به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدتقی سبحانی، در پیش‌نشست مسئله محوری در پژوهش‌های حوزوی، اضلاع، ابعاد و بایسته‌های آن، ضمن اشاره به مباحث مقدماتی بر اهمیت تدوین الگوهای عملیاتی در مطالعات مسئله‌محور برای کاربردی سازی آن تأکید کرد و اظهار داشت: بازشناسی هویت و آشنایی با مطالعات پژوهشی مسئله‌محور و احصا تفاوت آن با مطالعات موضوع‌محور، ضروری است.
وی در ادامه ضمن تشریح فضای مطالعات مسئله‌محور، با تأکید بر این که نوع مطالعات، مقالات، پایان‌نامه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی مرسوم با مسئله پژوهی و مطالعات عصر جدید فاصله جدی دارد، خاطرنشان ساخت: اگر نتوانیم به‌درستی عرصه پژوهشی‌های مسئله‌محور را بازشناسی نموده، حد وحدود و اقتضائات و پیش‌نیازهای این پژوهش‌ها را روشن کنیم، هیچگاه به ساحت مطالعات مسئله‌محور وارد نخواهیم شد.
این استاد حوزه با بیان این که مسئله در پژوهش عنوان مشترک و واحدی است و زمانی که عنوان مسئله به عرصه‌های عینی و اجرایی سوق پیدا می‌کند، صورت‌بندی آن بر تعریف کلی مسئله صادق می‌گردد، اظهار داشت: احصا مفهوم کانونی در مطالعات مسئله‌محور، از مهم‌ترین اهداف این نشست در ترسیم فرایندها و پیش‌نیازهاست.
سخنران این نشست به اختلالات میان وضعیت موجود و مطلوب اشاره و با بیان این که در پژوهش‌های مسئله‌محور باید ناظر به حوزه‌های ارتباطی، جنس مسائل فرهنگی اجتماعی را مورد توجه قرار دهیم، ابراز داشت: اگر از همان ابتدا موضوع خود را مشخص و سپس به سمت مطالعات مسئله‌محور و عرصه نیازهای فرهنگی و فرهنگی اجتماعی سوق یابیم، در این صورت به ساحتی از حیات بشر که به حوزه نگرش‌ها و کنش‌ها ارتباط دارد، دست خواهیم یافت.
وی با اشاره به این که فرهنگ با سایر وجوه حیات بشری ارتباط دارد و مسئله‌های اجتماعی از مهم‌ترین این عناوین هستند، خاطرنشان کرد: از آنجایی‌که مطالعات مسئله‌محور فرایندهای روشن و تعریف شده‌ای دارد و در حوزه فرهنگ نیز با چالش جدیدتری مواجه هستیم؛ در این تحقیق ۵ ویژگی مسئله‌های فرهنگی را برشمرده و نشان دادیم که مطالعات مسئله‌محور فرهنگی با چالش‌های خاصی مواجه است.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت با تأکید بر این که عرصه فرهنگ امری نامرئی است که قابل‌اندازه‌گیری، مشاهده و مطالعات میدانی نیست، اظهار داشت: فرهنگ مقوله‌ای پیچیده و چندجانبه، چندضلعی و درهم‌تنیده است. فرهنگ با موضعی نا متعین، حدود مشخصی ندارد و امتداد، ریشه و تأثیر و تأثرات فرهنگ، آن را به‌سرعت از تعین عینی خارج می‌سازد.
وی گستردگی دامنه را از دیگر ویژگی‌های مسئله فرهنگی توصیف کرد و خاطرنشان ساخت: مقولات فرهنگی فرایندی، تدریجی و دیر بازده هستند و نمی‌توان در وهله، فرهنگ را مورد مطالعه قرارداد؛ مطالعات فرهنگی امتداد تاریخی دارد و تا پیشینه و آثار آن در بازه زمان مورد توجه قرار نگیرد، دقیق نخواهد بود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی در موضوعات مسئله‌محور فرهنگی بر اهمیت بهره‌گیری از ابزارها و مدل‌های متناسب با عرصه فرهنگ تأکید کرد و ابراز داشت: در حوزه مطالعات مسئله‌محور فرهنگی ناظر به مطالعات اسلامی با کمبودها و کاستی‌های بنیادینی روبرو هستیم.
وی نظریه فرهنگ در حوزه دانش اسلامی را مهم ارزیابی نمود و با بیان این که علی‌رغم تمام تلاش‌ها، در سنت علمی از نظریه فرهنگی نسبتاً روشنی که بتواند افق مؤلفه‌های فرهنگی را روشن سازد برخوردار نیستیم، اظهار داشت: نظریه فرهنگ در تعریف کلی نورافکنی است که زوایای موضوع فرهنگ را بر ما روشن می‌سازد؛ به‌صورت روشن فرهنگ، عناصر فرهنگ، ماهیت فرهنگ و فرایندهای آن از یک حوزه معرفتی به حوزه دیگر متفاوت است.
