به گزارش خبرگزاری حوزه، وبینار «تبیین راه های چگونگی استفاده از نهج‌البلاغه در دوران تبلیغ» که با حضور جمعی از مبلّغین به صورت پرسش و پاسخ با حضور حجت الاسلام ایمان شکیبایی مدرّس نهج‌البلاغه برگزار شد، دبیر جلسه پس از تجمیع مهمترین سوالات مبلّغین در زمینه تبلیغ بر محور معارف نهج البلاغه، تعدادی از آن سوالات را مطرح کرد که حجت الاسلام شکیبایی به آنها پاسخ داد.

حجت الاسلام شکیبایی در ابتدا ضمن تشکر از تشکیل این نشست مجازی گفت: استفاده از نهج البلاغه در تبلیغ چه به صورت تدریس و چه به شکل خطابه و وعظ باید کاربردی باشد. کاربردی بحث کردن زمانی جا می افتد که چند شاخصه را مدنظر قرار دهیم:
١ـ استعداد مبلّغ:منظورم میزان تسلط مبلّغ به معارف بلند نهج‌البلاغه و کثرت مطالعه و مباحثه این کتاب ارزشمند هست.
٢ـمخاطب شناسی
٣ـ شناخت مشکلات و دردهای مخاطبان
مثلاً در مناطق سنّی نشین، برادران اهل سنت پیرامون مسائل امامت و ولایت شبهه دارند و در بعضی از شهرها مسأله خرافات و عرفان های کاذب، بی حجابی و بی عفتی، فساد، و سایر موضوعات مطرح است. برای این که نهج البلاغه را کاربردی تدریس و تبلیغ کنیم،باید مناطق تبلیغی را قبل از اعزام یا بعد از ورود بشناسیم.
از حوزه علمیه و مراکز پژوهشی تقاضا کنیم که فضاشناسی مناطق تبلیغی را از جهات مختلف مثل دیانت، فرهنگ،تعصبات، مفاسد، مشکلات و... به مبلغان بدهند؛ یعنی، در قم مرکزی باشد که بافت جغرافیایی استان ها، فرهنگ و آداب و رسوم مردم هر استان، خرافات موجود در هر منطقه، باورهای مردم، عواطف وحتی لهجه شناسی مخاطبان را در هر منطقه تبلیغی شناسایی کرده و در قالب جزوه هایی مبلّغ را با شناخت دقیق وارد میدان تبلیغ کنند.
چون گاهی اوقات یک واژه هایی وجود دارد که در بعضی شهرها استعمالش بد تلقی می شود گرچه در قم این واژه یک واژه عادی و کثیرالاستعمال باشد.
که در این زمینه می توان از بخش پژوهش های مجلس شورای اسلامی که نمایندگان محترم مردم در آنجا اظهار نظر می کنند کمک گرفت.
استاد نهج البلاغه در ادامه گفت:باید مخاطب شناس باشیم؛استعداد، توانایی و گیرایی مخاطب را در نظر بگیریم.گاهی بحث سنگینی را مطرح می کنیم که مردم نمی فهمند.عالمی مزاح می کرد و می فرمود:من ٣تا ٢٠ دقیقه صحبت می کنم، ٢٠دقیقه اول هم خودم و هم مخاطب مطالب را می فهمیم، ٢٠ دقیقه دوم خودم می فهمم چه می گویم ولی مخاطب نه، ولی ٢٠ دقیقه سوم نه خودم می فهمم چه می گویم و نه مخاطب!باید دردها و مشکلات منطقه تبلیغی را بدانیم.مثلاً اگر منطقه ای است که اکثر نسل جوان آن جا ازدواج نکرده اند و نمی توانند ازدواج کنند، باید مباحثی از نهج البلاغه را بیان کنیم که در مورد کنترل غریزه جنسی است. مثل ازدواج، روزه گرفتن و خودسازی کردن که حضرت امیرالمؤمنین (ع) آن ها را در نهج البلاغه تبیین فرموده است.
از حیث جنسیت، سن، معلومات،شغل، زمان، مکان و... باید در لحظه مخاطب شناسی کنیم؛اگر مخاطبین،خانم ها هستند باید مشکلات خانم ها را بدانیم و بتوانیم زن را از دیدگاه نهج البلاغه خوب معرفی کنم.وقتی اطلاع کافی از شروح نهج‌البلاغه نداشته باشیم، جلوی خانم ها می گوییم نواقص العقول یعنی خانم ها ناقص العقل هستند! آیا این معنای عبارت حضرت هست؟! و البته به محض اینکه این واژه را اینگونه معنا می کنیم مخاطبین خانم از نهج‌البلاغه برداشت منفی خواهند داشت. توضیحات این عبارات را ملاحظه کنید؛ نواقص الایمان، یعنی نمازشان به دلیل ایام عادت ناقص می شود. نواقص الحظوظ،یعنی ارث خانم ها نصف مردان است. نواقص العقول، یعنی قدرت شهادت دادن خانم ها در دادگاه نصف قدرت مردان است؛ خطبه ٨٠ را ملاحظه بفرمایید،چقدر معنا متفاوت می شود.
اگر به منطقه ای رفته است که در آن جا جوان ها حرمت شکنی می کنند و حتّی به پدر و مادرها احترام نمی گذارند،باید در فاز حکمت ٣٩٩: «حق الولد علی الوالد و حق الوالد علی الولد» و از این دست مباحث بحث کند.

