خبرگزاری حوزه | آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها از نظر تعداد مأذنه ها و مناره‌های کوچک و بزرگ در تمام ابنیه مذهبی ایران و جهان نمونه است و در مجموع در ابنیه حرم مطهر ۲۲ مناره و مأذنه کوچک و بزرگ با تالارچه زیبا به صورت زوجی بر سر در ایوان‌ها دیده می‌شود و در ابنیه مسجد اعظم نیز چهار گلدسته و مأذنه وجود دارد که جمع آنها به عدد ۲۶ می‌رسد.
علاوه بر چهار مناره بلند که در دو طرف ایوان طلا و ایوان آئینه ساخته شده اند، بر فراز ایوان‌های صحن اتابکی و در دو طرف ایوانچه‌های جانبی تالار ایوان آئینه نیز مناره‌های تو پری اکثراً با ارتفاع شش متر و مزین به کاشی احداث شده است که زیبایی خاصی به این ابنیه داده است.
مناره‌های ایوان طلا
دو مناره ایوان آئینه با پوشش کاشی بسیار زیبایی در زمان امین السلطان اتابکی آراسته شده اند و معمار آن استاد حسن معمار قمی بوده است. دو مناره ایوان طلا که کوچک‌تر از دو مناره ایوان آئینه است بخش‌های بالای آن از طلاست و به همین دلیل به مناره طلا معروف شده است.
مناره‌های صحن امام هادی علیه السلام در زمان شاه بیگی بیگُم صفوی و همزمان با بنیان ایوان طلا در سال ۹۲۵ قمری ساخته شده‌اند و در این دوره که دوره اوج هنر معماری محسوب می‌شود بر عکس دوره تیموری مناره‌ها بر بالای ایوان ساخته شده اند.
از برخی سفرنامه‌های موجود که یکی از آنها مربوط به آدام اولئاریوس در سال ۱۱۰۸ قمری است اینگونه فهمیده می‌شود که دو مناره ایوان طلا در این سال فاقد ایوانچه و با آسیب جدی همراه بوده و از کمرگاه شکسته بوده و در برخی تصاویر مربوط به این دوره هیچ مناره ای در کنار گنبد دیده نمی‌شود. در سال ۱۱۹۸ قمری لطفعلی خان زند به تجدید بنای این دو مناره پرداخت و مناره‌ها کاشی کاری و کتیبه نویسی شد ولی در هنگام حمله آقا محمدخان قاجار این کاشی کاری و کتیبه‌ها تخریب شد ولی این دو گلدسته تا اوایل سلطنت ناصر الدین شاه قاجار برپا بود و چون دوباره در آن شکستگی راه یافته بود پس از تذهیب ایوان طلا به فرمان ناصرالدین شاه گلدسته‌ها از نو ساخته شد.
قسمت بالای این مناره‌ها که قبلاً کاشی کاری بود در سال ۱۳۰۱ قمری به دست کامران میرزا فرزند ناصر الدین شاه با خشت‌های زرین آراسته شد.
ارتفاع این مناره‌ها از سطح بام ۱۷.۴۰ متر و از سطح زمین حدود ۳۲ متر است و قطر آن ۱.۵۰ متر است و با کاشی‌های گره سازی خوش نقش به صورت پیچ تزئینی با ترنج‌های سفید رنگ که در میان آنها اسم جلاله الله و نام‌های محمد و علی به خط کوفی نوشته شده، تزئین شده است.
قبه این مناره‌ها و گلدسته‌های صحن امام هادی علیه السلام در سال ۱۳۰۱ طلاکاری شد و در سال ۱۳۸۵ قمری نیز طلاکاری تعمیر و تعویض شد.
مناره‌های ایوان آئینه
بر بالای ایوان مرتفع آئینه در صحن امام رضا علیه السلام دو مناره بلند وجود دارد که از دوره قاجاریه و از شاهکارهای استاد حسن معمار قمی است و در سال ۱۳۰۳ قمری احداث شده است.
گلدسته‌های ایوان آئینه بلندترین گلدسته‌های ابنیه حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها است؛ ارتفاع این مناره‌ها از سطح بام ۲۸ متر و از سطح زمین ۴۲.۸۰ متر و قطر آن ۳.۳۰ متر و محیطش ۱۰.۵۰ متر است و هر کدام از مناره‌ها ۷۸ پله دارد.
در بالای مناره‌های کتیبه‌ای دیده می‌شود که متن یکی از آنها «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» است و متن دیگری «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر» است. پوشش خارجی مناره‌های ایوان آینه سراسر کاشی گره‌ی و در میان آنها نام های جلاله به خط ثلث سفید دیده می‌شود.
این دو مناره از سال ۱۳۴۵ شمسی آسیب ندیده اند ولی زلزله سال ۱۳۵۹ شمسی به آنها آسیب رساند که در سالهای ۱۳۶۰ و ۶۱ توسط محمد معمار سنتی قم و اصغر مظلوم زاده اصفهانی کاشی کاری شد.
مناره‌های تو پر اطراف صحن امام رضا علیه السلام
شانزده مناره تو پر تزئینی در اطراف صحن امام رضا علیه السلام و به ارتفاع تقریبی ۵ تا ۶ متر وجود دارد که از این تعداد ۴ عدد در ضلع جنوب غربی، چهار عدد در ضلع جنوب شرقی و دو عدد در دو طرف مناره‌های بلند ایوان آئینه قرار دارد و بالای هر کدام از ایوان‌های شمالی، جنوبی و شرقی هر کدام دو مناره وجود دارد و سطح تمامی این مناره‌ها با کاشی‌های معرق و دارای نقوش هندسی است.
مأذنه های صحن امام رضا علیه السلام
دو مأذنه در صحن امام رضا علیه السلام روبروی ایوان آئینه قرار دارد که تا سالهای اخیر نیز مؤذنان در بالای آنها اذان می‌گفتند و مناجات خوانی داشتند.
بر اساس اسناد و تصاویر این دو مأذنه در سال ۱۳۰۹ قمری با ارتفاع زیاد ساخته شده بود ولی در سال ۱۳۱۳ قمری این دو مأذنه بنا به دلایل طبیعی تخریب شده و با ارتفاع کوتاه‌تری تجدید بنا شدند و امروزه در برخی مناسبت‌ها برای نقاره زنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مناره‌های مسجد اعظم
دو طرف گنبد مسجد اعظم نیز همزمان با ساخت این مسجد در سال ۱۳۴۰ شمسی دو گلدسته بلند به قطر ۳.۲۰ متر و ارتفاع ۲۵ متر از پشت بام و ۴۵ متر از سطح زمین بنا شده است که با کاشی کاری زیبایی تزئین شده است و نسبت به گلدسته‌های صحن امام رضا علیه السلام سه متر بلند تر است.
همچنین دو مأذنه در دو طرف ضلع شمالی صحن مسجد اعظم به ارتفاع ۵ متر از پشت بام وجود دارد و یک برج با ساعت زنگی بزرگ در ضلع شمالی مسجد قرار دارد که از چهار جهت دیده می‌شود.
در این نوشتار از اطلاعات تاریخی کتاب‌های «حضرت معصومه (س) چشمه جوشان کوثر، نویسنده: محمد مهدی اجتهادی» و «بانوی کرامت، حضرت فاطمه معصومه (س)، نویسنده: صادق طالبی مازندرانی» استفاده کرده‌ایم.
نظر شما