خبرگزاری حوزه| با توجه به ضرورت تشکیل انجمن های علمی در حوزه علمیه و به منظور گسترش، پیشبرد و ارتقای فعالیت‌های علمی در زمینه علوم قرآنی، انجمن قرآن پژوهی در سال ۱۳۸۲ در راستای زمینه سازی برای تعمیق وتوسعه مباحث علوم قرآنی در حوزه های علمیه، پرورش نیروهای انسانی مناسب، ایجاد زمینه مناسب برای تضارب آرا و گفت و گوهای علمی در زمینه مورد نظر، سامان بخشی به امور آموزشی و پژوهشی در زمینه مربوطه تشکیل شده است.
ببینید:
تشریح فعالیت‌های انجمن علمی قرآن پژوهی حوزه
فیلم کامل گفت‌وگو
برای آشنایی هرچه بیشتر خوانندگان گفت و گویی انجام داده ایم با حجت الاسلام والمسلمین محمد فاکر میبدی، رئیس انجمن قرآن پژوهی حوزه که تقدیم می گردد.
سوال: با سلام و سپاس، لطفاَ در ابتدا درباره تاریخچه انجمن قرآن پژوهی بگویید.
ضمن تشکر از خبرگزاری حوزه که این فرصت را در اختیار انجمن قرآن پژوهشی داد، در سال ۱۳۸۲، ضرورت تجمع کارشناسان و متخصصان قرآن پژوهی و قرآن شناسی، اعم از مفسران، صاحب نظران علوم قرآنی و مباحث جدید قرآن پژوهی برای ساماندهی برنامه های قرآن پژوهی احساس می شد. بر این اساس ضرورت دارد، بزرگان این علم گردهم بیایند و نسبت به برنامه های قرآنی حوزه به ویژه در حوزه پژوهش های قرآنی نوپدید و پاسخگویی به نیاز جهان امروز با هم مشورت کنند.
این انجمن در ابتدا با اشراف آیت الله معرفت و همت و همکاری فضلای قرآن پژوه از جمله حجج اسلام والمسلمین محمد علی رضایی اصفهانی، سید رضا مؤدب، نجارزادگان، نصیری و بنده و چند نفر دیگر، به عنوان هیئت مؤسس تأسیس شد.
طبیعتا از سال ۸۲ تا امروز که ۱۹ سال از تاریخ شکل گیری انجمن می گذرد، هر دو سال یک بار توسط مجمع عمومی، اعضای هیئت مدیره برای انجمن انتخاب شده اند. بعد از تأسیس، مجمع اول تشکیل شد و از آن زمان تا امروز هشت دوره مجمع عمومی برگزار شد که در سال ۱۴۰۰ این مجمع عمومی به خاطر شیوع کرونا به تعویق افتاد.
بر اساس شرایط به وجود آمده، دوره دهم تمدید شد که امیدواریم در مهر ۱۴۰۱ مجمع عمومی و انتخابات اعضای هیئت مدیره انجمن قرآن پژوهی برگزار شود.
تمامی اعضای هیئت مدیره انجمن های حوزه مخلصاً و فی سبیل الله انجام وظیفه می کنند و برخی از افرادی که افتخار عضویت در هیئت مدیره را داشتند، شامل: حجج اسلام والمسلمین رضایی اصفهانی، مؤدب، اسکندرلو، طیب حسینی، نصیری، یاری، علوی مهر، بهجت پور، حیدری فر، زمانی، مفتح و رستم نژاد و بنده در این مدت همواره بودیم و سه دوره است که ریاست این هیئت مدیره انجمن بر عهده بنده گذاشته شده است. این اعضا در حال حاضر از نظر رتبه علمی یا استاد تمام هستند یا دانشیار.
در هیئت مدیره موجود که اعضا به سمت جوانگرایی رفتند، آقایان اویسی و منصوری و فلاحی قمی در این انجمن فعالیت می‌کنند.
سوال: درباره ضرورت تشکیل انجمن قرآن پژوهی بگویید. درحال حاضر مراکز قرآنی زیادی با حضور چهره‌های برجسته در این عرصه فعال هستند و هر کدام ظرفیتی ایجاده کرده اند.
ما در آماری که در چند سال پیش از فعالیت های قرآنی در استان قم به دست آوردیم، بیش از ۸۰ گروه قرآنی در مراکز علمی آموزشی و پژوهشی، حوزه و دانشگاه، جامعه المصطفی، حوزه خواهران و... و مؤسسات آموزشی و پژوهشی مشغول فعالیت قرآنی هستند و همه این ها کارهای مختلف علمی در عرصه قرآنی دارند.