اگر می خواهیم مباحث نهج البلاغه خوب به مردم رسانده شده و مورد عمل قرار گیرد، باید کاربردی و به روز سخن بگوییم و برای این امر باید شاخصه های سه گانه ای را که عرض شد، در نظر داشته باشیم.

دبیر جلسه: حضرت امیرالمؤمنین(ع)در نهج البلاغه از چه شیوه هایی برای تبلیغ معارف دینی استفاده فرموده است؟

وی در جواب گفت:حضرت امیرالمؤمنین(ع)در آموزش های خود شیوه های مختلفی را به کار برده است و منحصر به یک شیوه ثابت نبوده است.
گاهی امام در جمع اصحابی است که باید مسائل را با براهین قوی ثابت کند و گاهی در جمع اعراب بی سواد و ناآگاه است.در اینجا از محسوس به معقول می رود.مثلاً،در خطبه ١۶۵ نهج البلاغه، انواع پرنده ها را مطرح کرده و سپس می فرماید: «و من اعجبهم خلقا الطاووس.» سپس زیبایی های طاووس را بیان کرده و عجز انسان را در شناخت زیبایی های طاووس متذکر می شود. بعد می فرماید وقتی عقل بشر از درک و توصیف زیبایی های طاووس عاجز است، چگونه می خواهد خدا را توصیف کند.
نکته قابل توجّه دیگر در شیوه های آموزشی امام این است که آن حضرت به محسوس کردن بحث خیلی توجّه داشته است.حضرت بسیاری از سؤالات را در قالب نمایشنامه پاسخ می داد. مثلاً، علمای مسیحی نجران در مورد خدا سؤالاتی داشتند. از جمله: «اینما تولوا فثم وجه الله» یعنی چه؟ چه طور ما به هر طرف رو کنیم،به طرف خدا هستیم؟ (در ذهن آن ها این بود که هر چیزی پشت و رو دارد.) حضرت امیر(ع) نمایشنامه ای ترتیب داد. به این صورت که دستور داد، وسط حیاط آتش به پا کردند. وقتی که شعله های آتش بالا گرفت، علمای نجران را اطراف آن قرار داد و از آن ها سؤال کرد: «کدامیک از شما روبروی شعله اید؟
گفتند: همه ما روبروی شعله هستیم.
فرمود: چطور همه روبروی شعله هستید؟
گفتند: نور که پشت و رو ندارد. به هر طرف آن که باشیم روبروی آن هستیم.
حضرت فرمود: «الله نور السماوات و الارض». همان طور که شعله پشت و رو ندارد و شما به هر طرف آن باشید، روبروی آن هستید، خدا نیز پشت و رو ندارد.
در جمع اهل اطلاع می شود مانور علمی داد ولی با مخاطبین عادی باید گوناگون بحث کرد. بدین صورت که ده دقیقه اول بحث به یک نکته علمی دقیق پرداخته شود و بعد با الگو سازی، نمایه سازی، شبیه سازی، قصه، داستان و نکته های تاریخی و تطبیقی،و حتی بیان طرفینی، جلسه به صورت زنده و فعال نگه داشته شود تا همه بتوانند استفاده کنند.