این استاد حوزه به تفاوت‌های جنس و مؤلفه‌های فرهنگ در مناسبات فرهنگی جامعه ایران با جوامع غربی اشاره کرد و اذعان داشت: متأسفانه بسیاری از مطالعات فرهنگی امروزی در موضوع مشخص فرهنگ جامعه شیعی ایران، پاسخگوی نیازها و دغدغه‌ها نیست.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی ضمن تأکید بر اهمیت توجه به مدل متناسب راهبری مسائل فرهنگی، تصریح کرد: برای بازشناسی رویداد و مسئله فرهنگی در جامعه ایران، باید زیرساخت‌های خاصی موردمطالعه مسئله شناسانه قرار گیرد؛ باید برای فرایندهای راهبری مسائل، تدابیر ارزشمندی را مدنظر قرار دهیم.
وی با اشاره به این که زیرساخت انسان‌شناسی که ما در اختیار داریم، با انسان‌شناسی جامعه مادی غرب کاملاً متفاوت است، اظهار داشت: نیازمند ترسیم نظریه فرهنگی برای تنظیم افق نگاهمان هستیم، برای اینکه بدانیم با چه جنسی از مقوله انسانی سر و کار داریم، تا مبتنی بر آن مدل پایه راهبری فرهنگی را مورد توجه قرار دهیم.
سخنران این نشست علمی به تفاوت‌های راهبری در مقوله‌های اجتماعی اشاره و با بیان این که آثار اجتماعی فرهنگ را می‌توان از منظر نمادها و نمودها بررسی نمود، خاطرنشان ساخت: اساس مسئله‌های فرهنگی صورت‌بندی مشخصی ندارند.
وی کنترل‌ناپذیری متغیرهای فرهنگی را موردتوجه قرارداد و اذعان داشت: اساساً با توجه به نامشهود بودن، در دسترس نبودن عوامل و موانع فرهنگ به‌عنوان پدیده انسانی، مطالعات حوزه فرهنگ سخت‌تر و دشوارتر از مطالعات دیگر حوزه‌هاست؛ فرهنگ عوامل، شرایط، موقعیت و زمینه‌هایی دارد که از طریق آن می‌توان فرهنگ را شناخت و مدیریت نمود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی افزود: اگر قرار است حوزه مطالعات مسئله‌محور را جدی بگیریم، باید نگاهی به مسائل پایه راهبری فرهنگی داشته، اجزا آن را شناسایی، نیازهای مطالعاتی را دسته‌بندی، ابزارهای پژوهشی آن را به‌درستی ترسیم و به فرایندهای تغییر وتحول در عرصه فرهنگ و مدیریت فرهنگی توجه داشته باشیم.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت یادآور شد: هرگونه مطالعه مسئله‌محور که بیرون از فرایندهای واقعی مدیریت فرهنگی، اتفاق بیفتد، حتی اگر به داده‌های درستی دست‌یافته، راه‌حل‌هایی را هم ارائه دهد، پژوهشی ناکارآمد خواهد بود.
وی به تفاوت مسئله‌های ذهنی و مسئله‌های عینی اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: در مطالعات فرهنگی، مسئله‌های عینی و مناسبات ذهنی مخاطبان و کنشگران که بازنمودهای واقعیت در ضمیر و ذهن انسان‌هاست، باید در کنار هم مورد توجه قرار گیرند و مسئله پژوهشی ما ناظر به مقولات عینی یا ذهنی ترسیم گردد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی تصریح کرد: هرچند مسئله‌های ذهنی، مهم و اساسی بوده، بخشی از سرمایه‌های پژوهشی را به خود اختصاص می‌دهند؛ اما نگرش مستقل نسبت به مسئله‌های ذهنی خطاست؛ مسئله‌های ذهنی باید صرفاً به‌عنوان عامل و متغیر اساسی موردتوجه قرار گیرند؛ سرمایه‌گذاری پژوهشی برای خاستگاه قراردادن مسئله‌های ذهنی در مطالعات فرهنگی، خطای راهبردی است.
وی با بیان این که در عرصه فرهنگ ذهنیت‌ها هم واقعیت دارند، خاطرنشان ساخت: در فرهنگ با مقوله‌ای سروکار داریم که نبایدهای ذهنی آن هم واقعی هستند؛ اگر در یک جامعه نسبت به مقوله‌ای تلقی خاص وجود دارد، بازنمود آن واقعیتی است که در ذهن قشری از نسل جوان تصویرسازی می‌شود. همه مسائل یک پایه در ذهنیت و یک پایه در واقعیت فرهنگ دارند که ساخت آن بر بنیاد نگرش‌ها و ارزش‌هاست و فرهنگ، فرهنگ نمی‌شود جز با این که در این عرصه نمود پیدا کند.