این نهادهای علمی قرآنی بر اساس رسالتی که در آن مرکز آموزشی و پژوهشی است، فعالیت می کنند و بر اساس دستورالعملی که دارند، گروه‌های علمی مختلف کار می کنند و آثار ارزشمندی نیز در عرصه نشر آموزه های قرآنی دارند.
اساتید فارغ از این برنامه ها، در مکانی جمع می شوند و ایده ها و نظریات خودشان را به بحث می گذارند و پیشنهاد تحقیق می دهند. انجمن قرآن پژوهی در مقام ستاد هماهنگی علمی بین این افراد و اعضای آن عمل می کند و در این عرصه حدود ۱۱۰ عضو پیوسته و اصلی دارد.
این اعضا هر کدام در هیئت مدیره، از یک جایی حضور دارند و مجموعه ای از افکار مختلف دور هم جمع هستند.
انجمن قرآن پژوهی برای این که فعالان این عرصه از آخرین شبهات و مسائل و کارهای انجام شده اطلاع داشته باشند، در مقام هماهنگی، ایفای نقش می کند. البته در کنار این، برخی برنامه هایی که شاید در این مراکز به دلیل فعالیتشان در چارچوب های خاص، در انجمن قابلیت اجرا و عملی شدن را دارد نیز دنبال می شود.
انجمن یک نهاد در کنار نهادهای دیگر نیست، چراکه اعضای آن از همه مراکز هستند و کانون مرکزی برای همه گروه ها و مراکز علمی و مؤسسات آموزشی و پژوهشی است.
هدف تشکیل انجمن قرآن پژوهشی رصد آخرین شبهات و مسائلی است که در رابطه با قرآن مطرح می شود و تبعا موضع گیری و پاسخگویی به آنها. تحقیقاتی که حوزه بر دوش این انجمن می گذارد و تحقیقاتی که خود انجمن به ضرورت آن پی می برد، برگزاری دوره های آموزشی تربیت محقق، دوره های دانش افزایی برای اعضای انجمن و مجمع عمومی انجمن و...، از کارهایی است که در انجمن قرآن پژوهی حوزه دنبال می شود.
* نگارش بیش از ۲ هزار مقاله و ۲۰۰ کتاب از سوی اعضای انجمن قرآن پژوهی
افرادی که امروزه عضو انجمن قرآن پژوهی هستند، قطع نظر از این که در جاهای دیگر موظف به پژوهش بودند یا نبودند، بیش از ۲ هزار مقاله و ۲۰۰ کتاب از سوی اعضای انجمن منتشر شده است. این نشان می دهد افراد با احساس مسئولیت کار را دنبال می کنند.
انجمن این افراد را در کنار هم قرار می دهد و ایده ها و مسائل و شبهات جدید را رصد و نشست های علمی و نقد کتاب و آثار منتشر شده در این عرصه را دنبال می کند.
از مهم ترین اقدامات دیگر ما در انجمن قرآن پژوهی، تربیت محقق، دانش افزایی برای اعضا، همکاری با نهادهای حوزوی و دانشگاهی، برگزاری بیش از ۱۰۰ نشست علمی، تدوین و نشر کتابهایی از سوی خود انجمن است. در عرصه انتشار، کتاب «قرآن پژوهی در دوره معاصر» و «تفسیر در دوره معاصر» چاپ شده است.
کارهایی در پیش روی ما قرار دارد، تدوین و انتشار کتاب «علوم قرائی در دوره معاصر» و «ممیزین نیازسنجی قرآنی» و همچنین برگزاری و همکاری برای برگزاری کرسی های نظریه پردازی، نقد آثار اعضا از جمله کتاب «قواعد تفسیر» و کتاب «مکاتب تفسیری»، نوشته آقای بابایی و همچنین کتاب «قواعد التفسیر فی شیعه و السنی» نوشته بنده می باشد.
در راستای نقد کتاب و دیدگاه ها، در مناسبت های مختلف شاهد مطرح شدن برخی از دیدگاه های چالش برانگیز هستیم، در چنین مواجهه ای، به جای این که طرف را در یک ادبیات نامناسب مورد هجمه قرار دهیم، به انجمن دعوت می کنیم و شخص مدعو نیز به صورت علمی دیدگاه خود را مطرح کرده و کارشناسان نقطه نظرات انتقادی خود را می گویند و این دیدگاه ها تا اندازه ای هم اصلاح شده است. این فعالیت ها منهای کار علمی موظفی اعضا در مراکز خود، انجام شده است.
