احمدرضا مفتاح، رئیس انجمن علمی ادیان و مذاهب حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، به برنامه ها و فعالیت های انجام شده و پیشروی این انجمن پرداخت که به این شرح است:

انجمن علمی ادیان و مذاهب حوزه علمیه قم از سال ۱۳۸۲ فعالیت خودش را آغاز کرد. انجمن علمی ادیان و مذاهب حوزه مرکب است از تمام مؤسسات و دانشگاه‌های حوزوی که عمدتاً در قم حضور دارند. مهمترین ویژگی و امتیازات انجمن‌ها این است که نقش محوری دارد و مثل یک قطب عمل کرده و از همه ظرفیت‌ها موجود استفاده می‌کنند.

انجمن علمی ادیان و مذاهب هم به همین شکل می‌باشد، یعنی دانشگاه ادیان و مذاهب، مؤسسه امام خمینی(ره)، جامعةالمصطفی العالمیه و همچنین مراکزی که بعداً به فعالیت‌های ادیان و مذاهب ملحق شدند، جزو انجمن علمی ادیان و مذاهب می‌باشند. انجمن علمی ادیان همه این ظرفیت‌ها را در بر می‌گیرد و سعی می‌کند که همه رویکردها و سلیقه‌ها را مدنظر قرار دهد.

انجمن ادیان جزو اولین انجمن‌های علمی حوزه است

انجمن علمی ادیان و مذاهب جزو چند انجمن اولیه‌ای می‌باشد که شکل گرفته است. مهمترین دغدغه‌ای که در حوزه ادیان و مذاهب وجود دارد، نحوه تعامل و مواجهه ما با دیگر ادیان دینی و مذهبی است. در این بخش به هر حال کسانی که به نوعی در عرصه ادیان و مذاهب به جهت احساس نیازی که داشته‌اند، ورود پیدا کردند و می‌بایست نسبت به آنان اطلاعات دقیقی داشته باشیم که این اقدام در انجمن صورت گرفته است و مجموعه‌های فعال در این عرصه شناسایی شده‌اند. فعالیت این مجموعه‌ها در واقع آن سیاست‌هایی است که در حوزه علمیه ترسیم شده که بخش زیادی از آن مربوط به نقش تبلیغ، ترویج و تعلیم می‌باشد.

ما در قدم اول باید با دیگران آشنا باشیم به همین خاطر برخی از فرهیختگان حوزوی احساس نیاز کردند که راجع به سایر ادیان و سایر مذاهب مطالعه کنند. نتیجه‌اش این می‌شود که یک جمعی که این دغدغه را داشتند، بیایند دور هم جمع شوند و گردهم آیند و با یکدیگر هم‌اندیشی داشته و بر اساس تشخیص خودشان به یک سری اولویت‌هایی در این عرصه برسند و این بهترین نوع هم فکری و هم افزایی است. سپس نوبت به این می‌رسد که این دانش را به دیگران انتقال دهند، با توجه به اینکه انجمن به نوعی ارتباط با حوزه دارد در قدم اول وظیفه آن که وظیفه ذاتی خودش می‌داند آن است که دانش ادیانی و مذاهبی را در حوزه علمیه ارتقا دهیم و هرچه این دانش راجع به دیگران ارتقا پیدا کند، باعث توسعه سعه صدر و تحمل ما می‌گردد و در تعامل با دیگران سنجیده‌تر و پخته‌تر موضع‌گیری ‌می کنیم و از برخوردهای سطحی، هیجانی و شتابزده خود داری می شود.

امروز اسلام به پرهیز از برداشت‌های افراطی نیاز دارد

آنچه خیلی مهم است و جهان اسلام به آن نیاز دارد، پرهیز از برداشت‌های افراطی و خشونت‌آمیز است. هرچه دانش ادیانی و مذاهبی در جامعه ما بالا رود و تحمل جامعه رشد پیدا کند، خیلی از برخوردهای افراطی و خشونت‌آمیز کاسته و جلوگیری خواهد شد و همچنین انجمن وظیفه خودش می‌داند که دغدغه‌های نظام و حوزه را دغدغه خود بداند و سراغ مسائلی برود که به نوعی برای نظام، چالش ایجاد می‌کند.