دبیر جلسه: در جامعه افرادی وجود دارند که نسبت به ارزش های دینی تعصبی نداشته و بی تفاوتند و گاهی هشتک هایی بر خلاف مرام دین درست می کنند و منتشر می کنند مثل مباحث اخیری که نسبت به عفاف و حجاب مطرح شد و خیلی ها هم علاوه بر عدم نهی از منکر نسبت به این موضوع بی تفاوت بودندو... روش برخورد عالمانه با چنین افرادی با توجه به نوع برخورد امیرالمؤمنین با بی تفاوت ها چگونه باید باشد؟
این مدرس نهج البلاغه در پاسخ گفت:مبلّغان گرامی می توانند با استفاده از معجم نهج البلاغه یا ترجمه نهج البلاغه استاد دشتی و آخر آن کتاب که ۲۵۰ صفحه به فهرست اختصاص داده شده است، کلمات سأل، سائل، مسئول و از این دست را در نهج البلاغه جست و جو کنند و مواردی را که امیرالمؤمنین(ع)با احساس مسئولیت در آن جا فریاد می زند، استخراج کرده و زیربناهایش را به مردم بگویند.
مثلاً وقتی که به شهر انبار حمله می شود و وارد خانه زنان مسلمان می شوند و نیز خلخال از پای زن اهل ذمه در می آورند،آن حضرت می گوید: اگر انسان به خاطر تأسف، بعد از این واقعه بمیرد سزاوار است.»
بیان این نکات می تواند احساس مسئولیت را در مردم زنده کند.و با بیان و ارائه چنین الگوها و نمونه ها می توان مردم را بیدار کرد.
دبیر جلسه: یکی از نکات ظریفی که در تبلیغ باید مورد اهتمام باشد،شیوه برخورد با جوان هایی است که به جهت مؤانست زیاد با فضاهای آلوده مجازی و بی بندوباری های حقیقی،احیاناً گناهانی را انجام می دهند. امیرالمؤمنین(ع)به عنوان الگوی مبلّغان در مواجهه با این گونه افراد از چه شیوه ای استفاده می کرد؟