سؤال: درباره نشست ها و کرسی ها و دیگر فعالیت های انجمن قرآن پژوهی اگر آماری دارید، بفرمایید. ضمن این که مهم ترین آنها را تشریح کنید.
ما بیش از ۱۰۰ نشست علمی برگزار کردیم که از مهم ترین آنها نشست علمی «نقش سیاق در اصول فقه و تفسیر قرآن»؛ مشارکت در همایش های مشترکی مانند همایش «غدیر در گستره فرهنگ و تمدن اسلامی»؛ برگزاری کرسی های «نظریه تصریف، توسعه و تسامح در قرآن»، «نگاه هدف محور به قاعده روح معنا در تفسیر عرفانی و معیارهای آن»، «نظام مقدرات الهی و نقش انسان» و و «تفاوت نفس و روح در متون دینی و تفاوت دیدگاه برگزیده»؛ برگزاری نشست «زبان قرآن از دیدگاه امام، علامه طباطبایی و شهید مطهری»؛ برگزاری کارگاه آموزشی «طراوت علم اصول و تفسیر قرآن». نشست نقد کتاب های «مسئله وحی» «انوار قرآن»، «قواعد التفسیر الی الشیعه و السنی»، «مبانی تفسیر قرآن»، «التفسیر الاثریه الجامع» اثر تفسیری روایی آیت الله معرفت، «درآمدی بر دانش مفردات» و «جستارهایی پیرامون علوم قرآنی در دوره های معاصر» که از سوی انجمن قرآن پژوهی تدوین و منتشر شده بود.
در کنار اینها در راستای برگزاری همایش های مختلف از جمله، همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی(ره)، همایش اندیشه های قرآنی شهید مطهری، همایش ملی مترجمان قرآن، همایش بین المللی قرآن و مستشرقان، کنگره بین المللی قرآن و علوم انسانی، کنگره نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم قرآنی، کنگره بین المللی بیانیه گام دوم و... از جمله این هاست.
همچنین از دیگر فعالیت های مهم این انجمن، برگزاری کارگاه های آموزشی است که تا کنون ده کارگاه در اصفهان، بندرعباس، سمنان و...، در عرصه رساله نویسی و پایان نامه نویسی برگزار کردیم.
سوال: در زمینه کرسی های آزاد اندیشی و نظریه پردازی هم فعالیتی داشتید؟
همانطور که گفته شد، بسیاری از اعضای اصلی انجمن که در مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی حضور دارند، با توجه به ارتباطی که با این مرازک وجود دارد، با مشارکت انجمن کرسی هایی برگزار می شود. البته در این عرصه برگزاری کرسی ترویجی امکان بیشتری دارد. کرسی پژوهشی و نظریه پردازی فرایندی دارد که مقداری کار را سخت تر می کند ولی متصدی و مجری نهایی این کرسی ها، مؤسسات و مراکز علمی است.
برای مثال، دکتر رضایی اصفهانی، در نظریه تفسیری بینارشته ای، عضو انجمن هست ولی چون عضو هیئت علمی جامعه المصطفی است، این کرسی در آنجا برگزار می شود.
* فیلم یوسف پیامبر(ع) را با حضور فرج الله سلحشور نقد کردیم
البته این را هم باید بگویم که ما نقد فیلم هایی را هم در کنار این کارهای در انجمن قرآن پژوهی داشتیم. برای این کار آقای فرج الله سلحشور را برای نقد فیلم حضرت یوسف علیه السلام به انجمن دعوت کردیم. اعضای انجمن به عنوان آنچه از قرآن یافته و آنچه در فیلم دیده بودند، ضمن تجلیل از ایشان، این فیلم را نقد کردند. او خیلی از این جلسه استقبال کرد و گفت که آنچه که نقد محتوایی باشد را در اینجا دیدم.
البته بنا بود فیلم حضرت موسی علیه السلام را هم که می سازد، با انجمن همکاری صورت پذیرد که متأسفانه فوت کرد.
کار دیگر که یکی از وظایف ذاتی انجمن قرآن پژوهی است، نظارت بر ارائه و انتشار محتواهای نادرست و چه بسا خطرناک است که در این عرصه حتی کتاب چاپ شده نیز مضر اعلام شد و توسط متولیان جمع آوری شد.