لذا با همین نگاه متخصصان گردهم می‌آیند و به این دغدغه‌ها می‌پردازند و در کل اگر بخواهیم جمع‌بندی داشته باشیم، آن است که رویکرد کلی انجمن ادیان و مذاهب یک رویکرد گفت وگویی و تقریبی بوده و در حوزه ادیان یک رویکرد گفتگویی ادیان را دنبال می‌کند و در حوزه مربوط به مذاهب یک رویکرد تقریبی دارد.

البته به این معنا نیست که اگر ما در سایر ادیان و مذاهب احیاناً مواردی را نادرست تشخیص دهیم وارد نقد علمی نمی‌شویم! مهم این است که رویکرد یک رویکرد گفت و گویی، تقریبی و مسالمت‌آمیز است، اگر نقدی هم قرار باشد اتفاق بیفتد این نقد، نقد علمی خواهد بود و هیچگونه مواجه تخریبی نخواهیم داشت، چرا که تخریب و تفرقه به نفع هیچکسی نیست. نکته دیگری که برای انجمن حائز اهمیت است، آسیب شناسی در زمینه ادیان و مذاهب است، لذا در این زمینه اقداماتی انجام داده و دغدعه‌مند است.

طی دودهه فعالیت بیشترنگاه آموزشی و پژوهشی داشته‌ایم

اگر بخواهیم به عملکرد انجمن بپردازم باید بگویم در طول این ۲۰ سال در حوزه آموزش و پژوهش که به عنوان دو رکن اصلی مطرح هستند، بیشترین کارگاه‌های آموزشی را در زمینه فِرَق اسلامی داشته‌ایم که به عنوان مثال آشنایی با بهائیت، وهابیت یا در مورد ادیان الهی کارگاه آشنایی با یهودیت، مسیحیت و آشنایی با ادیان شرقی حتی بحث‌های آموزه‌های شیعی را در انجمن ادیان و مذاهب پیگیری کرده‌ایم و در همین راستا کتابی در زمینه شیعه شناسی به رشته تحریر درآوردیم.

فعالیت علمی، پژوهشی و آموزشی در خصوص مسیحیت تبشیری/کلیسای خانگی

انجمن علمی ادیان و مذاهب در خصوص موضوعاتی که ممکن است ایجاد چالش و مسأله کند، نشست‌ها و کارگاه‌های آموزشی برگزار کرده و در دستور کار خود قرار می‌دهد، مثلاً جریان مسیحیت تبشیری، کلیساهای خانگی و مانند این‌ها، این عناوینی است که هم در دستور کار انجمن بوده و است.

پس قسمت اول، فعالیت آموزشی است و در کنار فعالیت آموزشی می‌توانیم به همایش‌ها اشاره کنیم. از جمله همایش‌هایی که انجمن داشته؛ «سنت گفتگو و مناظره»، «امام صادق(ع) و گفتمان ادیان و مذاهب»، «امام موسی‌صدر گفتمان مشترک ادیان»، این‌ها همایش‌هایی است که انجمن برگزار کرده در زمینه فعالیت‌های پژوهشی بیشتر به صورت تولید کتاب و نشریه اقدام کرده است که از جمله می‌توان به؛ درسنامه ادیان شرقی، درسنامه ادیان ابراهیمی، درسنامه فِرَق تشیع، درسنامه فِرَق تسنن، شیعه‌شناسی، مجموعه مقالاتی مربوط به گفت وگو، مناظره که در واقع اولین آثاری بود که انجمن احساس نیاز کرد و به آن پرداخت.

