به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران، حجت الاسلام والمسلمین ابوالحسن حسنی در نشست کرسی علمی ترویجی «الزامات کلامی فقه نظام ساز» که در محل موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) برگزار شد، با تاکید بر نگاه جامعه شناسی تاریخی به مفهوم فقه نظام، گفت: فقه نظام یک گفتمان جدید در تفکر فقهی است و هنوز یک اصول روشن و کاملاً مشخص ندارد. مفهوم فقه نظام در مواجه با مشکلات ناشی از تشکیل نظام جمهوری اسلامی مطرح شد.
وی افزود: انقلاب اسلامی فی حد نفسه از بزرگترین دستاوردهای سیاسی مکتب فقه سنّتی است و این گونه نیست که بگوییم از دستاوردهای فقه نظام است.
این کارشناس دینی ادامه داد: انقلاب اسلامی تأثیرات فرهنگی و سیاسی عظیمی در سطح جهانی داشت و این ایفای نقش در ساخت جهان جدید موجب شد که یک نسل جدید فقیهان و طلاب سطوح عالی فقه ارتباط مناسبی با جهان برقرار کنند.
وی اضافه کرد: از طرفی دنیای مدرن مدعی ساخت جهان جدید است و هم دنیای اسلام مدعی معماری و ساخت جهان جدید می باشد. در فقه سنّتی جایگاهی برای مفهوم ساختن نداریم و در واقع فقه سنّتی مسئله خودش را حکم فعل مکلف می داند نه ساختن فعل مکلف و نه ساختن نظام ها و ساختارهای اجتماعی، لذا این ساختن یک مفهومی است که جریان فقه سنّتی و حتی جریان فقه حکومتی آن را تعریف نکرده است؛ در جریان فقه حکومتی هم آن طور که ما در تعریف خیلی از اندیشمندان فقهی می بینیم مسئله هنوز حکم فعل مکلف است، امّا حکم فعل مکلفی که در یک چهارچوب نظام سیاسی قرار دارد، این معنا در ذات خودش فردی بودن را همراه دارد و غایت خود را دستیابی به احکام فعل مکلف می داند که هیچ ساختنی را در پی ندارد.
وی افزود: به همین خاطر است که جریان مرسوم فقه ده ها مفهوم برآمده از دنیای مدرن مثل بانک، بیمه، قانون، مجلس شورا و خیلی از چیزهایی شبیه به این را به عنوان موضوعات مستحدثه می پذیرد و در چارچوب اصاله البرائه به بررسی احکام فعل مکلف در مواجه با این پدیده ها می پردازد، امّا در نسل جدید متوجه این مسئله شده است که خیلی از این مفاهیم خودشان مشکل و مسئله نیستند، بلکه پاسخ دنیای مدرن به مشکل و مسئله هستند.
پژوهشگر فقه نظام ابراز کرد: در این خصوص یک مثال می زنم؛ دنیای مدرن متوجه مشکلی شد که در همه جوامع وجود دارد و آن اینکه چگونه پول های خرد را جمع بکنند و با آن کار بزرگ انجام بدهند و چگونه جریان پول را در جامعه مدیریت کنند، لذا برای این که چنین کاری را انجام بدهند آمدند پاسخ دادند و پاسخ اش چیزی به نام بانک یا بورس بود این پاسخ به مشکل است نه خود مشکل و مسئله! در واقع دنیای مدرن آمد به این شکل پاسخ داد. حال ببینیم دنیای اسلام چه پاسخی برای آن دارد؟ این پاسخ باید از ابتداء طراحی بشود. ممکن است پاسخ ما نیز همان بانک باشد یا ممکن است پاسخ دیگری داشته باشیم؛ مسئله این است که الان نسل جدید طلاب که وارد عرصه فقه می شوند متوجه این مسئله شده اند که باید این پاسخ ساخته بشود، نه اینکه صرفاً فعل مکلف را بیان بکنیم! بنا بر این ساختن پاسخ برای نهادها، ساختارها و سازمان هایی که در چارچوب های فقاهتی برای حل مشکلات حیات بشری لازم می آیند، جزو کارهای فقیه تعریف می شود.
وی گفت: از الزامات این کار، تخصصی شدن فقه است. به عبارت دیگر فقیه فقه اقتصاد باید به قدری در حوزه های اقتصاد توانایی ساختن داشته باشد و مطالعات لازم را انجام بدهد که فرصت لازم برای ورود او به حوزه فقه سیاست، عبادات و مانند اینها مقدور نیست.
حجت الاسلام والمسلمین حسنی با بیان اینکه نسل جدید طلاب که در پی فقه نظام می باشند، فرزند همان فقه سنّتی هستند، تصریح کرد: این گونه نیست که طلاب نسل جدید جریان شریعت را کنار بگذارند و بخواهند خارج از شریعت چیزی بیاورند بلکه این نسل در عین حال که شریعت مدار هستند، فقه هم مدار هم می باشند امّا با یک رویکرد جدید و این رویکرد در واقع ادامه طبیعی جریان فقه سنّتی است که ضرورت دارد ارتقاء پیدا کند و این ارتقاء همین فقه نظام است.
وی با بیان اینکه اعتباری بودن هویت عمل انسانی از مهمترین مبانی کلامی در بحث ما است، گفت: به نظر بی آید اعتباری بودن هویت عمل انسانی یک مفهوم یا یک مبنای فلسفی یا حتی مربوط به حوزه جامعه شناختی باشد امّا با توجه به چهار چوبی که در نگاه فقهی خواهیم داشت معلوم می شود که آن اعتبار یک مبنای کلامی است.
مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: فرض کنید من الان کاغذی را از جیب خودم در می آورم و می دهم به طرف مقابل؛ حال سؤال! این فعل من حرام است یا حلال؟ اوّلین سؤال این است که کاغذ عنوان فیزیکی آن شیء است، و آن شیء در روابط اجتماعی دارای یک عنوان اعتباری شده است و حکم فعل من وابسته به آن عنوان اعتباری است نه این عنوان فیزیکی. لذا وقنی من دست در جیب کردم و پولی درآوردم و به طرف مقابل می دهم، این هویّت فیزیکی و این رفتار، هیچ تأثیر مشخصی در حکم ندارد و آن چه که تأثیر مستفیم در حکم دارد آن هویّت اعتباری است.
حجت الاسلام والمسلمین حسنی در پایان با بیان اینکه هویّت اعتباری با توجه به نظام ارزشی در مکاتب مختلف به شکل های مختلف تعریف می شود، گفت: فرض کنیم فردی با اسلحه کسی را می کشد حال در اینجا یک مکتب می گوید این ترور است، مکتب مقابل می گوید نخیر اعدام سیاسی بود، بنابراین می بینیم ساختار کاملا مکتبی است و در این ساختار مکتبی فقیه به شدت وابسته به مبانی کلامی است. ۳۱۳/۴۲