حجت الاسلام شکیبایی گفت:در برخورد با چنین افرادی علاوه بر سخنرانی و موعظه باید وارد عملیات شد و کار را به صورت چند مرحله ای پی جویی کرد:
١ـ عفو: حضرت امیرالمؤمنین(ع)در نامه ۵٣ و جاهای دیگر به استاندارها و فرماندارهایش می فرمود:مبنای شما بر عفو باشد.جوانی که اشتباهی داشته ولی حالا جذب یک مبلّغ شده و به طرف او آمده است،و اسرار نگویش را با مبلّغ در میان گذاشته است باید با او کارشناسانه برخورد کرد.اولین مرحله برخورد،برخورد همراه با عفو است.
گفتم که من و این همه عصیان چه کنم
گفتی که بیا من آمدم یا الله
٢ـ احیای روحیّه امید: در مرحله بعد مبلّغ باید روحیّه امید را در جوان زنده کند به این که گذشته های سیاه قابل جبران است. به جوان ها بقبولانیم که این سیاهی نمی ماند و راه جبران وجود دارد.
٣ـ نشان دادن راه جبران: باید راه توبه را به جوان بیاموزیم و در عین حال به او هشدار داد که از توبه سوء استفاده نکند و نگوید حالا گناه می کنیم و بعد توبه می کنیم که اگر اینگونه شد امیرالمومنین(ع) می فرماید: ثکلتک اُمُّک؛ مادرت به عزایت بنشیند،استغفار ۶ شرط دارد...
۴ـ حل مشکلات به صورت ریشه ای: مبلّغ باید تلاش کند در حدّ امکان مشکل جوان ها را حل کند. با مشورت امام جمعه منطقه، عالمان و کارشناسان منطقه،می توان امر ازدواج را برای جوان ها آسان کرد. حتّی برای بسیاری از جوان ها باید پا درمیانی کرد و برای آن ها خواستگاری رفت. این مسأله می تواند به عنوان یک خاطره خوب از روحانی در ذهن جوان بماند.
حضرت امیرالمؤمنین(ع)به این مورد چهارم توجّه ویژه داشت. جوانی در یکی از خیابان های مدینه گناهی کرده بود،گزارش دادند.جوان دستگیر شد. امیرالمؤمنین(ع) دستور داد ٢۵ ضربه به دست راستش زدند.جوان خواست برود. امام فرمود:نه. جوان خیلی ترسید. خیال کرد حضرت می خواهد دو باره او را بزند. امام(ع)به مسئول بیت المال فرمود: برای ازدواج این جوان از بیت المال خرج کن.
این برخورد ریشه ای است. اگر کسانی که مدعیند، باید جوان ها را درک و کمک کرد از بعضی هزینه ها بزنند و برای قشر عظیمی از نسل جوان، مشکل ازدواج را حل کنند، فساد تا حدّی کنترل می شود.
۵ـ امر به معروف و نهی از منکر: اگر مواردی که عرض شد،جواب نداد، نوبت به امر به معروف و نهی از منکر می رسد. تا آن جا که باید جوان های محل را بسیج کرد تا با او برخورد کنند. امیرالمؤمنین(ع)زمان یکی از خلیفه ها وارد مکّه شد. دید جوانی ایستاده و چشم چرانی می کند. امام به او تذکر داد و رفت. وقت بازگشت دید دوباره این جوان به دخترها و زن ها متلک می گوید. حضرت به او سیلی زد. جوان نزد خلیفه وقت رفت و شکایت کرد. خلیفه گفت: چه کسی زد، گفت: این آقا که دارد می آید. خلیفه گفت: این که علی است. چه کردی که علی به تو زد، گفت: هیچ کار. آن جا ایستاده بودم که مرا زد. امام رسید و فرمود: «نه، به دختران مردم متلک می گفت و چشم چرانی می کرد.»
البته با توجّه به شرایط فعلی به نظر می رسد که باید کار فرهنگی کرد.مبلّغان ما باید در دل جوان ها راه پیدا کنند. یکی از راه های این کار، مصاحبت و رفاقت است. ما خودمان در مناطقی که می رفتیم و می رویم، با جوان ها حرف می زدیم، قدم می زدیم، به دشت و تفریح گاه می رفتیم، کوهنوردی می کردیم. با آن ها انس می گرفتیم، برای آن ها کتاب می بردیم و هدیه می دادیم. این ها موجب موفقیت بود. اگر مبلّغ با مخاطب ارتباط برقرار نکند،موفق نیست.
مردم عصر حاضر بیش از گذشته متوقع یک رابطه صمیمی با روحانیت هستند. مبلغ هم سعی کند با روی گشاده،رفتارهای صمیمی اما در چارچوب رعایت ذی طلبگی، مردم را به خدا و دین خدا جذب کند و اتفاق بدی رخ ندهد که مردم بگویند اگر این طلبه هست ما دین نمی خواهیم و با خودشان هم پیمان شوند که دیگر به منطقه خودشان مبلّغ دعوت نکنند.