بعد از سال‌ها فعالیت و شناخت مسائل و پرداختن به موضوعات مسئله محور، طبیعی است که فعالیت‌های ما دغدغه‌های نظام حوزه باشد، که اگر بخواهم به بعضی از آن‌ها اشاره کنیم، به عنوان مثال، کارهای در دست اقدام‌مان «پیشینیه مطالعات ادیان در میان علمای شیعه» است و اینکه کدام رویکرد مطلوب است در مطالعات ادیان؟ آیا آن چیزی که الآن است رضایت خاطر به آن داریم یا نه، که به نوعی نیاز به یک آسیب‌شناسی داشته باشد. همچنین از جمله دغدغه‌هایی که داریم، آن است که راجع به دیگران از چه الگویی برای تبعیت استفاده کنیم؟ مثلاً فرض بگیریم چگونه و با چه دیدگاهی می‌خواهیم با فرقه‌های اسلامی و یا حتی فرق شیعی تعامل داشته باشیم؟ باشیم فرض بگیرید شیخیه، اسماعیلیه، زیدیه و مانند آن، این‌ها نیاز به تحقیق و پژوهش به صورت مسئله‌محور دارد.

هنوز در مسائل فقهی و حقوقی درباره اهل کتاب مشکل داریم

گاهی ممکن است درباره اهل کتاب هنوز که هنوز است در مسائل فقهی و حقوقی با آنها مشکلاتی داشته باشیم، به عنوان مثال یکی از آثار در دست اقدام‌مان پرداختن به مسئله «دیه اهل کتاب» است. به هر حال ما وقتی بنایمان بر تعامل با دیگران است، وقتی اهل کتاب دارند در کشور جمهوری اسلامی ایران زندگی می‌کنند، باید اگر مسائل فقهی یا حقوقی دارند، برایشان چاره‌اندیشی شود که این دست مسائل مربوط به حوزه پژوهش است. اما اگر بخواهم بگوییم مهمترین فعالیت انجمن ادیان در چه زمینه‌ای بوده است، می‌توانم به نشست‌های علمی‌اش اشاره کنم که وجه ممیزه‌اش، یعنی بیشترین امتیاز انجمن در نشست‌ها است که حدود ۶۰ نشست علمی را تاکنون در انجمن ادیان و مذاهب با توجه به مسائل روز و حتی دغدغه‌های موجود برگزار شده است. نشست‌های علمی با موضوع تحولات افغانستان، بررسی جریان سفلی‌گری، جریان اهل سنت و شیعه در افغانستان، تحولات یمن و... از جمله آنها است.

نشست‌های علمی انجمن بیشتر حالت تبادل نظر دارد و هم اکنون به صورت مکتوب درآمده و بعضا منتشر شده است. «جایگاه مطالعات ادیان و مذاهب در حوزه»، «ترات شیعه در عصر جدید»، «چشم‌انداز تقریب مذاهب در عصر جدید»، «سلفی‌گری در عصر معاصر»، «وضعیت حوزه نجف و شیعه در عراق»، «وضعیت اقلیت‌های دینی در جمهوری اسلامی»، «مواجهه با مسیحیت تبشیری»، «مسیحیت پنطی کاستی»، «نقد تکفیر و جریان‌های تکفیری»، «آسیب‌شناسی مطالعات ادیان» و مانند آن، موضوعاتی است که در نشست‌های علمی مورد توجه قرار گرفته و مورد توجه است.

دارای ۵۵ عضو پیوسته هستیم/ فراخوان عضوگیری به زودی

در حال حاضر اعضای پیوسته انجمن ۵۵ نفر می‌باشند که با توجه به اینکه درسال‌های اخیر فارغ‌التحصیلانی در سطح ۳ و ۴ حوزه علمیه و همچنین مؤسسات و دانشگاه‌های حوزوی فارغ‌التحصیل شده‌اند، به زودی قرار است فراخوان زده و اعضای جدید را پذیرش کنیم.