سوال: برای آینده چه برنامه ای دارید؟
برخی کارها مستمر است و ادامه دارد، مانند کرسی های علمی و نقد کتاب. البته در عرصه نقد کتاب، سراغ هر کتابی نمی رویم، بلکه باید ارزش نقد کردن را داشته باشد یا باید آنقدر مفید باشد که با این کرسی مفید تر واقع شود یا مضری باشد که جلوی ضرر آن زودتر گرفته شود. همچنین کرسی های ترویج، شرکت در همایش ها برگزاری کرسی نقد کتاب مانند گذشته در آینده هم خواهیم داشت.
انجمن قرآن پژوهی تصمیم گرفته است هر سال یا دو هر دو سال یک اثر علمی تولید و عرضه کند که در این مسیر کتاب جریان شناسی تفسیر در دوره معاصر در گذشته انجام شد، جستارهای پیرامون جریان شناسی علوم قرآن در دوره معاصر نیز اخیرا با همکاری آستان قدس چاپ و رونمایی و نقد شد و کتابی که الآن در دست برنامه داریم عنوان و موضوعات و نویسنده اش مشخص شده که به صورت کار گروهی و جمعی دنبال می شود. این کتاب در عرصه علوم قرائی قرآن کریم است و تا کنون ۲۰ درصد کار پیش رفته و امید داریم تا پایان سال منتشر گردد.
* انتشار نشریه قرآن پژوهی در آینده نزدیک
کاری که بیش از ۱۰ سال است در پی آن هستیم و دغدغه اعضا نیز بوده است، راه اندازی نشریه قرآن پژوهی است که به خاطر هزینه های زیاد با مشکل روبرو شدیم و از سوی دیگر مشکلات ثبت انجمن پیش آمد و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که با یکی از مؤسسات پژوهشی حوزوی قم این نشریه را به صورت مشترک منتشر کنیم.
یکی از کارهای خوبی که داشتیم، همکاری با کتاب سال حوزه در عرصه داوری، شبکه های صدا و سیما از جمله شبکه ماهواره ای ولایت و مرکز تحقیقات کامپیوتری نور بوده که در آینده نیز دنبال می شود.
جایگاه علمی اعضای انجمن قرآن پژوهشی به اندازه ای ایست که می توان گفت در قم نشریه علمی درباره قرآن پژوهی منتشر نمی شود، مگر این که حداقل یکی از اعضای این انجمن در آن به عنوان صاحب قلم فعال باشند.
البته در گذشته کارهایی انجام می دادیم که در حال حاضر اتفاق نمی افتد، مانند شرکت در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم در مصلی تهران بود که قبل از شیوع کرونا، پنج سال متوالی در آن حضور فعال داشتیم و امسال که این نمایشگاه با توجه به برخی محدودیت ها به صورت ناقص نسبت به سال های قبل برگزار شد، حضور نداشتیم.
با برنامه های تلویزیونی در سال های گذشته همکاری داشتیم که امسال برنامه «معرفی مفسران» تولید و پخش شد که اکثر شرکت کنندگان آن اعضای انجمن بودند؛ طبیعتاً این کارها برای آینده قابل توسعه است.
* تدوین طرح علمی توسعه درس خارج به دانش تفسیر
کار مهمی که در بهار امسال انجام پذیرفت و امید می رود در صورت نهایی شدن، آثار و برکات زیادی را شامل شود، طرح علمی توسعه درس خارج به دانش تفسیر است. البته این طرح به پیشنهاد حوزه انجام شد و مقاله علمی توسط انجمن با نظارت بنده نگاشته شد. بر اساس این طرح، درس تفسیر و علوم قرآن حوزه را در کنار درس های دیگر خارج اصول و فقه، خواهیم داشت. طرح توسعه درس خارج به دانش تفسیر را در حدود ۶۰ صفحه توجیه علمی و همراه با مستندات و مصاحبه ها به حوزه تحویل شده است و امید می رود با تصویب نهایی این طرح و برنامه، درس تفسیر و علوم قرآن، به صورت درس خارج رسمی در حوزه ظهور و بروز داشته باشد.