سخنران این نشست تصریح کرد: این که کسانی بخواهند مسئله‌های ذهنی را خاستگاه و پایگاه قرار داده، جای متغیر و تابع را تغییر دهند اشتباه است، مسئله‌های ذهنی به‌عنوان یکی از عوامل متغیر و مؤثر در راهبری فرهنگی دیده می‌شوند، نه به‌عنوان موضوع مطالعه فرهنگی.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که در مدل پایه راهبری فرهنگی، چهار مرحله را تصویرسازی نموده‌ایم که هرکدام از مراحل و زیرشاخه‌های آن، نشان‌دهنده اولویت و نسبت‌هاست، خاطرنشان ساخت: مسئله‌شناسی توصیفی اولین گام در مدیریت فرهنگی است که شناخت اولیه و صورت‌بندی ساده از حوزه مسئله‌ها را در برمی‌گیرد.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت دومین گام را مسئله‌شناسی تحلیلی دانست و با بیان این که شبهه مسئله‌ها و مسائل فرعی ذهن نخبگان و سیاست‌گذاران را دچار اختلال می‌سازد، اظهار داشت: پژوهش‌ها مسئله‌شناسی تحلیلی برای قدرت شناسایی و اولویت‌بندی‌ها موردتوجه قرار می‌گیرد.
وی طرح‌ریزی اقدامات، مدیریت و راهبری را از دیگر گام‌های راهبری فرهنگی توصیف کرد و یادآور شد: در مسئله‌شناسی توصیفی سه محور بسیار مهم احصای مسائل را موردتوجه قرار داده‌ایم، باید بلوک مسئله‌های مرتبط احصا شده، در عین تشخیص مسئله بودگی، تعریف دقیقی از هر یک از مسائل داشته در وادی تبیین موضعی و موردی مسائل قدم برداریم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی بر اهمیت صورت‌بندی اولیه مسائل فرهنگی تأکید کرد و با بیان که تمام مسائل فرهنگی وابسته به موقعیت‌های مشخصی هستند، اظهار داشت: باید صورت‌بندی مسائل با موقعیت توأم ارتباط برقرار کرده با آن لینک گردد؛ پویش محیطی و تعاملات ناظر به شناخت مسائل صورت‌بندی شده باید تجمیع، کدگذاری و لیبل‌گذاری و ذخیره‌سازی شوند.
وی اولویت‌بندی و دستورگذاری، کلان‌نگری در شناخت تک‌تک مسائل در وادی طرح‌ریزی اقدامات و مسئله محوری کارشناسان و سیاست‌گذاران فرهنگی را از الزامات مسئله‌شناسی توصیفی برشمرد و اذعان داشت: در طرح‌ریزی اقدامات سه محور اساسی مطالعات میدانی، مشروعیت و مقبولیت بخشی به اقدامات موردتوجه قرار می‌گیرد؛ هر اقدام راهبردی مدیریت فرهنگ نیازمند مقبولیت و مشروعیت‌بخشی اجتماعی است.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت اقدام نگاری را از دیگر گام‌های طرح‌ریزی اقدامات دانست و با بیان این که حوزه‌های سیاست‌گذاری فرهنگی ما فاقد چنین مدل‌های راهبری هستند، یادآور شد: برای ورود بخش‌های پژوهشی در عرصه اقدام، نیازمند ترسیم بسته‌های سیاستی اقدامات به‌صورت فرایندی و ناظر به ویژگی‌های زمانه هستیم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی بر اهمیت ایجاد سازمان اقدام در اجرای راهبردهای فرهنگی تصریح کرد و ابراز داشت: در موضوع مدیریت و راهبری باید به محورهای اساسی «مدیریت اقدامات»، «پایش، وارسی و گزارش‌گیری‌های حین اقدام»، «حسابرسی تحلیل و ارزیابی اقدامات» و «اصلاح و رشد اقدامات» توجه داشته باشیم.
وی ضمن تأکید بر این که اقدامات فرهنگی نباید دچار روزمرگی شوند و پژوهشگر مسئله‌محور نیز در کنار سازمان اقدام، مسیر اصلاح و رشد اقدامات را تأمین می‌سازد، خاطرنشان ساخت: ورود به حوزه پژوهش‌های مسئله‌محور، بازی در میدان مسئله‌شناسی توصیفی، بازشناسی حین اقدام و ارائه پیشنهادهای اصلاحی برای ترمیم سازمان نیازمند است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی در پایان سخنان خود با بیان این که در کنار اهمیت مسئله‌های ذهنی باید پایگاه‌های اصلی را در زمینه‌ها، ظرفیت‌ها و مؤلفه‌های اصیل فرهنگی ترسیم نماییم، تصریح کرد: مسائل ذهنی مسائل فرعی هستند که باید در پرتو مسائل عینی و اصلی حل‌وفصل گردند.