نکته دیگری که قابل بیان است، همکاری با مجموعه‌ها و نهادهای برجسته کشور به منظور برگزاری همایش‌ها و نشست‌های ادیان و مذاهبی که به عنوان مثال سال گذشته پیشنهادی برگزاری همایش را به آستان قدس رضوی به عنوان قطب گفتگوی ادیان و مذاهب مطرح کردیم، منتهی اینکه خودمان مستقل همایشی را برگزار کنیم، چنین آمادگی را انجمن ندارد، اما این امکان و قابلیت وجود دارد که با مراکز و نهادهایی که در زمینه ادیان و مذاهب به هر شکلی بخواهند فعالیت کنند، انجمن ادیان و مذاهب به عنوان یک ظرفیت موجود در حوزه علمیه که با آنان تعامل و همکاری داشته باشد.

حوزه علمیه به انجمن‌های علمی نگاه ویژه‌تری داشته باشد

متاسفانه مشکلات مالی گریبانگیر تمام انجمن‌های علمی است، ولی بحمدالله با راه اندازی دبیرخانه حمایت از پژوهش‌های حوزوی و انعقاد تفاهم نامه با دبیرخانه انجمن‌های علمی، دلگرمی به منظور حمایت از طرح‌های پژوهشی و علمی انجمن‌ها به وجود آمده است. حداقل اگر پژوهشگری زحمتی می‌کشند برای چاپ اثرش، مورد حمایت قرار بگیرد. البته بیش از این انتظار می‌رود که حوزه نسبت به انجمن‌ها نگاه ویژه‌تری داشته باشد. به هر حال انجمن‌ها سرمایه‌های علمی حوزه هستند و البته کم و بیش مورد توجه هستند، اما یک گلایه‌ای است که انجمن‌ها همچنان دارند و به اطلاع مسئولان هم رسانده شده که جا دارد که بیش از آن چیزی که الآن است مورد توجه قرار بگیرند.

رشته‌های ادیان و مذاهبی در درختواره آموزشی حوزه

انجمن‌ها برخاسته از بدنه حوزه هستند و اگر هیئت مدیره‌ای شکل می‌گیرد، اگر کسی به عنوان مسئول قرار است، خدمتی کند، توسط اعضا انتخاب می‌شود. لذا می‌بایست آن حیثیت علمی انجمن‌ها به رسمیت شناخته شود و در قسمت‌های مختلف آموزشی، پژوهشی یکی از جاهایی که حوزه می‌تواند به آن اعتماد کند، انجمن‌ها می‌باشد.

یکی از اتفاقات مهم در دوره جدید، قرار گرفتن رشته‌های ادیان و مذاهبی در درختواره برنامه‌ آموزشی حوزه است که البته هنوز کارهای جدی‌تری پیش‌رو دارد، هنوز سرفصل‌های آن تهیه نشده ولی تا همین مقداری که مورد توجه قرار گرفته است بسیار حائز اهمیت است. البته در دوره مدیریت آیت الله اعرافی توجه به انجمن ادیان و مذاهب مورد توجه بیشتری قرار گرفته است و حتی شورای سیاست‌گذاری ادیان طی سالهای اخیر برای اولین بار به ریاست آیت الله اعرافی تشکیل شد و بنده نیز به عنوان مسئول انجمن ادیان به این شورا دعوت شده و حضور داشتم. یا اگر قرار است که همکاری اتفاق بیفتد از انجمن نظرخواهی می‌شود، یعنی این نقطه قوت است که به هر حال رسماً حوزه ورود پیدا کرده و حتی در سفر اخیر آیت‌الله اعرافی به واتیکان و برخی کشورهای دیگر نشان‌دهنده آن است که حوزه به بُعد فعالیت بین‌المللی توجه ویژه‌ای نشان داده است.

انجمن‌های علمی بازوی علمی حوزه ونظام اسلامی هستند

انجمن‌های علمی بطور کلی هرکدام در حوزه مطالعات تخصصی خودشان ظرفیت خیلی خوبی دارند که می‌توانند در خدمت به حوزه علمیه و هم نظام اسلامی همچون یک بازوی علمی توانمند خدمت کنند.

نکته پایانی اینکه انجمن ادیان و مذاهب بنا دارد، نشست‌های علمی را جدی‌تر از قبل دنبال کرده و کرسی‌های علمی ترویجی را جدی پیگیری کند.

گفت وگو از اکبر پوست چیان