این قبیل کتاب ها می باشند.

وی گفت: ایده اصلی یادداشت را باید در بند اول آن ارائه دهیم و از حیث نگارشی باید بتوانیم در همین بند مخاطب را جذب خود کنیم. در مقدمه می بایست نویسنده به مخاطب خود بگوید که چرا این یادداشت مهم است. ایده اصلی یک یادداشت یک جمله است که فرضیه و دیدگاه اصلی ما را در مورد موضوع یادداشت بیان می کند. این کار می تواند با ارائه یک آمار انجام گیرد؛ مثلاً بگوییم امسال برای اولین بار در تاریخ جام جهانی فوتبال تیم ملی ایران توانست به پیروزی برسد.

تمثیل ها، کارایی بالایی در یادداشت نویسی دارند

حجت الاسلام والمسلمین هادی منش با تأکید بر کارایی بالای تمثیل ها در مقدمه یادداشت بیان کرد: برای این کار می توان از کتاب هایی همچون تمثیل های مرحوم آیت الله حائری شیرازی بهره برد. یکی دیگر از روش های بیان ایده کلی یادداشت در بند مقدمه استفاده از تکنیک نقل قول است. یعنی با بیان جمله ای از زبان یک یا چند شخص مشهور می توان ایده کلی یادداشت خود را برای مخاطب بیان نمود.

وی با اشاره به اینکه استفاده از داستان ها و مثل ها نیز یکی دیگر از ابزارهای ارائه ایده کلی یادداشت است، ادامه داد: با توجه به کوتاه بودن متن یادداشت نسبت به سایر متون علمی، منظور از داستان ها، داستان های کوتاه است.

این نویسنده و پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: در پاراگراف های پشتیبان به جمع آوری ادله و مدارک مورد نظر برای اثبات ایده مورد نظر خود می پردازیم تا بر استحکام آنچه می خواهیم به مخاطب بگوییم بیافزاید.

وی گفت: در آخرین بند یادداشت که بند جمع بندی و نتیجه گیری است، ایده اصلی را مجدداً اما به زبان جدید می نویسیم. همچنین دیدگاه های شخصی نویسنده در این پاراگراف ارائه می شود. هنر یادداشت نویس در این پاراگراف مشخص می گردد و برای رسیدن به موفقیت در این زمینه باید دایره لغات و میزان آشنایی خود با ضرب المثل ها را افزایش دهیم.

یادداشت نویس باید با ادبیات روز و ذهنیت مخاطبین خود به خوبی آشنایی داشته باشد

مدیر مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه اظهار داشت: کسی که می خواهد یادداشت نویس شود، باید با ادبیات روز آشنایی داشته باشد و بداند برای چه مخاطبی با چه ذهنیت و ادبیاتی مطلب می نویسد. این توانمندی با تمرین و ورود به این عرصه کسب می شود.

وی افزود: یادداشت نویسی علمی بیشتر در فضای فرهیختگان و اهل علم کاربرد داشته و نمی توان از آن برای عموم استفاده برد. هرکسی در موضوعات مرتبط با رشته تخصصی خودش می تواند یادداشت های متعددی را به نگارش برساند.

دشوارترین مرحله نوشتن یادداشت

حجت الاسلام والمسلمین هادی منش سپس به بیان تکنیک های یادداشت نویسی پرداخت و خاطرنشان کرد: اساساً یادداشت شامل ایجاد یک موج از سوی فردی است که تحصیلاتی داشته، دغدغه های اجتماعی دارد و با ذوق و قلم به نگارش مطلبی می پردازد.

وی شروع نوشتن را دشوارترین مرحله یادداشت نویسی دانست و گفت: با مطالعه آثار دیگران و کسب مهارت های نوشتاری با گذراندن دوره هایی همچون نویسندگی خلاق می توان این مرحله را به راحتی آغاز کرد.

حرکت جوّال ذهن، یکی از تکنیک های رایج برای آغاز نویسندگی است

این نویسنده و پژوهشگر حوزوی حرکت جوال ذهن را یکی از تکنیک های رایج برای آغاز نویسندگی برشمرد و تصریح کرد: از آنجا که ذهن انسان و قوه خیال او همچون قلب او بدون اراده در حال فعالیت است، پس حرکت جوال ذهن به ما می گوید ذهن همیشه در حال جنبش می باشد و می تواند مطالب مختلفی را برای ما ارائه دهد.

وی با اشاره به اینکه تکنیک حرکت جوال ذهن به ما می گوید برای نویسنده شدن باید سرعت نوشتن خود را به سرعت فکر کردن برسانیم، افزود: اساساً باید دانست نویسنده کسی است که به راحتی می نویسد. برای این کار باید دامنه واژگانی خود را افزایش دهیم و بتوانیم آن ها را در جایگاه لازم و شایسته به کار گیریم.

ذهن نویسندگان خلاق، حرکت جوال قوی دارد

مدیر مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه بیان داشت: حرکت جوال ذهن به ما می گوید هر جمله ای که به ذهنت آمد آن را روی کاغذ بیاور. ذهن نویسندگان خلاق دارای حرکت جوال قوی است. با تمرین های متعدد می توان این حرکت را در ذهن خود تقویت نماییم.

وی گفت: تفاوت حرکت جوال ذهن با بارش فکری در این است که در بارش فکری افراد مختلف به بیان ایده ها و نظرات خود می پردازند و آن ها را با دیگران روی هم می گذارند تا به نتیجه برسند، اما حرکت جوال ذهن فقط به ذهن شخص نویسنده به تنهایی اختصاص دارد.

کسب مهارت های نویسندگی خلاق، مقدمه ای برای حرفه ای شدن

حجت الاسلام والمسلمین هادی منش در پایان خاطرنشان کرد: برای حرفه ای شدن در عرصه یادداشت نویسی می بایست در مرحله اول نویسندگی خلاق را بیاموزیم و سپس تمرین، تمرین و تمرین می تواند ما را به یک نویسنده حرفه ای تبدیل کند.