سوال: چه پیشنهادی برای بهبود وضعیت کیفی و کمی انجمن های علمی حوزه دارید؟
به عنوان مسئول قرآن پژوهشی حوزه علمیه قم باید بگویم که ما انتظار هدایت و حمایت بیشتری از سوی حوزه هستیم، به ویژه شخص آیت الله اعرافی به عنوان مدیر حوزه های علمیه است. طبیعتاً هدایت و حمایت آنها می تواند در پیشرفت و پیشبرد اهداف انجمن ایفای نقش زیادی کند. اگر ایده و طرح داشته باشیم ولی حمایت نشود، کاری پیش نمی رود، مطلب زیاد گفته شده و نوشته شده است، ولی انجمن باید به صورت جدی به رسمیت شناخته شود.
مسئله دیگر، این است که در صدا و سیما، رسانه های نوشتاری و...، هر کسی به عنوان کارشناس قرآنی مسائلی را بر زبان جاری می کند که گاهی در شأن قرآن و حوزه و روحانیت نیست. مشاهده می کنیم که در نظام پزشکی و مهندسی، افراد کد و شناسه دارند و نمی توانند ادعایی خارج از این داشته باشند، ولی در عرصه قرآنی هر کسی می تواند ادعاهایی داشته باشد که بر خلاف واقع است. اگر افراد بعد از ارزیابی عضو جامعه قرآنی معرفی و شناسایی شوند، می توان نظام قرآن پژوهی را مانند نظام های علمی دیگر پیش ببریم.
* انجمن های علمی می توانند سخنگوی حوزه در رشته های مختلف باشند
نکته دیگر اینکه گاهی وقت ها شبهات و مسائلی در سطح ملی و بین المللی مطرح می شود که حوزه با گستردگی و جایگاهی که دارد، نمی تواند همواره موضع رسمی داشته باشد، باید این موضوع مورد توجه قرار گیرد که در این شرایط حوزه می تواند با انجمن قرآن پژوهی ارتباط گرفته و از این انجمن به عنوان سخنگوی قرآنی حوزه، بخواهد موضع رسمی حوزه را بیان کند.
البته این موضوع در دیگر انجمن های حوزه علمیه نیز قابل بررسی است، به این معنی که این کار به انجمن واگذار شده و همواره از آنها مطالبه شود، انجمن هم نمی تواند بدون اجازه حوزه بیانیه ای داشته باشد.
نکته دیگر این که اگر در شهر قم که به نسبت سایراستان ها، کانون مرکزی علوم اسلامی است، شورای عالی قرآنی تأسیس شود و مسئولان بالادستی نهادهای عالی آموزشی و پژوهشی در مجمعی که در انجمن قرآن پژوهی تشکیل می شود، حضور داشته باشند، در این شرایط جایگاه انجمن به عنوان ستاد هماهنگی علمی پذیرفته می شود تا از انجام کارهای تکراری جلوگیری شود.
بر اساس این برنامه، همه نهادهای علمی قرآنی یک نماینده تام الاختیار در انجمن خواهند داشت و کارها به صورت هماهنگ انجام می شود تا از انجام کارهای تکراری جلوگیری شود. همه کارها و خدمات می تواند با همکاری و هماهنگی بهتر ارائه شود.
نهادهای آموزشی و پژوهشی ما در جایگاه خود موظف به امور خود هستند، ولی این که گفتم، برای ایجاد هماهنگی و جلوگیری از تکرار برخی کارهاست. این انجمن به عنوان نهادی بی طرف می تواند همه این ها را دور خود جمع کند. البته این حضور باید به صورت موظفی و با اختیار تام نماینده ها باشد تا امور علمی قرآنی ساماندهی شود.
* لزوم بازتعریف رسالت انجمن ها و بررسی آسیب ها
نکته آخر که به ذهنم می رسد، این است که امروز که نزدیک به ۲۰ سال از فعالیت انجمن های علمی حوزه می گذرد، پیشنهاد می شود که در بیستمین سال تأسیس انجمن ها، یک همایشی با عنوان بازتعریف رسالت و مسئولیت انجمن ها و بررسی آسیب ها و تحقیق راهکارهای جدید برای موفقیت بیشتر انجمن ها انجام شود.
این همایش باید به صورت ملی برگزار شود و افرادی خارج از انجمن ها نیز در آن حضور داشته باشند.
سوال: در پایان اگر سخنی دارید، گوش می دهیم.
از آقای عبدالرسول هاجری، مسئول دبیرخانه انجمن های علمی حوزه علمیه قم تشکر کنم که با حضورش تحول و ساماندهی و سازماندهی بهتر شد و متولی دفاع از انجمن ها شد که قابل تقدیر است.
گفت و گو: علیرضا سهلانی