دبیر جلسه : با توجّه به شرایط و ویژگی های عصر حاضر،امسال چه موضوعاتی را در تبلیغ بیشتر باید مطرح کرد؟

حجت‌الاسلام شکیبایی گفت: باید دید در منطقه ای که برای تبلیغ می رویم،چه مسائلی مطرح است.ما وقتی که در مجامع دانشگاهی و...می رویم، روز اوّل و دوّم بحث های عمومی را مطرح می کنیم و از مخاطبین می خواهیم که سؤال های خود را مطرح کنند. شب سؤال های آن ها را مرور می کنیم. متوجّه می شویم که در این مکان تبلیغی چه مشکلاتی وجود دارد و مشکلات آن ها را به بحث می گذاریم. اگر بحث این چنین باشد کاربردی است. الآن بحث هایی چون جهاد تبیین،عدالت اجتماعی،مشکلات جوان ها،فضائل اخلاقی، رذائل اخلاقی و...از موضوعات زنده و جذّاب است. اگر بتوانیم این مباحث را بر محور معارف نهج البلاغه پاسخ دهیم،بسیار جذّاب است .
خودِ بنده حقیر طی دوسال اخیر تا امروز بیش از ۴٠ نشست علمی نهج البلاغه را کارشناس بوده ام که گزارش اکثر آن جلسات در خبرگزاری حوزه علمیه قم منتشر شده است موضوعاتی مثل شیوه های تربیت صحیح فرزندان با الگوگیری از نامه ٣١ نهج البلاغه،فلسفه بعثت انبیاء با محوریت نهج البلاغه، مهمترین ثمرات تبلیغ نبوی بر محور نهج البلاغه، روش های ایجاد انگیزه برای مخاطب با تکیه بر راهکارهای نهج البلاغه، مهمترین آثار حج بر محور معارف نهج البلاغه، استکبارستیزی در نهج البلاغه،بررسی ده ویژگی جامعه کوفه از منظر نهج البلاغه، شیوه های ترویج عفاف و حجاب بر محور نهج البلاغه، شیوه نهج البلاغه برای مقابله با شایعه پردازان و...

دبیر جلسه: در پایان نظر کلی را پیرامون تبلیغ نهج‌البلاغه بیان کنید؟
استاد حوزه گفت:راه کاربردی برای غربت زدایی از فرمایشات حضرت علی(ع)این است که ما نهج البلاغه را دست مردم بدهیم و مردم نهج البلاغه را مثل قرآن ختم کنند.امسال سعی کنیم هدیه ها نهج البلاغه باشد. دولت نهج البلاغه را به زبان های مختلف چاپ کند و آن را به رؤسای جمهور سایر کشورها و وزیران و سفیران بین المللی هدیه بدهد.تمام کتابخانه های کشور به نهج البلاغه با اقسام زبان ها،ترجمه ها و شرح ها مجهز شوند،تمام اهداها در ارگان ها نهج البلاغه باشد.اگر کسی یک دور نهج البلاغه را بخواند و با سوز و گداز و احساسات مولا، آشنا شود، دیگر لازم نیست که ما از زبان دیگران و شیوه های دیگر حضرت را معرفی کنیم.
بسیاری از خیّرین در میلاد امیرالمؤمنین علیه السلام و عید غدیری که گذشت میلیون ها تومان خرج می دهند.بهتر است این پول های میلیونی صرف خرید نهج البلاغه و اهدای آن به خانواده ها و مخصوصا جوان ها شود.
گفتار امیرالمؤمنین باید در کشور امیرالمؤمنین علیه السلام فراگیر شود. امروز متوجه شدم که شعار محرم امسال کاشان این است«در پای پرچمت همگی نسل حیدریم»بسیار شعار زیبایی است إن شاء الله بتوانیم این شعار را در پرتو نهج البلاغه عملیاتی کنیم،مبلّغان ما سعی کنند، نهج البلاغه را بالای منبر ببرند و از روی متن نهج البلاغه بخوانند.این کار تأثیر عجیبی خواهد داشت.